Tíminn Sunnudagsblað - 19.08.1962, Side 21

Konan á Breiðabólstað
Framhald af 584. síðu.
óheimilt að draga þá ályktun af orð-
um hans, að svo hafi farið um önnur
lög. Hér mun ég ekki leitast við að
rekja deilu þeirra Hafliða og Þorgils,
en þó langar mig að benda á eitt
eða tvö atriði. Ari víkur hvergi annars
staffar í íslendingabók aff lagaritun-
inni, og þó mun hann ef til vill hafa
ritað bók sina um það bil heilum ára-
tug eftir að lagaritunin hófst. Sú
áherzla, sem Ari leggur á, að enginn
hafi mælt gegn fyrstu rituðu lögun-
um, getur ef til vill stafað af því,
að deila hafi staðið um síðari laga-
bálka. Árið 1118 féll Gizur biskup
frá, og eftir það hefur Hafliði haft
veikari aðstöðu. Höfundur Þorgils
sögu og Hafliða minnist hvergi einu
orði á lagaritunina á Breiðabólsstað,
þótt hér sé um höfuðviðburð að ræða.
Deila hinna tveggja höfðingja, eins
og henni er lýst í sögunni, hefur eink-
um snúizt um lagabrot. í slíkum mál-
um hefur það skipt býsna miklu máli,
að hin rituðu lög væru í fyllsta sam-
ræmi við hina fornu, munnlegu gerð.
Þegar Jögin voru færð í letur hafa
vafastaðir ef til vill veriff gerðir aug-
ljósari og torskildar greinar túlkað-
ar.
í deilunni virðist Hafliði hafa betri
málstað, að því er bókstaf laganna
varðar, og minnir slíkt á afstöðu
Húnröðar, afa hans, sem röskri öld
fyrr neitaði aff þiggja bætur fyrir
vig bróður síns, heldur krafðist hann
þess, að vegendur yrðu dæmdir sam-
kvæmt lögum og látnir gerast útlagar
úr landi. Þannig varð réttlæti lag-
anna talið mikilvægara en miskabæt-
ur, og var Húnröður þó fátækur mað
ur. Lögin eru ekki einungis til refs-
ingar sekum mönnum, heldur leggja
þau öllum þegnum miklar skyldur
á herðar.
o
Valgerður á Breiðabólsstað mun
að öllum líkindum hafa alið allan
aldur sinn á Breiffabólsstað. Hún gift-
ist Ingimundi syni Illuga þess, sem
fluttist vestur til Breiðabólsstaðar,
þegar Iíólastóll var stofnaður árið
1106. Irigimundur var prestur á
Breiðabólsstað og lézt árið 1150.
Ekki er nú kunnugt um nema eitt
barn, sem þau áttu Valgerður og
Ingimundur. Það var Ulugi prestur,
sem að öllum líkindum mun hafa
tekiff við preststörfum af föður sín-
um. Illugi þessi vann sér eitt til ágæt-
is, sem verffugt er, að geymt sé í
minni. Hann er fyrsti íslendingurinn,
sem kunnugt er um, að hafi ætlað
sér að byggja hús með steinlími hér
á landi. Illugi sigldi til útlanda í því
skyni aff sækja lím í steinkirkju þá,
sem hann ætlaði að láta reisa á
Breiðabólsstað. En til mikillar óham-
ingju fyrir íslenzka byggingarsögu,
þá drukknaði Illugi í þessari ferff.
Vér gætum látið oss til hugar koma
þau stórkostlegu áhrif, sem stein-
kirkja á Breiðabólsstað hefði getað
haft á kirkjubyggingar, klausturhús
og önnur svipuð mannvirki í landinu.
Þá væru ef til vill enn uppi stand-
andi um land allt ýmiss konar hús
frá 12. öld og síðar. Þá hefði handrit
og hvers konar gripir átt miklum
mun hægra með að varðveitast, og
þá hefði þjóðin ekki neyðzt til að
endurreisa kirkjur og aðrar bygging-
ar á fárra mannsaldra fresti. Kirkju-
smíð Illuga á Breiðabólsstað hefði
treyst varffveizlu fornra verffmæta
með áhrifum sínum á fleiri vegu en
metið verði.
