Tíminn Sunnudagsblað - 12.08.1962, Blaðsíða 18

Telkning enska stjörnufræðingsins Langleys af sólblettum
Sjaldgæfur viðburður
Það er algengt, ag tunglið gangi
fyrir stjörnur og hylji þær um hríð.
Tunglið er nærri jörðu, en mergð
stjarna í geimnum í mikilli fjarlægð.
Þannig huldi tunglið einu og sömu
stjörnuna, Aldebaran í nautsmerki,
þrisvar sinnum árið 1959 — 23.
september, 16. nóvember og 14.
desember. Sjaldgæfara er, að ejn
stjarna hylji aðra. Þó geta slík atvik
skipt nokkrum hundruðum á einu
ári. Loks ber það við, að reikistjörn-
ur hylja fastastjörnur, en það verður
ekki oft, þvi að þvermál reikistjarn-
anna er ekki mikið. Og mjög fátítt
er, að þær hylji stórar stjörnur. Þó
kemur þetta fyrir. En atburður var
það, þegar Venus huldi Regúlus í
ljónsmerki 7 júli 1959. Mannleg augu
| ÚR RÍKI NÁTTÚRUNNAR
Sólhlettir
17. ágúst 1959 var loftbelgur mikill
sendur á loft frá Brighton, skammt
frá Minneapolis. Hann var búinn
tækjum til þess að taka myndir af
sólinni, og þegar hann féll til jarðar
að sjö klukkustundum liðnum, skil-
uðu þessi tæki mörg þúsund sólar-
myndum. Myndatökunni var stjórn-
ag af jörðu niðri.
Fjögur hundruð myndir reyndust
mjög góðar, og á þeim komu sól-
blettirnir sérstaklega vel fram, svo
Sólblettir myndaðir með
að aldrei hafa jafngóðar myndir sézt
af því fyrirbrigði.
Galileó Galilei sá sólblettina í
stjörnukíki sinum fyrir nálega hálfrj
fjórðu öld, en samtíð hans taldi sól-
ina slikt dásemdarverk guðs, að guð-
last væri að halda þvi fram, að á
henni værí blettur eða hrukka. Á
nítjándu öld tejknaði enski stjörnu-
fræðingurinn Langley margar falleg-
ar myndir af sólblettunum, eins og
þeir komu honum fyrir sjónir. En
úr loftbelgnum voru teknar myndir,
sem sýna, hvernig blettirnir eru sí-
fellt að breytast.
minútna millibili 17. ágúst 1959.
hafa ekki fyrr litið þag fyrirbæri,
svo að kunnugt sé.
Það er að sönnu í frásögnum, að
arabíski stjörnufræðingurinn Ibn
Jounus hafi séð þetta gerast einni
stundu fyrir sólarlag hinn 9. septem-
ber árig 885 eftir Krists burð eftir
júlíönsku tímatali. En rejkningar
sýna, að Venus huldi þá ekki Regúl-
us, heldur rann aðeins birta Regúlus-
ar inn í birtu Venusar. En munur
þessa verður ekki greindur með ber-
um augum, svo að ekki ber að álasa
hinum gamla, arabíska spekingi.
Og þess er ekki að vænta, að
menn hafi séð þetta fyrirbæri, svo
að sögur fari af. Tækifærin hafa
verið svo fá. 7. júlí 1959 hafði Venus
aldrei hulið Regúlus síðan 11.
september 1128, og næst mun þetta
gerast 10. október 2044. Verið getur,
að þetta gerist einnig 6. október
2271, en síðan alls ekki oftar í meira
en þrjú hundruð ár.
Árið 1959 sást þetta fyrirbæri í
Evrópu, Afríku, Suður-Ameríku og
á austurströnd Norður-Ameríku við
fulla dagsbirtu, en á myrkum himni
frá Suður-Asíu
Það var mikill viðbúnaður í Evr-
ópu, Afríku og Indlandi og leiðangr-
ar sendir á vettvang. Orsökin var sú,
að hér gafst fágætt tækifærj til þess
að öðlast vitneskju um eiginleika
Venusar. Gufuhvolf Venusar er mjög
þétt, og þykkt skýjakaf hylur jafnan
yfirborð hnattarins. Þess vegna hefur
ekki verið hægt að mæla stærð hans.
En með rannsóknunum 1959 var
hægt að komast að niðurstöðu um
það atriði með útreikningum. í
fjölda stöðva var fylgzt nákvæmlega
570
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