Tíminn Sunnudagsblað - 06.07.1969, Qupperneq 9

ur igiremarnar Á tólftu stundu
(Tini'air. Máls og raenmiinigar 1945)
og Samsærið gegn mannkyninu
(Tlmlair. Máls og jneininiinigar 1949),
og Wefiur Ihomuim oflt tefkjizt beituir.
Ártð 1947 ritaði Þórbergnr
mlerfca grein mm Erleud í IJiniuíhúsi,
sem auk 'þess a'ð vera áigæt heim-
iflld um þeninan sónsibæfðia m'amin,
geymiir nok'kra þætbi úr sögu Unu-
húss. Rit'Simíð þessi birbisit í Urnga
ísfliandli 1947.
Efltiir sityrjöldiirna vi'ð upphaif
fcaíl'dia sbríðsins reilt Þórberguir hima
lö'ibgu ritgerð sína, Móralskir mæli
kvarðar (Þjóð'v. 31. marz — 16.
júlí 1946) Þar tekur hanin upp
þiráðflinn, þar sem Re'fsk'ák auð-
valldisiiins slepptfl, og sýniir fram á,
svo ekki verður um vilflzt, að afllt
anuar mæli’kvairði er lagður á gerð
ir auðvaldsríkja en á sarms kon-
ar ge-rðir Sovétríikij-anna. G'reinin
er stud-d ágœtuim heiimildum ogi
góðuim rökum, og er ein snjafll-
asta og rökvísasta simið Þórbergs
um stjórnmál
Himn 5. fe-brúar 1943 byrja-r Þór
bergur svo að rita upp efitir séra
Árna Þóraónissynfl. Hann lýkinr
fyrsbu uppsk-riift sinni 20. marz
1944, en skráifar aftur eftiir sér-a
Árna frá 20. október 1945 tifl 1.
marz 1946, en öll kom bókin út í
sex biimdum á árunum 1945—
1950. Þetta er lengsta ævisaga,
sem rituð hefmr verið á íslandi.
Og það ieikur ekki á tveim tung-
uim, að hún er hflin fruiml'egaista,
e'iinikieninileigaista og skemimitilegasta
ævisaga, sem rituð hefur verið á ís-
le-nzka tungu, ef til vilfl í ölflum
Ihieimi. Persóniuflieiikfl séra Árma er
afibuirða frumfliegur, saninur o-g stór
fk'ostlegur. Amdiríki hans eir feyki-
legt. Hreim.skiflimi hainis framúrskar
aindi . Kímni hiams fiulílkom-iin. Sagna
auðgi hans er óþr.iótandi. Frásagn-
argáfia h-an-s er miilkiflifemigflieig og
fru'-mileg svo af ber. Vi'ðlhorf þessa
fuirðufliega manins er svo sérstætt
og mieirfcilegt, a® það er eins og
©mgiinin maður hiaif-i áður hugsað
firumiieigt um þeinman heim, þegair
miaður kemist í kynni við þenman
afldna kflje'.k Dómar bans, sem
hanin befur æbíð á ta'kibeinuim uan
aiMlt miilii ii.imiins og jarðar, eru
iistræn spalkimælS, og lýstar upp
með flijósi biminair mögnuðu frum-
lieilksgáíu hanis. í þeissari bók ægflir
öllu samiain. sagnaþátbum atf ein-
kennilieigum mönnum, braiftaveirfc-
uim, þj'óðsöguim og sögmum um
duífairfuflll fyrirbrigði, gro-bbsögur
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ
oig floirdióimasögur. Affllt er þebta
ræitit á þianin hát-t, að máður gapir
af uindrun og hugsiar mieð s-ér;
Þeltba ieir áreiðiaini!)e@a stoemimtleg-
aisltii og frumflegasti ísflendingu-r,
sem uppi befur verið. Og þaið
sielgjia þeflr, sem til þeikfcja, að í
bókiinni sé séra Árni lifandi kom-
inn. Þó þassi bók kæmi í veg fyr-
ir, að firamhiald Ofvitamis yrði sfcrif
að, er hún saninairfliega ein menfci-
legasta bób, sem rituð befur ve-r-
ið á íslandi fná því að land byggð-
ist.
