Tíminn Sunnudagsblað - 12.08.1962, Blaðsíða 22

HEIÐINN DÚMUR I NOREGI-
1
Framhald af 563. siðu.
hlutur. Þáð er þjóðsaga um bsejar-
brunann á Flatalandi, skráð af enn
einum Hvíteiðispresti, Landstad að
nafni. Þar segir, að Þorbirni hafi
eitt sinn verið greitt axarhögg í
andlit, svo að hann ''skaddaðist. Þá
varð Þorbjörn reiður. Þegar Önund-
ur bóndi sá sárið, sem húsgoð hans
hafði hlotið, spáði hann því þegar, að
þessi verknaður myndi draga dilk á
eftir sér. Nokkru síðar kom eldur upp
með undarlegum hætti í húsunum á
Flatalandi. Logarnir læstu sig á svip-
stundu upp úr rjáfrinu og urðu að
einu báli yfir mæninum, en hjöðnuðu
svo og slokknuðu- Fólki þótti þetta
tákn þess og fyrirboði, að Þorbjörn
vildi hefna axarhöggsins og brenna
bæinn.
En dóttir Önundar, Jórunn, sem
ávallt hafði látið sér umhugað um
Þorbjörn, iagði sig í framkróka að
blíðka hann, og Þorbjörn hét því, að
hann skyldi fyrir hennar sakir vægja
Flatalandi á meðan hún væri á lífi.
Þetta efndi hann, og Jórunni vegnaði
vel til æviloka, segir þjóðsagan. En
jafnskjótt og hún var dáin, varð
bruni mikill á Flatalandi. Öll húsin
brunnu, þar á meðal stofan, sem Þor
björn var í, og tókst ekki að bjarga
þaðan neinu.
Það er ætlun fræðimanna, að þeir
Þorbjörn og Guðmundur hafi stað-
ið á bríkum öndvegis á Flatalandi
allt frá heiðni. Hafi Þorbjarnarnafn-
ið verið gælunafn eða gervinafn á
hinu rauðsikeggjaða goði, Þór, og
Guðmundur verið einhver annar úr
flokki Ása, en alls ekki neinn dýrling
ur af íslandi. Virðing sú, sem Þor-
birni var veitt, hafi verið leifar þeirra
siða, sem heiðnir menn tíðkuðu í
drykkjugildum sínum. Eru þess fleiri
dæmi, að líkneskjur heiðinna goða
hafi varðveitzt undir gervinöfnum í
híbýlum norskra bænda, þar sem
þeim var ýmis vegsemd veitt, allt
fram á átjándu öld.
1 Setradal var Freyr tignaður í
reykstofum bænda til þess tíma á
svipaðan hátt og nefndist Faxi. Voru
þetta líkneskjur, sem sátu eða stóðu
á bríkum húsbóndasætisins og höfðu
að nokkru leyti mannsmynd. Sumar
báru þess merki, að þeim hafði ver-
ið fest á vegg. Sums staðar voru þær
smurðar með smjöri eða núið um þær
fleski við yl frá arineldinum, einkum
um sólhvörfin.
Á einum bæ í Setradal var fyrstu
krúsinni af hverri ölheitu hellt í
Faxa, og á sumrin var farið með
hann í selið, og þar voru honum gefn-
ar fyrstu áfirnar. Þar á valt, hversu
mjólkurpeningnum farnaðist í sum-
arhögunum.
Sjúkdóma gat þó Faxi ekki læknað-
Einu sinni veiktist maður á þessum
bæ, og var þá presturinn sóttur. Þá
varð ekki hjá því komizt að bera
Faxa brott, því að ekki var þorandi
að láta prestinn sjá hann. En það
var hættulegt að lægja hann þann-
ig, og gat margs konar ógæfa stafað
af þvi, eldsvoði og slys. Enginn
heimamanna vildi verða til þess að
bera hann brott, og þess vegna var
sóttur maður af Þelamörk á annan
bæ til þess að gera það, því að hann
hafði ekki sömu helgi á Faxa og fólk-
ið, sem upp var alið á þessum slóðum.
Þegar presturinn var brott farinn og
sjúklingurinn tekinn að hjarna við,
var Faxi settur aftur á sinn stað.
Á öðrum bæ í Setradal stóð Faxi í
stofuhorni. Þar var einnig siður að
dreypa á hann öli, og var því hellt
niður í hatt, sem hann var með á
höfðinu. Var hann af þessu orðinn
mjög fúinn á miðjunni. Að síðustu
var þessi Faxi notaður sem við-
högg í seli, og þar fann málarinn
Isaachsen hann árið 1857 Hann var
úr espiviði, á stærð við tólf ára
dreng og holur innan af fúanum.
Um neðri hlutann ófust útskornir
ormar. Höfuð hans var prýtt skeggi
og síðu, hrokknu hári, og var um
það hlað eða hringur. Munnurinn var
mjög víður, og augun voru úr látúni.
Gyrtur var hann belti og studdi hönd-
um á maga, en fyrir fótunum vottaði
aðeins.
í koti einu á Jaðrinum voru líka
á átjándu öld stólpar tveir við bekk
fyrir miðju matborði og kölluðust
öndvegi. Enginn mátti ganga and-
sælis fram hjá þessum stólpum,
þegar hann kom að borðinu eða stóð
upp frá því, og aldrei mátti heldur
gleymast að setja trog eða fat með
rjúkandi mat fyrir framan þá, þeg-
ar matazt var.
Stólpar þessir voru orðnir svartir
af elli og fúa. Presturinn frétti um
þá og fyrirbauð húsbóndanum að
veita stólpum þessum nokkra lotn-
ingu og kallaði þá eign djöfulsins.
Þá lét bóndi flytja þá upp á loft, þar
sem hann nú gerði sér dálítinn helgi-
dóm. En hann var á ný ákærður fyrir
forneskju og varð að standa skriftir
í kirkju sinni. En ekki gat hann til

