Tíminn Sunnudagsblað - 19.08.1962, Page 17

sami maðurinn ylli sýkingu á mörg-
um bæjum í sveit sinni. Ekki bætti
það úr skák að oft reyndu þessir
vesalingar að hæna að sér börn, ei
helzt gáfu sér tíma til þess að tala
við þá, enda hvöttu vorkunnsamir hús
bændur þau iðulega til þess að hafa
ofan af fyrir þeim. Það talaði og sínu
máli, að stundum ólu holdsveikar kon
ur börn, eftir að þær voru hættar að
fylgja fötum. Ehlers átti varla orð
til þess að lýsa skelfingu sinni og
prédikaði hvar sem hann fór, að
holdsveikin væri sóttnæm.
Ekki hikaði fólk heldur við að
bera að vörum sama ílát og holds-
veika fólkið. Ehlers varð þess jafn-
vel áskynja, þegar menn voru aðkoma
með sjúklingana á fund hans. í Rang-
árvallasýslu vitjaði hans þrjátíu og
íjögurra ára gömul kona, sýnilega
holdsveik. Henni fylgdi dauðadrukk-
inn maður og hafði meðferðis lcút, er
Ehlers fór ekki dult með, að þau
hefðu bæði sopið á.
Koman að Efstadal í Laugardal
varð honum líka minnisstæð. Þar
voru í baðstofu sex rúm. Holdsveikur
maður, Eyvindur ísleifsson að nafni,
hvíldi í einu þeirra. Ehlers þótti nógu
illt, að hann skyldi dveljast í bað-
stofu innan um annað heimilisfólk,
þótt svo væri raunar alls staðar, en
hitt vakti þó enn verri grun, að
þarna voru tólf menn í heimilinu fyr
ir utan sjúklinginn. Þegar farið var
að spyrjast fyrir um svefnstaði fólks
ins, kom á daginn, að tvö barnanna
voru látin sofa hjá sjúka manninum.
Einna rnest blöskraði Ehlers þó
saga, er hann hafði eftir Ólafi lækni
Guðmundssyni á Stórólfshvoli. Á Mos
hvoli í Hvolhreppi bjuggu þrír bræð-
ur, og hafði^einn þeirra verið holds-
veikur í tíu ár, er hann andaðist,
fimmtugur að aldri, skömmu áður en
Ehlers kom á þessar slóðir. Degi síð-
ar, segir Ehlers, ól bústýra annars
bróðurins barn, og var Ólafur læknir
sóttur til þess að veita henni hjálp.
Hvíldi hún þá í sama rúmi og við
sömu rúmföt og bróðir barnsföður
hennar hafði dáið í. Litlu seinna varð
konan vör við hnykla í holdi sínu og
misjöfnur á hörundinu, og hélt hún,
að þetta væru gigtarhnútar og vört-
ur. En þegar Ehlers rannsakaði hana,
vitnaðist, að hún hafði ekki aðeins
tekið holdsveikina, heldur einnig
þriðji bróðirinn.
Við þessa sögu er þó skylt að gera
þá athugasemd, að líklega hefur Ehl-
ers misskilið Ólaf lækni nokkuð. Kon
an á Moshvoli virðist hafa alið barn
sitt ári fyrr en holdsveiki maðurinn
dó, nema hún hafi átt annað barn,
sem dáið hafi í fæðingu og að engu
verið getið í prestsþjónustubók sókn-
arinnar. Aftur á móti dó gamalmenni
úr ellikröm á þessum bæ fimm dög-
um áður en hún ól barn það, sem
nefnt er í embættisbókunum, og verð
ur að teljast sennilegast, að það hafi
verið í fleti gamla mannsins, er hún
var látin fæða barnið. Þar var autt
rúm og þangað hefur þótt tilvalið að
flytja hana, þegar hún tók léttasótt-
ina.
Þegar Ehlers kom úr austurförinni,
var flóabáturinn Elín sendur með
hann upp á Mýrar og I fleiri byggðar-
lög við Faxaflóa.
í þessu ferðalagi komst hann ■ er.n
á snoðir um blöskranlegt skeyting-
arleysi. Meðal hinna holdsveiku var
sem sé yfirsetukona aí Snæfe'lsnesi,
er hafði gegnt ljósmóðurstörfum í
þrjú ár eftir að hún var orðin voik.
Það var i'yrst þetta íama vor, að
hún hætti þjónustunrú. Þóiti Ehlers
furðulegt, að yfirvöldin sltyldu ekk>
hafa tekið í taumana fyir,
Þessu næst hélt sendimaðurinr.
með föruneyti sínu sjóleiðis á Vesl-
firði. Kom hann þá meðal r.nuars a
Þingeyri, þar sem hann bítti ungan
lækni, Sigurð Magnússon, er fyrir
skömmu var kominn til starfa ú þessa:
slóðir. Spratt síðar nokkur saga a:
þessum samfundum, því aS Ehlers
fór nokkuð ógætilega með það, er
Sigurður sagði honum í trúnaði, ái
þess að láta sér til hugar korna, að
því yrði flíkað.
