Tíminn Sunnudagsblað - 04.09.1966, Blaðsíða 18

helzt upplýsingar um. Erlendri landa
fræði eru góð skil, og það, sem
tilheyrjr nútímanum og stendur okk-
ur næst, er tekið fram yfir annað.
— Hverjir eru helztu höfundar sér-
islenzks efnis?
— Hannes Pétursson skáld ritar
greinar uíi íslenzkar bókmenntir,
Guðmundur Kjartansson um jarðfræði
íslands, Jón Þórðarson hefur með
landafræði íslands að gera, sjálfur
skrifa ég um málfræði, og fleiri
mætti telja.
— Hvernig er vinnu að verkinu
háttað í stórum dráttum?
— Efni ér skipt í tíu meginflokka
og þeim aftur í um fjörutíu undir-
flokka. Hlutföll milli flokka voru
ákveðin fyrir fram og séráætlun gerð
fyrir hvern flokk. Við höfum athugað
alfræðirit af sambærilegri stærð, og
kemur í ljós, að þessi hlutföll hald-
ast jafnan allsvipuð. Efnisflokkum er
skipt í íslenzka og erlenda undirflokka
að undanskildum trúarbrögðum og
raunvísindum, en á þeim sviðum er
lítið um séríslenzkt efni, nema goða-
fræði og náttúru íslands. Guðmund-
ur Þorláksson cand. mag. er aðalrit-
stjóri raunvísindaflokkanna ásamt
mér.
Menn eru ráðnir til þess að skrifa
um ákveðin efni, og þeir skrifa hverja
grein sér og skila þeim svo til rit-
stjórnar. Nokkuð er misvandasamt að
fást við hin einstöku efni. Á vett-
vangi íslenzkra fræða er fæst við að
styðjast, því að greinar um þau efni
í áþekku formi hafa sjaldnast verið
ritaðar áður. Á þessu sviði er nokkr-
um erfiðleikum bundið að velja
greinar til ritunar og halda þeim
innan ákveðins ramma. — Venjulega
er hægara að fást við erlend efni,
því að þar er meira um aðgengi-
legar heimildir. Þó er erfitt að rita
um sum alþjóðleg efni á íslenzku,
til dæmis um stærðfrði. í þeirri grein
hafa mengi og önnur ný undirstöðu-
atriði gerbylt ýmsum grunvallarhug-
myndum manna.
Þegar búið er að skila handritum,
er tekið til við það að búa þau til
prentunar, samræma frágang allan
— fræðiorðanotkun, skammstafanir,
útlitsatriði og lengd greina, eftir því
sem tök eru á. Það væri til dæmis
óhæft, ef ritað væri helmingi iengra
mál um Indlandshafið en um Banda-
ríkin. Yfirleitt er reynt að draga úr
öllum annmörkum..Og svo er að raða
uppsláttarorðum eftir stafrósfröð.
— Nú var unnið að íslenzkri al-
fræðibók fyrir rösklega tveimur ára-
tugum. Var því verki langt komið?
— Búið var að setja efni undir
stöfunum A og B og unnið að hand-
riti nokkru lengra áleiðis. Þetta átti
að verða mikið verk, líklega sex til
átta sinnutn stærra en Alfræðibók
Menningar*jóðs, og alþjóðlegu efni
og klassísku voru gerð ýtarleg skil.
En vinna og kostnaður fór langt fram
úr áætlun, og komst verkið aldrei
lengra en á þennan rekspöl. ísafold-
arprentsmiðja hafði síðast með þetta
rit að gera, og náðist samkomulag
við stjórnendur hennar um það, að
Alfræðibók Menningarsjóðs fengi að
njóta góðs af þeirri vinnu, sem í
verkið hafði verið lögð.
— Hvar leitið þið annars heimilda?
— Að því er tekur til íslenzkra
efna, verður mjög að byggja á frum-
heimildum og frumrannsóknum. í ís-
landssögu koma til dæmis fram ýmis
atriði, er ekki hafa birzt áður á prenti.
Og ekki hefur verið til samþjappað
efni á borð við það, sem birtist undir
fyrirsögninni ísland.
En um alþjóðleg og erlend efni
leitum við til alfræðirita af öllum
stærðum og gerðum. Tölur um íbúa-
fjölda, framleiðslu og þess háttar sækj
um við í skýrslur Sameinuðu þjóð-
anna, þær nýjustu er fyrir liggja.
— Hvað viltu segja um kynni þín
af einstökum erlendum alfræðibókum?
— Það er erfitt að leggja algild-
an mælikvarða á gæði alfræðibókar,
því að það er afar misjafnt, hvaða
kröfur fólk gerir til slíkra ,rita. Fyrir
þá, sem kjósa að eiga aðgang að
fróðleik um sem flesta hluti í sam-
þjöppuðu formi, eru alfræðibækur
með tiltölulega mörgum uppflettiorð-
um æskilegri en rit, þar sem eru
alllangar greinar um hvert efnisat-
riði.