SunnudagsblaðiS birt-
| ir fúsiega vel skrifa^ar
og skemmfilegar frá-
sagnir, er því berasf,
en óskar þessratf vló-
eigandi myndir fyigi.
En þær verSa aS vera
skýrar og vel teknar.
þess hugsað að brenna hmar fornu
öndvegissúlur feðra sinna. Hann gróf
þær því í jörðu niður við húsvegg-
inn. Sat hann þar síðan jafnan á kvöld
um og skrafaði við þær.
Þessi maður jió um 1780. Að hon-
um látnum hugðist sonur hans grafa
súlurnar upp og bera þær á ný í
stofu. En þá voru þær svo meyrar
orðnar í moldinni, að það voru ekki
tiltök. Eigi að síður hélt hann þeim
sið að hella mjólk og öli við húsvegg-
inn og drepa smjörklípu á jörðina,
þar sem öndvegissúlurnar gömlu
höfðu verið grafnar. Mælti hann þá
um leið:
„Bragðið á þessu — þið, sem þarna
eruð“.
(Heimild: Nordens Gudeverden, eff-
ir Axe! Olrik og Hans Eltekilde).
Lausn 23.
krossgátu

25 ð I ÍE L || p 8 V
jý jj V N G u
B Ð 0 K n R 8 n w
8 R E Hi D U R 0 E n G
V M y N D -> Ú R -V l G
A
s T V fl K 6 F
8 B I N 6 o' SÁ E
r 'K fi L S 1 N “T 0 £
' v ■i fi Pi t & L 8 T f) T U
B D L 0 s E T T j Ð ÍL e’ R
P s L 0 1 M o' fi 8 B í i
n N s fil Ð M M * B ý T R
É fi 'Á‘ ■ R I T V s / 0 H 8 I R
P ó g| R ¥ N I t H S ¥ N JD
H J T T H fi 8 S o' Ji p n t
H R It R E K § s T ó s F ft s
H 4 K Ú R E K fi R 1 d ö T s
-5 n L) M t N G 1 B ií T T R
g| M I L 8 fi N G R U Ð U
í N ‘ fi D B U H ■ n i M B N
■v- nnnan nn nn
574
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