Tíminn Sunnudagsblað - 21.04.1968, Blaðsíða 9

UNDIR STRÖNGU LÓGMÁLI:
Fjórir gististaðir
á æviferli
litlu lifrariktunnar
Æviferill sumra lífvera er næsta
undarleg. Litla lifrariktan, sem er
algengur sntkill eða snapagestur í
líkama sauða og nauta í mörgum
löndum heims, er dæmi um slíkt.
Lifrarikta þessi hefur einnig fund-
izt í allmörgum tegundum villtra
dýra, svo sem rádýrum, elg.jum og
hérum, og við hefur borið, að hún
hafi tekið sér bólfestu í mönnum.
Alls mun hennar hafa orðið vart
í um fjörutíu tegundum spendvra.
Lifrarikta þessi veldur þvi dýri,
sem hún tekur sér bólfestu í,
miklu minna tjóni en önnur ikcu-
tegund stærri. í sumum löndum
ber þó við, að hún veldur slíkttrr.
usla í búfénaði í þröngum, sýkt-
um bithögum, að flvtia verður fén
aðinn á aðrar slóðir í-sumum hér-
uðum Noregs er hún til dæmi$ svo
algeng, að miklu magni af lifur
úr sýktu “uuðfé verður árlega að
kasta.
Fyrir nokkrum áratugum héldu
menn, að þeir þekktu lífsbraut
þessarar iktu til fullnustu En ann
að kom á daginn árið 1952, er
bandarískir vísindamenn ætluðu í
tilraunaskvnj að sýkja kindur af
lifrariktu Tilraunir þeirra mis-
tókust algerlega, og brátt varð
ljóst, að þekkingu rnanna á lifn
aðarháttum iktunnar var mikið á-
fátt.
Kunnugt var, að egg iktu í sýkt-
um búpeningi bárust út úr likama
han.s með saur og þvagi Síðan
átu sniglar eggin og klöktu þeim
út í þörmum sínum Lirfurnar
grófu sig út í gegnum slímhimnu
þarmanna og komust þannig út í
líkama sniglanna, þar sem þær
náðu fyllri þroska og skip*o sér
i sífellu. Þegar þær höfðu náð þar
því þroskastigi, er þeim var áskap-
að hjá þessum hýsli, bárust þær
út úr líkama sniglanna með slími,
því er þeir gefa frá sér. Loddj þá
mikil mergð þeirra saman í slim-
kekkjum, sem eru um einn milli-
metri í þvermál. Höfðu menn hald
ið, að hringrásinni væri lokið, ef
þessir slímkekkir komust ofan í
sauðfénað, nautkindur eða aðrar
þær skepnur, er gátu hýst ikturn-
ar á kynþroskaskeiðinu og veitt
þeim skilyrði til þess að auka k/n
sitt, þegar þær voru komnar í
lifur þeirra.
Tilraunir vísindamannanna
bandarísku leiddu annað í ljós.
Hvernig sem þeir mötuðu fénað á
iktulirfum, reyndist ógerlegt að
finna kynþroska iktur í lifur kind
anna. Hér hlaut enn eitt dýr að
koma við sögu, og var efnt til mik-
illa og margháttaðra rannsókna til
þess að finna þennan óþekkta hvs-
il.
Við athugun á því, hvernig hátt-
að var sýkingu villtra dýra, sem
þjáðust af lifrariktu, þótti sýnt, að
iktan bærist í þau snemma á vor-
in. Mjög Hjótt vaknaði sá grunur,
að hinn óþekkti hýsill væri eitt-
hvert skordýr, og nú sýndist óhætt
að dæma úr leik öll þau skordýr
sem ekki fóru á kreik fyrr en lið
ið var fram á vorið.
Nákvæm athugun á háttum
amerískra múrmeldýra, sem lifrar
iktan virðist ásækja allmikið,
beindi athyglinni að maurum, sem
hugsanlegt þótti, að hér kynnu a'ð
koma við sögu. Eftir miklar og
langvinnar tilraunir sannaðist
loks, að maurategund ein, Formica
fusca, myndi vera þriðji hýsil'inn,
sem iktan verður að gista, ef kyn
hennar á ekki að deyja út. Væri
þessir maurar látnir éta snigla-
slím, sem iktulifrur voru í, og
þeim síðan komið ofan í sauðfé,
fengu kindurnar iktusýkingu í lif-
ur og kynþroska iktur komu þar
í leitirnar, þegar lifrin var rann-
sökuð. Með þessum hætti einum
var unnt að sýkja sauðfé.
Þessi niðurstaða vakti mikla at-
hygli meðal vísindamanna, og voru
þó margir mjög tortryggnir í upp-
hafi. En brátt urðu fleiri til þess
að rannsaka feril iktunnar og
hætti -alla, og þegar þeir komust.
að sömu niðurstöðu, hjöðnuðu mót
bárurnar og efasemdirnar.
En lausn einnar gátu, vekur tíð-
um aðra: Hvernig gat það verið,
að iktan, rneð svo flókin lífsíeril,
sýkti slíkan fjölda dýra sem raun
var á? Það virtist næsta ótrúlegt,
að hún skyldi geta aukið kvn sht,
neyddar ti! þess að þræða þvílíka
krókavegu Iktueggin gengu niður
af skepnunum, snfglarnir urðu að
finna eggin á jörðinni og éta bau,
síðan bárust lirfurnar úr sniglún-
um með slími þeirra, maurar urðu
að komast í slímið og éta lirfurn-
ar. og að síðustu urðu skepnurnar
Menn hverfa af sjónar
sviðinu, — fróðleikur týn
ist Það eina sem getu>
varðveitt hann, er hið rit
aða orð.
— Lesendur blaðsins
eru beðnir að hafa þetta I
nuga, þegar þeir komast
/fir fróðleik eða þekkingu,
;em ekki mé glatast.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
273