Tíminn Sunnudagsblað - 22.03.1964, Blaðsíða 2

r
EMILÍA BIERING:
VINNUKONAN
Eitt af þeim orðum í íslenzkri
tungu, sem í fyrri daga var einna
algengast, virðist nú á góðum
vegi með að hverfa úr málinu.
Það er orðið vinnukona. í gamla
daga fannst heldur engri mann-
eskju neitt athugavert við að vera
kölluð það, enda knúðu landslög
og landshættir flest kvenfólk, og
raunar karla líka, til þess að vera
vistráðin hjá öðrum, væru þau
ekki húsbændur sjálf. Jafnvel
lausamennskubréfin voru ekki orð
in algeng þá. Nei, stúlk-
um þeirra tíma fannst ekki
verra að vera kallaðar vinnu-
konur en nútímastúlkunni að
nefnast skrifstofustúlka, síma-
stúlka eða annað álíka. En nú
virðist helzt sem ungu fólki
þyki eins og einhver smánarkeim-
ur af orðinu og starfinu, og
gaman væri að vita, hversu fá-
menn sú stétt er orðin. Fjöl-
menn er hún áreiðanlega ekki,
því að þá myndi hún eiga sér
einhver félagssamtök til þess að
annast áhugamál sín og réttindi.
Annars skil ég það aldrei fylli-
lega, hvers vegna stúlkur hafa
svona rótgróna fyrirlitningu a
þessu starfi. Ekki er stéttaskipting
in svo áberandi núorðið, að þær
þurfi að óttast, að litið sé niður
á þær, og kjörin virðast nokkurn
veginn sambærileg við önnur
venjuleg störf, þar sem fæði og
húsnæði er komið í það verð, sem
raun ber vitni. Er það þá atlætið?
Einu sinni var mikið lagt upp úr
því, enda ærið misjafnt. En nú á
dögum myndi engin húsmóðir
leyfa sér að tala styggðaryrði til
stúlkunnar sinnar, því að hún
væri þá bara farin. Og ekki mun
þeim boðin lélegri herbergi til
íbúðar en fjölskyldan býr sjálf
við - og þáð sýnist nú víðast hvar
sæmilegt, að minnsta kosti hjá
því fólki, sem getur leyft sér þann
munað að hafa vinnukonu. Jafn-
vel útvarpstæki (bráðum sjónvarp)
þykir víst ekki nema sjálfsagt að
láta þeim í té, auk fullkomins
húsbúnaðar í herbergið. Leyfin
einnig sambærileg við önnur
störf. En samt virðist óbragð af
orði og starfi. Auðvitað er það
líka ólíkt fínna, og dýrara um
leið, að fara í okkar ágætu kvenna
skóla. En þó er þess að gæta, að
hjá góðum húsmæðrum er einnig
unnt að fræðast um margt, og
það kunnu ungu stúlkurnar að
meta hér áður fyrr, enda færri
tækifærin þá til þess að afla sér
menntunar — á því sviði sem
öðrum. Það var líka þannig, að
myndarleg heimili gátu valið sér
starfslið — og dekruðu þó ekki
við hjúin.
Ekki ætla ég að mæla bót þeirri
meðferð, sem stúlkur máttu þá
oft og tíðum sæta. Það sýndi sig
'í því sem öðru, hversu kjör
margra voru hryggilega ömurleg,
að slíkri hörku skyldi unnt að
beita við hjú, án þess að bíða
álitshnekki í augum samtíðar-
innar. En fróðleikur felst í því
að bera saman fortíðina og nú-
tímann.
Það hvarfla í huga mér atvik
frá æskudögum ömmu minnar,
sem geta verið gott sýnishorn af
slíku. En þó skal þess getið að hún
var betur sett en fjöldi af hennar
jafnöldrum, sökum ættartengsla
og eigin hæfileika, þótt umkomu-
laus mætti hún teljast.
