Tíminn Sunnudagsblað - 12.02.1967, Side 15

„Hvar er gloftið okkar, gletturnar og vísurnar?“ spyr Hamlet Dana-
prins höfuðskel hirðfíflsins.
Þankabrot um leikmennt nútímans
Leikmennt hefur tekicS miklum
breytingum á síðastliðnum árum og
eftirtektarvert þykir að skil-
millum harmleiks og gleðileiks,
sem fyrrum voru glögg, mást óð-
um út í verkum nútímaleikskálda.
Þau skrifa tíðum hinar svonefndu
„tragíkómedíur“, þar sem kvein-
stafir og glettni hljóma yfir sæta-
riðin á víxl eða harmleikurinn klæð
ist skrautbúningi gleðileiksins. Okk
ur veitist auðvelt að sjá og heyra
breytingu þessa, en eigum fullt í
fangi með að skilja, hvers vegna
hún hefur orðið. Ýmsir spakvitr-
ingar telja hana sprottna af
mannfélagsmeinum nútímans, eink
Lokaþáttur
um af óttanum við gereyðingu
atómsprengjunnar, sem þeir segja
hafa mótað hugsunarhátt flestra í
menningarlöndum veraldar. Óvissa
og örvænting séu auðkenni hans,
leikskáldin kvíðafull út af sam-
borgurum sínum og hljóti að skrifa
dapurleg verk um dapurlegt líf,
sem afskræmir hlátur í grát.
Ef til vill er skýring þessi ófull-
nægjandi. Ef til vill má fekja ræt-
ur ístöðuleysis og svartsýni til af-
náms formála fyrir hegðun og hugs
unm annsins. Trúarbrögð og fornar
siðfræðikenningar eru nú látin sæta
harðri gagnrýni, slík siðgæðiskerfi
ráða ekki framar gerðum okkar,
og allt leiðir þetta til óvissu og
rótleysis og býður dapurleikanum
heim. Æ ofan í æ skýtur að okk-
ur þeirri hugsun, að líf mannsins
sé stefnulaust hringsól um óravídd-
ir geimsins, tilveran fánýti og lífs- |
baráttan blindingjaleikur. Við erum |
neydd til að sníða okkar eigin
heimsmynd, eygja markmið 1 til-
gangsleysinu, og aðstaða okkar nú
er meginviðfangsefni ieikskálda,
hvort sem þau kallast raunsýn,
raunhugul ellegar firruskáld.
En til er þriðja ‘skýringin, og ef
til vill er hún hin eina rétta. Við-
horf okkar til lífsins hafa breytzt,
rétt mun það verá, en ekki vegna
þess, að okkur skorti stuðning
trúarbragða og hjálp siðfræðikerfa,
heldur vegna hins, að við nöfum
fundið nýtt siðalögmál í eigin hug-
arfjdgsnum og breytum samkvæmt
því, en ekki reglum, sem við tók-
um í arf frá horfnum kynslóðum.
Fyrrum þótti rétt að láta hamingju >
sína, ef slíkt forðaði ærumissi eða
var hlýðni við aldazgamlar siðgæðis- '
venjur Svo er ekki nú. Ef til vill
veldur það agaleysi í samskiptum
manna á meðal, en það veitir þeim
eigi að síður rétt til að vera sjálf-
stæðir í hugsun og háttum.
Jimmy Porter, aðalpersóna í
„Horfðu reiður um Öxl“, reynir
að móta sér nýtt siðalögmál, er
kynni að gefa lífi hans nýtt gildi
Beatie, unga stúlkan í „Roois“ eft-
ir Wesker, heldur, rð hún hafi
fundið slíkt lögmál. Jimmy og
Beatie hafa bæði sagt skilið við
hefðbundnar skoðanir samtímans.
í „Biedermann og brennuvargarn-
ir“ kynnumst við góðborgara, sem
fer vægast sagt flatt á því að trúa
blint á gamlar siðgæðiskenningar.
Persónur 1 „Sköllótta söngkonan"
eftir Ionesco hafa tamið sér vana-
bundig og „siðsamt“ líf 1 svo rík- '
um mæli, að þær bera engin ein-
staklingsauðkenni og líkjast streng
brúðum. Vladimir og Estragon,
tveir umrenningar í „Beðið eftir
Godot“, reyna gildi trúarselninga
til þrautar og uppgötva, að þær
eru lítið meira en innantóm orð
og fáum styrkur í neyð. Pinter er
einn hinna fáu nútímaleikskálda,
sem láta félagsmál og trúmál lönd
og leið í verkum sínum. Hann
einbeitti sér að persónuverðleikum
manna, einkalíf þeirra, og fæst við
óveruleg vandamál daglegs lífs,
einu vandamáhn, sem maðurinn á
raunverulega í höggi við, að sögn
Pinters sjálfs. Þjóðfélagsmál, er
tekið hafa hug Osbornes og Wesk-
ers fanginn, álítur Pinter einungis
höfuðverk ríkisleiðtoga, þau baki
almúgamanninum engar áhyggjur.
Úrlausnarefni hans séu til að
T t U I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
135