Engin heimild getur um það, hvert
grjótið átti að sækja til kirkjunnar
á Breiðabólsstað. En meira en sjó
öldum síðar afræður framtakssamur
höfðingsbóndi að láta reisa stein-
kirkju að Þingeyrum. Þá sækir hann
grjót vestur yfir Hóp í Ásbjarnarnes-
björg, skammt fyrir utan Breiðabóls-
stað. Ásgeir Einarsson á Þingeyrum
lét draga steinana yfir Hópið á ísi.
Kirkjan á Þingeyrum mun lengi
standa til minningar um afrek Ás-
geirs Einarssonar, en vestur á Breiða
bólsstað hefur steinkirkja enn ekki
verið reist úr vesturhópsku grjóti,
og eru þó liðnar meira en átta aldir
síðan Illugi Ingimundarson lét feigur
úr höfn til að sækja steinlím í kirkju
smíð.
Kirkjusmíð Illuga á Breiðabólsstað
hefur vafalaust verið býsna mikið
fyrirtæki og ekki á færi annarra
manna en þeirra, sem réðu yfir tölu
verðum auði og voru þess albúnir
að fórna peningum í þágu kirkjunn-
ar. Eins og að framan getur, virffist
Hafliðj Másson hafa verið auðugur
maður, og naumast hefur Valgerður
verið fátæk heldur. Heimildir geta
þess ekki, hvenær Illugi drukknaði,
en þó má láta sér til hugar koma,
hvenær það varð. Faffir hans lézt
áðir 1150, en fjórum árum síðar er
móðir hans „ein“ á Breiðabólsstað.
Ummæli hinna fornu annála gætu
því bent til þess, að Illugi hafi
drukknað 1153—4, og því hefur ann-
álaritarinn lát Illuga í huga, þegar
hann minnist þess, að Valgerffur, móð
ir hans, hafi verið ein á Breiðabóls-
stað árið 1154.
o
Á síðari hluta 12. aldar bjó Hjálm-
ur Ásbjarnarson á Breiðabólsstað, að
því er bezt verður séff. Harin mun
hafa verið afkomandi Húnröffar, afa
Hafliða Mássonar, en hins vegar er
vafasamt, að hann sé niðji Hafliða
sjálfs, þótt slíku hafi oft verið haldið
fram. Kona Hjálms var dóttur-dóttir
Þorgils á Staðarhóli, og áttu þau einn
son, sem kunnugt er um. Hann hét
Þorsteinn Hjálmsson og virðist hafa
búið mjög lengi á Breiðabólsstað.
Hans er getið þar um 1216, og hann
býr þar enn árið 1253, eða sama árið
og Hafliffi Steinsson er fæddur, en
það ár var haldinn sáttafundur á
Breiðabólsstað með þeim Gizuri Þor-
valdssyni, Hrafni Oddssyni og Sturlu
Þórðarsyni, en Þorsteinn Hjálmsson
var milligöngumaður um sættir. Vafa
samt er, hve lengi Þorsteinn Hjálms-
son bjó á Breiðabólsstað eftir þetta,
en síðustu ár ævi sinnar dvaldist hann
á Þingeyrum í klaustri.
Af öllum þeim mönnum, sem nú
er kunnugt um, mun vandfundinn
neinn, sem sé líklegri til að hafa átt
þátt í sköpun Konungsannáls en Þor-
steinn Hjálmsson. Hér er um að ræða
merkan bændahöfffingja, sem sezt að
lokum í helgan stein, en á hinn bóg-
inn ber annállinn með sér greinileg
tengsl við Breiðabólsstað og Þing-
eyrar. Það er til að mynda allmerki-
legt, a^ getið er um dauða Hjálms
Ásbjarnarsonar (1227) í þessum
annál og hvergi annars staðar. En
áður hef ég getiö um viðburði
í sögu Breiðabólsstaðar á 12. öld,
sem getið er um í Konungsannál. —
Eftirmenn Valgerðar á Breiðabóls-
stað hafa, eins og títt er um bændur,
miðað við sérstaka atburði, sem settu
svip á einstök ár í sögu bæjarins.
Konungsannáll sýnir glöggt, að ein-
veru Valgerðar var enn minnzt fram
á 13. öld. En þegar síra Einar Haf-
Iiðason á Breiðabólsstað tekur Lög-
mannsannál saman öld síðar, er
minning þessi gleymd og grafin.
1ÍMINN — SUNNUDAGSBLAÐ
597