Mig minnir að það væri vorið
1869, þegar amma var seytján
ára, að fóstra hennar kom að
máli við hana og sagðist vera
búin að lofa vinkonu sinni, frú
Sigríði Blöndal, að lána henni
hana um átta vikna skeið. Sig-
ríður þessi var gift Gunnlaugi
Blöndal, sem þá var sýslumaður
í Barðastrandarsýslu og bjó á
Litlueyri í Bildudal. Eitthvað sárn-
aði ömmu, , að fóstra hennar
skyldi afráða þetta án þess að
minnast á það við hana. En ekki
þýddi að setja það fyrir sig, óg
auðvitað var ekki um annað að
ræða en fara orðalaust.
Á heimili sýslumanns var margt
um manninn og mikil gestanauð,
og var amma látin vera við inni-
störf þennan tíma, sem hún þá
var þar, enda þrjár eða fjórar
vinnukonur fyrir. Þá var það
einn daginn, að tólf ára gamall
drengur kom á heimilið til dvalar.
Var það sveitarómagi, sem sýslu-
maður taldi sig ekki geta skorazt
undan að taka um t.íma. En frú-
in var því mjög mótfallin.og tók
þó út yfir, þegar hún sá drenginn,
horaðan, tötralegan og lúsugan
og með geitur í augnabrúnun-
um — hvað þá heldur hári.
Frúnni lá allhátt rómur, og ekki
lækkaði hún hann, er hún tók að
býsnast yfir þessari sendingu.
Mun blessað barnið hafa heyrt
þar ýmis orð, sem undan sveið.
En víst var von, að frúnni ofbyði,
enda sjálf hreinlát mjög. Henni
varð það líka fyrst fyrir að ganga
á fund griðkvenna sinna til þess
að fá drenginn þrifinn, en þær
afsögðu allar að taka það verk
að sér. Þá fór frú Sigríður til
ömmu og sagði: „Ég hef nú beðið
allar vinnukonur mínar að þrífa
strákinn, en þær neitað — þykjast
ekki ráðnar til slíkra starfa. Þú
ert ekki vistráðin hér, og þig
ætla ég ekki að biðja, heldur að
skipa þér að vinna verkið." Held-
ur mun nú ömmu hafa hitnað í
skapi við orð húsmóðurinnar, en
ekki datt henni í hug annað en
að hlýða — hún var því ekki vön
heiman að, að hún, frekar en aðr-
ir, gætu neitað að framkvæma
skipanir. En sannarlega var þetta
vont verk og leiðinlegt. Þetta var
hlýr og mildur vordagur, og sjór-
inn volgur á sandinum, svo að
amma tók það ráð að fara með
drenginn niður 1 fjöru og verka
hann upp úr sjónum. Tárin runnu
niður gráfölar kinnar drengsins.
Hann hágrét af blygðun og sárs-
auka, og ömmu sjálfri lá víst við
að gráta líka, svo mjög vorkenndi
hún honum. Og ekki mun hún
hafa farið hörðum höndum um
hann, því að milli þeirra tengdust
vináttubönd, sem entust meðan
bæði lifðu. Pilturinn varð nýtur
maður, og sonur hans var um
langt skeið skipstjóri á einu af
okkar fallegustu skipum.
Ekki gat amma orðið eins
lengi á Litlueyri og um var talað,
því að fóstra hennar veiktist. Hún
var orðin mjög heilsubiluð, og var
amma hennar hægri hönd við hús-
móðurstörfin. En vel mun sýslu-
manns frúnni hafa líkað við hana,
því að hún sótti það fast að fá
hana aftur. Ekki tók amma vel í
það, enda taldi hún sig ekki geta
yfirgefið fóstru sína meðan hún
þyrfti sín við. En það varð skem-
ur en hana grunaði, því að vetur-
inn eftir dó hún, og atvik urðu
til þess að amma fór af heimilinu
um vorið. Réðist hún þá sem
kaupakona til Torfa Bjarnasonar
og Guðlaugar að Ólafsdal um sum
arið.
Það vor fluttu sýskimannshjón-
266
T I M 1 N N — SUNNUDAGSBLAfi