Tíminn Sunnudagsblað - 19.08.1962, Qupperneq 14

PÉTUR ANTON SCHLEISNER
holdsveikra manna. Má af því ráða
hvað þótt hefur í húfi.
Hospítölin urðu þó ekki neinar
fyrirmyndarstofnanir. Aðþúnað'urinn
var oft hinn versti og óþrifnaðurinn
óskaplegur. Stundum voru gemlingar
hafðir í öðrum enda kofanna, en
holdsveikisjúklingar í hinum. Jón
Hjaltalín, sem síðar varð landlæknir,
kom að Kaldaðarnesi og Halibjarnar-
eyri á öðrum fjórðungi nítjándu ald-
ar. Hann sagði, að íverustaðir sjúkl-
inganna líktust rceira svínastíu eða
mildast sagt fjósi, heldur en sjúkra-
síofum, og væri fýlan þar og sóða-
skapurinn með slíkum fádæmum, að
þeir einir, sem vanir væru þessum
firnum, gætu þolað við þar inni.
En hospítölin söfnuðu fé, því að
til þeirra var lagður fiskur af hverj-
um báti, er á sjó fór, einn hlutur
úr einum tilteknum róðri árlega.
Þetta nefndust spítalahlutir.
En svo gerðistþað, að þessar spítala
nefnur voru lagðar niður á.rið 1848,
án þess að neitt kæmi í staðinn, og
eignum þeirra safnað í einn sjóð, er
síðar meir átti að verja til þess að
bæta læknaskipun í landinu.
Þegar þetta gerðist, hafði holds-
veikisjúklingum fyrir skömmu fækk-
að til muna í mislingafaraldri Stein-
grímur biskup Jónsson gekkst fyrir
því, að prestar teldu þá árið 1837.
og komu þá 138 sjúklingar i leitirnar,
en árið 1847 var álitið, að þeir væru
tæplega sjötíu. í bæði skiptin hafa
þeir vafalaust verið vantaldir. Leið
svo síðari helmingur nítjándu aldar
náiega til loka, án þess nokkur
hreyfði hönd eða fót til þess að
sporna við holdsveikinni. Hjaðnaði
og tuttugu og tvö börn, sem ættu
holdsveika feður, væru að alast þar
upp, en dæmi um holdsveiki i flest-
um eða öllum öðrum hreppum sýsl-
unnar.
Einn þessara rangæsku sjúklinga
sagði séra Ólafur þannig leikinn, að
það skini í ber andlitsbeinin, eins
og á sködduðu, sjóreknu líki, en hann
reyndi að dylja kaun sín með því að
binda klútdulu fyrir ásjónuna. Rotn-
unarþefurinn í baðstofunni, þar sem
hann hafðist við innan um annað
fólk, væri sem megnasta nálykt.
Um annan gat hann, er ferðaðist
um á sumrin, bæði til þess að berja
ofan af fyrir sér og stytta sér stund-
ir. Þótt hann væri með sárum og
kaunum, væri hann allvíða á bæjum
látinn sofa í rúmum heilbrigðs fólks,
er legðist síðan næstu nótt við rúm-
fötin óþvegin.
En séra Ólafur lét ekki við þessa
ádrepu sitja. Hann settist niður og
reiknaði, hverju holdsveikt fólk í
landinu hefði verið rænt, þegar
spítalanefnurnar fjórar voru lagðar
niður árið 1848 og hverju þeir fjár-
munir hefðu átt að nema í árslok
1860. Honum taldist svo til, að það
væri jafngildi nálega 145 þúsund kr.
Gerði hann þá kröfu, að landsjóður
stæði skil á þessu fé og því yrði
varið til þess að hefta útbreiðslu
veikinnar.
Auðséð er á greinunum, að séra
Ólafur hefur á.tt þess von, að mis-
jafnt myndi mælast fyrir, að hann
skrifaði svo afdráttarlausa lýsingu
á heilsufari sóknarbarna sinna. Hann
getur þess sér til varnar, að það sé
engum til góðs, að dregin sé launung
HARALDUR ICRABSE
hún á köflum og hvarf jafnvel alveg
í sveitum, þar sem hún hafði verið
hin magnaðasta, svo sem í Þingvalla-
sveit, þar sem um skeið voru fimm
eða sex bændur af þrettán holdsveik-
ir, en færðist ískyggilega í aukana
annars staðar, þar sem hún ekki áður
hafði verið, eða lítið að henni kveð-
ið. Var margra mál, að sjúklingum
færi fjölgandi, þótt skýrslur þær,
sem safnað var, sýndu lágar tölur.
Jón landlæknir Hjaltalín taldi senni-
legt, að hún myndi hjaðna af sjálfu
sér með aukinni neyzlu kartaflna og
garðjurta.
Árið 1892 birtust í ísafold tvær
greinar eftir séra Ólaf Ólafsson í
Guttormshaga um illan gest, sem
kommn var í sóknir hans. Það var
holdsveikin, er þar hafði varla þekkzt
fimmtán til tuttugu árum fyrr. Bóndi
sá, sem fyrstur fékk sjúkdóminn i
Holtamannahreppi, Stefán Þorsteins-
son í Pulu, andaðist 42 ára að aldri
árið 1882. Tvö af börnunum, bæði
um fermingaraldur, voru orðin fár-
sjúk, en önnur tvö grunsamleg. Hin-
ir næstu dóu árið 1891 og 1892, og
lét annar þeirra eftir sig þrjú börn.
Þá var fimmtugur maður, fimm barna
faðir, einnig hættur að klæðast,
stúlka á þrítugsaldri yfirkomin, þrír
menn á miðjum aldri, feður tíu barna,
orðnir sjúkir og ein kona nokkru
yngri slíkt hið sama. Sagði séra Ólaf-
ur, að ekki stætt á því að þegja og
láta sem ekkert væri, þegar ellefu
manneskjur í þessum eina hreppi
hefðu sýkzt á tíu til fimmtán árum
EÐVARÐ EHLERS
590
TIMINN
SUNNUDAGSBLAÐ