Tíminn Sunnudagsblað - 19.08.1962, Qupperneq 12

1. GREIN UM BARÁTTUNA GEGN
1.
Því fólki, sem nú býr við gnægð
lækna með mikla kunnáttu og leikni,
góð sjúkrahús, fjölda áhrifamikilla
lyfja, verulega heilsugæzlu og öryggi
lögskipaðra sjúkrasamlaga og trygg-
inga, myndi bregða í brún, ef því
væri kippt svo sem tæpa öld aftur
í tímann. Margt af því, er þag sæi,
þegar það færi að kynnast þvf þjóð-
féiagi, er þá var, myndi vekja ógn og
hrylling. Meðal þess, sem fyrir augu
gæti borið, væri fólk hlaðið kaunum
og sárum, neflausar ásjónur, ber and-
1 tsbein, hendur og fætur, sem fingur
cg tær væru að rotna af. Það mundi
sennilega fara um margan við það
eitt að sjá slíka sjón.
En sagan er ekki öll. Setjum svo,
að þú, sem þessar línur lest, væri á
ferðalagi árið 1890 eða þar Um bii.
Þú hefur farig langan veg, og þig
ber að kvöldlagi að lágreistum torf-
bæ. Þú beinir ferð þinni þangað
heim, því að þú ætlar að láta þar
nótt sem nemur. Bóndinn, sem bíður
gestsins á hlaði úti, heilsar þér með
kossi. Það fer ekki fram hjá þér, að
varir hans eru sárum sollnar, andlits-
vöðvar dregnir saman í hnykla, döp-
ur augu undir þungum augnalokum
slegin ískyggilegu marki. Hendur
konunnar, sem bæru fyrir þig góð-
gerðir úr búri sínu, áður en þú gengir
til náða, kynnu líka ag vera undar-
lega tærðar og bæklaðar. Og loks
gæti þér orðið starsýnt á það, þegar
þú sæir eitt eða tvö börn skríða upp
í rúmið í baðstofunni til einhvers lif-
andi líks, er þar hvíldi í kröm sinni,
blint og ómegnugt að veita sér björg.
■— Af draumum þínum á þessum
gististað kunnum við ekki að segja.
Þú hristir höfuðið. Slíkt hefur
aldrei borið fyrir neinn ferðalang —
ekki fyrir sjötíu árum að minnsta
kosti.
En þú skalt fara hægt í slíkar full-
yrðingar. Sjötxu ár eru að sönnu
6kammur tími. Samt er hæpið, að þú
áttir þig á því í fljótu bragði, hvað
þá var til af mannlegri eymd — og
skeytingarleysi.
II.
Þetta fólk sem ferðalangurinn okk-
ar komst í kynni við, var lostið
þungum skapadómi. Það var holds-
veikt, líkþrátt, spítelskt, spillt.' Ægi-
legri dómur varð varla kveðinn upp
yfir nokkrum manni. En þag var al-
mannatrú, enda studd af mörgum
hinna eldri lækna, að holdsveikin
væri frekar ættgeng en sóttnæm.
Þess vegna var illur bifur hafður á
börnum holdsveikra foreldra og þeim
meinað hjónaband, 'er báru einkenni
sjúkdómsins, en engrar varúðar gætt
i umgengni við sjúklingana. Þó lék
íums staðar það orð á, að viðsjárvert
gætj verið að kvænast ekkju holds-
veiks manns hin fyrstu fimm ár eftir
fráfall manns hennar.
Kringum 1870 skrifaði Eðvald John-
sen læknir svolátandi hugvekju í Ný
félagsrit, almenningi til leiðsagnar:
„Það er allólíklegt, að holdsveiki
útbreiðist við það, þótt mehn um-
gangist holdsveika, því þag er marg-
reynt, að holdsveikir menn geta lifað
á bæjum saman við annað bæjarfólk
um langan tíma, án þess að það fái
veikina, og að hjón hafa lífag saman
allt að tuttugu ár og annað verið
holdsveikt, en hitt ekki sýkzt“.
Slík ummæli hvöttu ekki til mik-
illar aðgæzlu, og fram á þennan dag
hafa verið uppi menn, sem í bernsku
sinni sváfu hjá þessu kaunafólki eða
höfðu sjúklinga á frumstigi sýnilegr-
ar holdsveiki, að rekkjunaut í veri
eða vistum á æskuárum. Ef vel væri
leitað, kynni líka að finnast roskið
fólk, sem minnist þess frá uppvaxtar-
árum sínum, að holdsveikur maður
kenndi þvj að lesa og fylgdi línunum
með vísifingri, sem var að því kom-
inn að missa fremsta köggulinn.
í endurminningum Böðvars Magn-
ússonar á Laugarvatni er frá því
sagt, hvernig hann og systkinj haixs
léku sér grunlaus, ásamt fleira ung-
viði, við holdsveikan kararmann í Út-
hiíð x Biskupstungum, Einar Þórðar-
son frá Hrauntúni, og þágu úr hönd-
um hans, hálfrotnuðum og flakandi í
sárum, ýmiss konar lostæti, sykur-
mola og lummur, sem hann geymdi
til þess að gleðja börnin og hæna
þau að sér sér til dægrastyttingar.
Slíkt gerðist miklu víðar.
Sumt þessa holdsveika fólks fór
um á meðan það var rólfært. Það var
nógu brjóstumkennanlegt til þess, að
því gafst vel á ferðalögum. í endur-
minningum Sigurðar f Görðunum,
skráðum af Vilhjálmi S. Vilhjálms-
syni, er smásaga um þetta fólk. Hún
er frá árinu 1884.
Drengurinn var að hyggja að kind-
um í Öskjuhlíðinni, er hann sá þar
undarlegt fólk í áningarstað, þrjár
konur og tvo karlmenn, og hafði hóp-
urinn tvo hesta, grindhoraða, sér til
fararléttis. Fólkið starði rauðum, ná-
lega hvarmalausum augum, syndandi
í vatni, á agndofa drenginn. Skertar
hendur þess fálmuðu um pokaskaufa.
Eyru og nefbjargir vantaði á sumt.
„Þetta hafa verið holdsveikir vesal-
ingar af Suðurnesjum“, sagði móðir
drengsins, þegar hann kom heim og
sagði tíðindin. „Þeir eru að koma
undan vetrinum, þessir aumingjar".
Þetta fólk tók sép þar gistingu, er
það vænti helzt, að einhverju yrði
að því vikið. Næstu nótt var öðrum
vísað til svefns í rúmunum, sem það
hvíldi hrör sitt í.
III.
Holdsveikin er talin eiga uppruna
sinn í Austurlöndum. Hún barst frá
Fönikíu til Grikklands, og hermönn-
um Pompejusar er kennt um að hafa
588
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