í þessari ferð fénaðist Ehiers átak-
anlegt dæmi um það, hve sóttnæm
holdsveikin gat verið. Fyrr á árum
höfðu búið í Reykjarfirði og víðar við
sunnanverðan Arnarfjörð hjónin Ein-
ar Jónsson og Ólöf Jónsdóttir. Einar
var þjáður af holdsveiki, og varð hún
honum að aldurtila árið 1884. Þau
bjónin höfðu átt fjölda barna, og
voru sjö þeirra á lífi, þegar Ehlers
kom vestur. Tvö höfðu verið látin
að heíman, áður en faðir þeirra veikl
ist og sjaldan eða aldrei komið heim
eftir það. Fimm ólust aftur á móti upp
í föðurgarði, og voru þau nú öll með
tölu veik orðin og sum komin á sveit-
arframfæri.
Á ísafirði safnaðist saman fjöldi
fólks, sem beið komu læknisins í
nokkra daga, því að skipinu hafði
seinkað. Margt af því var langt að
komið. Löngum hafði allmikið borið
á holdsveiki á Hornströndum, og Ás-
geir kaupmaður Ásgeirsson lét sig
ekki muna um að senda gufubát til
Aðalvíkur til þess að sækja þá, er
vildu láta skoða sig. Tók sextíu manns
sér far til ísafjarðar, en sem betur
fór reyndist aðeins einn úr þeim hópi
sjúkur.
Þannig hópaðist fólk að Ehlers i
héruðum, þar sem holdsveiki gætti
að ráði, auk þess sem hvarvetna var
fólk, er reyndi að ná fundi hans
vegna annars sjúkleika.
Frá ísafirði hélt Ehlers áfram aust
ur uni og létti ekki för sinni fyrr en
á Austfjörðum. Hafði hann þá fund-
ið nálega hálft annað hundrað sjúkl-
inga, fast að því þrefalt fleiri en áður
höfðu verið taldir á öllu landinu, og
skoðað á annað hundrað þeirra sjálf-
ur. Gekk hann þess þó ekki dulinn,
að í landinu myndi margt sjúklinga,
er hann hafði ekki haft spurnir af á
svo hraðri ferð, og ætlaði, að þeir
myndu ekki vera færri en tvö hundr
uð aíls, íslenzku holdsveikisjúkling-
arnir.
Mögnuðust var veikin í Eyjafirði
og Rangárþingi, á þriðja tug sjúkl-
inga á hvorum stað, og leyndi sér
ekki, að hún breiddist þar ört út. All-
mikið kvað einnig að henni á Snæ-
fellsnesi, Suðurnesjum og í Árnes-
sýslu, en a Austurlandi var hún mjög
fátíð. I Strandasýslu spurðist ekki
til neins sjúklings. Mun fleiri karlar
voru sjúkir en konur.
Elilers hélt nú heim ti! Kaupmanna
hafnar við allgóðan orðstir, þótt oft
hefði hann gerzt bermáll í ferð sinni
urn það, er honum þótti ólaglega
fara. En ekki mun þó hafa mjög kveð
ið að þvi, að fólk breytti háttum sín-
urn eftir hans fyrirmælum, og treg-
lega féllst þorri manna á, að sýking
ylli holdsveikinni. Það var svo víða
einhver, sem gat sagt: Ekki hef ég
veikzt.
Þó komu upp raddir, sem tóku í
i»ann streng, að nú yrði að hafast
eitthvað að til þess að sporna gegn
holdsveikinm. í grein í ísafold var
komizt svo að orði:
„Það er nú allsendis óafsakanlegt,
ef fár þetta er látið raagnast enn sem
áður íyrir gersamlegt afskiptaleysi
og trassadóm“.
Og blaðið Stefnir á Akureyri vildi
láta reisa tvö sjúkrahús, annað
nyrðra, en hitt syðra, helzt á ein-
hverjum eyjum.
GLENS OG
GAMANSÖGUR
Ekki hægi
BÓNDI eirm var mikil hjálparhella
í héraði sínu á öndverðri bílaöld. Fór
hann margar svaðilfarir á bíl sínum,
þótt illa væri vegað sums staðar. En
orð lék á, og það með sanni, að mjög
væri oft áfátt ýmsum öryggisútbún-
aði, þótt allt slampaðist af slysalaust.
Nú kom þar, að tekið var að herða
eftirlit með slíku. Þá gerðist það, að
eftirlitsmaður kærði bónda fyrir
sýslumanni eða hafði að minnsta
kosti orð á að gera það.
Þá sagði sýslumaður:
„Að kæra hann, góði minn? Nei —■
það er ekki hægt að kæra svona
mann“.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
593