Tíminn Sunnudagsblað - 04.09.1966, Blaðsíða 2

LÖGMAL NAUTANNA
Það hafa engar jafnréttis-
myndir náð að festa rætur meðal
nautgripanna. Og hæpið, að lýð-
ræðishugsunarháttur eigi upp á
pallborðið meðal þeirra í bráð.
Þetta segja þeir, sem hafa rann-
sakað samfélagshætti nauta af
vísindalegri nákvæmni.
Þeim, sem sér kúahjörð á beit,
kann í fljótu bragði að virðast, að
þar gerist allt af tilviljun. En það
verður annað uppi á teningnum,
ef betur er að gáð. Samfélag nauta
Iýtur meira að segja mjög ströng-
um lögum.
Nautgripir eru sem sagt ólýð-
ræðislegir í háttum sínum. Því er
líkt farið um þá og flest önnur
dýr, sem eðlislægt er að mynda
hjarðir, að hver gripur hefur
sinn afmarkaða bás í virðingarstiga
hjarðarinnar. Sérhver einstakling
ur drottnar yfir öllum þeim grip
um, sem lægra eru settir, en sýn-
ir hinum, sem ofar eru, auðsveipn'
og tillátssemi. „
í sérhverjum kiahóp er ævin-
lega ein kýr, sem ekki lætur
undan síga fyrir neinni hinna. Það
er leiðtogi hjarðarinnar. Henni er
frjálst að helga sér fallegustu gras
brúskana, standa þar á stöðlinum,
sem henni finnst þægilegast að láta
mjólka sig, og komast fyrst að
vatnsbólinu og drekka þar
nægju sína, þótt hinir grip-
irnir verði að bíða. Engin kýr
þarf að bjóða sér að ganga á rétt
hennar.
Á sama hátt er ávallt ein kýr,
sem lýtur í lægra haldi fyrir öllum
öðrum. Hún nýtur engra réttinda.
og það hvarflar ékki að henni að
verja neitt. Hún sættir sig við það,
sem hinar láta henni eftir eða vilja
leyfa henni að deila með sér Sé
hún í hjarðfjósi, þar sem svig-
rúm er lítið við jötur, bíður hún
fremur tímunum saman eftir því,
að hinar fái lyst sína og hvarfli
frá fóðrinu en að hætta sór í
stimpingar við þær.
Þegar kú er bætt í kúahóp,
ræðst mjög fljótt, hvar henni er
markaður bás. Jafnskjótt og það
hefur gerzt, veit hún fyrir hveri-
um hún á að víkja og yfir hverj-
um henni er fært að drottna, og
á því verður ekki röskun nema til
komi ný kýr.
Staða kúnna er engan veginn
háð afurðagetu þeirra. Hún veltur
á þreki þeirra og snerpu við að
stimpast og stanga. Þar er harð-
sækni og afl þyngst á metunum.
Glöggt hefur komið í Ijós, að drop
sömustu kýrnar njóta oft harla lít
ils réttar í hjörðinni, þótt stund-
um séu þær líka ofarlega í röð-
inni.
Erfitt hefur verið að sannreyna,
hvort staða kýrinnar í hjörðinni
hefur veruleg áhrif á mjólkurlagni
hennar. Að líkindum skiptir hún
litlu máli, ef nægjanlegt er undan-
færi á beitilandinu og gjöfin slík,
að nægja má allri hjörðinni. En
sé þröngt í bithaganum og sam
eiginlegt fóður, til dæmis í hjarð
fjósi, af skornum skammti, hefur
það í för með sér, að gripirnir,
sem fyrir flestum verða að vikja,
fá minna en hinir. Þessir gripir
verða líka að hafa meira fyrir en
hinir. Við talningu var sannað, að
foringi kúahjaðar gekk einungis
fjögur hundruð skref í bithaga
og át sig saddan á klukkustund,
en kýr af lægsta virðingarstigi þús
und skref í tvær klukkustundir, áð
ur en þær höfðu fengið nægju sína.
í stórum hjörðum kúa er oft
ein þerna. Allar hinar kýrnar,
hfernig sem virðingu þeirra er
annars farið, geta komið til henn
ar og látið hana sleikja sig í fram-
an. Þegar þær hafa látið í ljós
vilja sinn á vingjarnlegan hátt,
byrjar þernan undir eins að
sleikja þær um höfuð eða háls.
Einnig var rannsakað, hvernig
kýrnar höguðu sér við beitina. Það
er nokkurn veginn regla, að þær
bíta fyrst í sextíu til níutíu mín-
útur, enda sé þá hagi nægur, og
hvílist síðan. Hópa þær sig þá
nokkrar saman og vingsa í kring
um sig halanum, ef flugur gerast
áleitnar við þær, og bíða þannig
í tíu til fimmtán mínútur. Að
loknu þessu hléi bíta þær í sem
næst fjörutíu mínútur. Hætti ein
kýrin að bita og leggi af stað til
vatnsbólsins, koma allar hinar á
eftir hensi innan fimm minútna.
Það er sama reglan og felst i
hinni gamalkunnu setningu: Þegar
ein kýrin pissar, verður öllum
hinum mál.
Þeir, sem haft hafa með hönd-
um þvílíkar rannsóknir á atferli
nauta, láta af því, að það sé
skemmtilegt viðfangsefni. En þar
að auki getur það haft hagnýtt
gildi. Það er gagnlegt að vita,
hve langt kýr þarf að ganga til
þess að afla sér fæðu og hve mikla
göngu hún má þreyta, án þess að
það rýri mjólkurgetu hennar Það
er lykillinn að því, hvernig kúm
verður beitt á þann veg, að þær
verði sem arðsamastar. Það er
líka mikilvægt fyrir þá, sem ann-
ast hirðingu nautgripa, að kunna
skil á þeim lögum, er ríkja meðal
þeirra, svo að þeir geti komið í
veg fyrir, að rangur aðbúnaður
hafi afurðamissi í för með sér.
Þannig er til dæmis sannað, að
þröngur bithagi og ónógt rými við
jötur í hjarðfjósum hefur það í
för með sér, að lingerðustu grip
irnir, er lægstir eru að metum í
hjörðinni, afétast að meira eða
minna Ieyti. Og það verður eklu
ráðin bót á þessu með þvl að
lóga þessum lingerðu gripum, að
öðru óbreyttu, því að ávallt koma
aðrir gripir, er verða að sætta sig
við að vera hornrekur. Alltaf verð-
Ur einhver neðstur og jafnrétti er
ekki tiL Það eitt gagnar að auka
rýmið og láta í té meira íóður.
T t M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