Þekktust stærri alfræðiverka hér
á landi eru Encyclopedia Britanniea
og hið danska Salmonsens Konver-
sation Leksikon. Sá ljóður er á ráði
Britannicu, að mjög skiptir í tvö
horn með það, hvort greinar í henni
hafa verið endurskoðaðar á síðustu
árum, og ekki er unnt að sjá aldur
greina í bókinni. Salmonsens Leksi-
kon er orðið gamalt rit, en er í góðu
gildi um eldra efni og gamlar skoð-
anir. Yfirleitt eru hinar stóru, nor-
rænu alfræðibækur ágætlega unnar,
og má í þvl sambandi nefna Bonni-
ers Lexikon (sænsk) og Nordisk
Familjebok (sænsk), sem báðar voru
hin ágætustu verk á sínum tíma. Aft-
ur á móti á það við um sumar banda-
rískar alfræðibækur, að þær eru miklu
minni en þær sýnast.
Gyldendals Oplagsbog hin danska
er til allvíða hér. Hún er góð, hvað
snertir nútímann, raunvísindi og því
umlíkt, en aftur á móti verri, að því
er tekur til klassíffcs efnýs.
Yfirleitt er það einkenni á þýzkum
orðabókum, að þar er miklu efni kom
ið fyrir í stuttu máli, og virðast Þjóð
verjar oftast nær vanda útgáfur sínar
í hvívetna. Der kleine Brorkaus,
tveggja binda verk, er til að mynda
girnileg fyrirmynd. Sú bók er marg-
unnin og hefur oft komið út í end-
urskoðuðum útgáfum, en slíkt eru ær-
in meðmæli með hverju alfræðiriti.
Af öðrum minni ritum af þessu tagi,
sem mér hafa reynzt vel, get ég
nefnt Gyldendals Ettbindsleksikon
(norsk) og Focus (dönsk). Stateman's
Yearbook, sem gefin er úr árlega,
er hin ágætasta handbók, og loks má
ekki gleyma að geta um ágæti hins
mikla verks Nordisk Kulturhistorisk
Lexikon varðandi allt norrænt efni.
Oft er það, að alfræðiritum ber
ekki saman, og getur þá verið vand-
séð, hverju treysta skuli. Ég hef þann
sið að kynna mér það, sem stendur
um íslenzk efni og esperanto í slík-
um bókum, og þykist að því búnu
geta ætlað nokkuð á um áreiðanleik
þeirra.
— Fer ekki notagildi alfræðibóka
hraðminnkancti, eftir því sem lengra
líður frá útgáfu þeirra?
— Jú, segja má, að alfræðibók sé
orðin úrelt, um leið og hún kemur
út. Hitt er svo annað mál, hvenær
hún verður svo gömul, að upplýsingar
í henni geti kallazt óþolandi úreltar.
Vitaskuld er æskilegt, að alfræði-
bók sé gefin út sem oftast, en út-
gáfukostnaður er mikill og oft óvið-
ráðanlegur. Heppilegt væri að geta
skipt um einstakar greinar, en á því
vandamáli hefur ekki komið fram
nein viðunandi lausn. Unnt er að
gefa handbækur ýmsar út í formi
lausblaðabóka, en slíkt gengur ekki,
þegar alfræðibækur eiga í hlut.
En óhætt er að segja það, að al-
fræðibókarmaður verður alltaf að
fylgjast með og má fátt láta fram
hjá sér fara.
— Er afráðið, hvernig Alfræðibók
Menningarsjóðs verður að ytri gerð?
— Hún verður í sama broti og ís-
lenzk orðabók, tveir dálkar á blað-
síðu, leturflötur mjög svipaður, en
letur stærra. Leturbreytingar verða
eftir þörfum og miklar tilvísanir milií
greina, en það sparar rúm og kemur
í veg fyrir tvítekningu. Töluvert verð-
ur notað af skammstöfunum, en haft
verður í huga, að þær spilli ekki
fyrir við lestur. Enn er óráðið, hvers
konar pappír veður notaðu, og ekki
er búið að taka endanlega ákvörð-
un um myndir og kort, þótt senni-
lega verði ekki mikið af slíku. .
Gert er ráð fyrir þvi, að hvort bindi
verði um sjö hundruð blaðsíður á
lengd og uppsláttarorð í þeim báðum
á milli tíu og tuttugu þúsund.
—- Að lokum, Árni, áttu von á því,
að Alfræðibók Menningarsjóðs hljóti
jafngóðar viðtökur og íslenzk orða-
bók?
— Ég tel góður horfur á því. Efa-
laust verða ýmsir gallar á þessu verki,
en ekki tjóar að skeyta um slíkt.
Verðinu verður stillt í hóf, og ég
ætla, að þetta rit verði íslendingum
aufúsugestur, því að efnisval í er-
lendum bókum af þessu tagi er ekki
hið æskilegasta fyrir íslenzkan mark-
að. I.S.
762
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