Tíminn Sunnudagsblað - 19.08.1962, Blaðsíða 7

við árið 1154, kemur f;vrir máls?rein
ein, og er hún tilefni þessara hug-
leiðinga: Valgerður ein á Breiða-
bólsstað.
Þótt annállinn lcomist ekki skýrar
að orði en svo, er enginn vafi um það,
hver kona þessi hefur verið. Hugsan-
legt er, að orð þessi séu upphaflega
rituS að Valgerði lifandi, eða að
minnsta kosti ekki löngu eftir lát
hennar. Og hitt virðist einnig liggja
í augum uppi, að hér hefur nákunn-
ugur maður haldið á penna. Freist-
andi væri að koma fram með ákveðna
tilgátu um, hver fyrstur færði þau
orð í letur, að Valgerður hafi verið
ein á Breiðabólsstað árið 1154, en
hér verður slíkt látið bíða. Samtíma-
menn höfundar hafa ekki verið í
neinum vafa um, að kona þessi var
Valgerður, dóttir Hafliða Mássonar,
en allir útgefendur annála hafa hins
vegar misskilið þetta og talið, að
hér sé átt við Breiðabólsstað í Fljóts-
hlíð. Verður sú villa nú leiðrétt, þótt
seint sé.
Þegar haft er í huga, hve fáorðir
annálarnir eru og mörgum merkum
atburðum er sleppt, þá hljóta ein-
hverjar sérstakar ástæður að hafa
legið til þess, að getið er um ein-
veru þessarar konu árið 1154. Þótt
oss sé á engan hátt unnt að leysa
úr slíkri gátu, getur hitt verið býsna
fróðlegt að rifja upp það, sem vitað
verður um uppruna og ævi konunn-
ar á Breiðabólsstað. Með slíku móti
getum vér betur sætt oss við dul-
mál annálsins, og ef til vill rekumst
vér á einhverja skýringu á einveru
konunnar áður lýkur.
0
Valgerður Hafliðadóttir ólst upp
á einhverju helzta höfuðbóli lands-
ins, og að henni stóðu miklar og
merkar ættir. Faðir hennar fór með
Æverlingagoðorð og var kominn í
beinan karllegg af Ævari gamla land-
námsmanni. Afkomendur Ævars eru
kenndir við hann og kallaðir Æver-
lingar. Ætt þessi gekk seint fram, því
að Ævar var afi Húnröðar, sem var
afi Hafliða. í tíð fjögurra ættliða
Æverlinga var stofnað hér allsherjar
ríki á íslandi, kristni lögtekin, kirkja
skipulögð, lög færð í letur. Skemmti-
legt er til þess að hugsa, að lang-
afi Hafliða mun hafa átt hlut að
stofnun alþingis árið 930, en Hafliði
átti síðar þátt í því, að lögin voru
sett á skrá,- og hann lézt ekki fyrr
en tveim öldum síðar en stofnun
alþingis. Þannig verður saga þjóðar
vorrar harla stutt fyrstu aldirnar,
þegar hún er mæld í knérunnum
Æverlinga.
Hafliði Másson var voldugasti
höfðingi landsins um sína daga og
sennilega einhver hinn auðugasti.
Auður hans hefur ef til vill stafað
að einhverju leyti frá afa hans, Hún-
pöði Véfreðarsyni, sem stundaði far-
mennsku og hefur hagnazt á verzlun
við Eystrasalt. Heimildir geta hans
í Svíþjóð um 1003, og er hann þá
á leið í austurveg. Sonur Húnröðar
og faðir Hafliða á Breiðabólsstað hét
Már og gerðist enn víðförlari en
Húnröður, því að hann sigldi allt út
til Miklagarðs og varð þar sveitar-
höfðingi yfir Væringjum. Má það
ósennilegt þykja, að hann hafi ekki
getað aukið við arf sinn og skilað
Hafliða syni sínum miklu fé í hend-
ur. Hins vegar er þess ekki getið, að
Hafliði yrði farmaður sjálfur, en
Bergþór bróðir hans átti skip í för-
um.
0
Heimilið á Breiðabólsstað kann að
hafa notið þess um fleira en auðævi,
hve víðförlir þeir voru faðir og afi
Hafliða. Það hefur orðið íslenzkri
bændamenningu að fornu ómetan-
legt, hve víðsýnir og reyndir margir
höfðingjar og aðrir bændur voru frá
upphafi og fram á 13. öld. Með víð-
förlum bændasonum, sem setjast að
heima eftir langa útivist, hafa borizt
hingað hvers kyns áhrif utan úr álfu,
og þau eru engu ómerkari fyrir þá
sök, hve nú getur verið örðugt að
festa hendur á þeim. En heimilið á
Breiðabólsstað hefur einnig notið
húsmóður. Kona Hafliða á Breiðabóls
stað og móðir Valgerðar þeirrar, sem
var þar ein árið 1154, hét Rannveig
og var Teitsdóttir úr Haukadal. Rann-
veigu er svo lýst, að hún hafi verið
vitur kona og vel að sér um margt.
Hún hafði alizt upp á einhverju helzta
menntasetri landsins. Faðir hennar
var Teitur, sonur ísleifs biskups, og
Gizur biskup var því föðurbróðir
hennar. Um daga hennar er rekinn
skóli í Haukadal. Teitur ísleifsson
hélt þar skóla á tímabilinu 1090—
1110, en áður fyrr mun Teitur hafa
kennt þar prestlingum, meðal ann-
arra Ara fróða, sem kom til Hauka-
dals árið 1073. Hallur Þórarinsson
var fóstri þeirra beggja Teits og
Ara, en Teitur var einnig fóstri Ara.
Rannveig Teitsdóttir hefur því verið
fóstursystir Ara fróða. Það er engin
tilviljun, að íslendingabók Ara
fróða er eina heimildin um lagarit-
unina á Breiðabólsstað veturinn 1117
—18: Húsfreyjan þar hefur þekkt
Ara frá barnæsku, en auk þess var
/kona heimilisprestsins á Breiðabóls-
stað náskyld Ara.
Q
Ekki er nú kunnugt um afskipti
Hafliða Mássonar af landsmálum fyrr
en kemur fram á fyrsta áratug 12.
aldar. Árið 1106 var stofnsettur sér-
stakur biskupsstjól’ íyrir Norðlend-
ingafjórðung, en á’ður var landið eitt
biskupsdæmi. Þessi merka ráðstöf-
un var gerð að tilhlutan Gizurar bisk-
ups, sem var föðurbróðir húsfreyj-
unnar á Breiðabólsstað, eins og þegar
var getið. Þótt heimildir geti Hafliða
að engu í sambandi við þessa ákvörð-
un, má sennilegt þykja, að hann hafi
átt hlutdeild að þessum málum frá
upphafi. Ilé/ má skjóta að einni at-
hugasemd, sem varðar afskipti þeirra
Æverlinga af kristni. Mér virðast
ýmis rök benda til þess, að Bjarn-
harður biskup, sem dvaldist í Húna-
vatnsþingi á tímabilinu 1047—67,
hafi verið á vegum Más Húnröðs-
sonar, fööur Hafliða. En í Húnavatns-
Breiðabóisstaður í Vesturhópi. Vesturhópsvatn og Borgarvirki í baksýn.
(Ljósm.: Páll Jónsson).
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
583