E'fitir þetta mikfla afrelk, sikrifaði
Þórbergur enga bófc í noikkur ár,
en birti nokkrar ribgerði'r. Fyrst
ber að nefna Andlegt frelsi, sem
var ræða halMiin á fuindi Stúdenta-
félagis Reykjavíikuir 12. jamúiar
1950, o-g vaktfl mikl ærsl meðal
íhialltísblaðanmia, og Með friði lifum
við — með styrjöld deyjum við,
sem vair ræða, haldin i Austur-
bæjarbiói 10. desember 1950. Þá
skri’far hann þrjár afmælisgreim-
ar. Hina Sheimmtilfleguisibu grein Til
Halldórs T.axness (Þjóðv. 23. apríl
1952), hina afar fjöri'eigu grein Til
Jóns Aðalsteins (Þjóðv. 22. des.
1954) og loks Bréf til Ragnars
Jónssonar i afmæflisirilti hams 1954.
Árið 1952 var Þórbemgi boðið til
Kína og skrifaði hann um það
ferðailag sfcemmtiflega frásögn, Til
austurheims vii ég halda (Tímar.
Máfls og miennflnigar 1952).
Á árunum 1954—-1955 gaf Þór-
bergur út edna bezbu bók sína.
Það var Sálmurinn um blómið
I—II. Þessi bók seigir frá lítilli
tefllpu, bróðurdóttur konu Þór-
bergs, og viðhorfi 'hemniar við ver-
öfldinmi. Bók þessi er eimstæð í
íslienzkuim bófcmenmitum, og sen-ni-
lega hefur önnu-r eins bók aldrei
verið skrifiuð í heiminum. Það er
ekki aðeins, að höfunduiriinn
smj úgi inn í litflu telpuina og verð'i
bókstaflega hún, tallar eins og hún,
huigsar eins og hún og geriir eins
og hún, bellduir er hún einnig
barmaifiuill ar fllífsspefci þessa barna-
leigla spefcmigis, seim nýtuir síin
hveiigi betur en í samitallii við þeibta
barn. AMrei hefuir húmior Þór-
bergs verið dýrflegri ein hér og frá-
saignarsniffii hans sjafldan risið
hærra. Stíll bóbarinniar er einnflg
nýr sbffl og einlkemnist af hams-
legnm einfafldlleik, en mél teflp-
nnnar sjálfrar liefur hann ritað
einis oig það var. Þaið er miltt áflflt,
a@ bó'k þessi sé ef tifl' vffi hið
'miaifciilleiaasta, se ttn Þórbergur hef-
uir initað, og áreiiðaullega það feg-
unSba.
Nú ber að geta fjögurra rit-
gerða. Fyrst Bréf tii Árna Hall-
grímssonar (Þjóðy. 17. apr. 1955),
Bréf til Ragnars Ólafssonar (Þjóðv.
8. maí 1956), þar sem Þórbergur
segir firá afstöðu sinmi fiíl Stalíns,
'hi'ð fyndna Bréf tii Mæju (Tímiar.
M!Ms oig m'eninimgar 1957) og hið
Skemimtlega Bréf til Jóns Rafns-
sonar (6. marz 1959). Loks má
gielba „söguninar“ Uppskera lyg-
innar, sem fcom í Tímairit'i Máls
og meininingar áriö 1960.
Eftir Sáiminin um blómið tek-
ur Þóirbeirgur tifl við að riba æsku-
'mininiimgar sámar úr Suðursve'it.
Fyrsta bindið kom út 1956 og
nefindist Steinarnir tala. Sú bók
hefist á brúðkaupi foreidra Þór-
bergs árið 1886, og er sú frásögn
með sk'eimmibieigustu þátbum bók-
arinmair. Þó þessi bók sé efcfci með
því beziba, sem Þórbergur hefiur
ritað, hefur hún að geyrna marga
ágæta fcaffla, svo sem þáttinn um
Jarp igamla, seim er með því feg-
ursta, sem hann hefur sifcrifað,
hiimm sfeemmtiflé'ga ka-fla um sveit-
ina og ’glímu Þórb-ergs við ábtflrn-
ar og huigleiðinigar hanis um stein-
ana í lok bókairimnair. Sannleikur
dfiniis og nákvæmmi fnásagnar viirð-
ist sifcipa enn meira rúm í þesis-
ari bófc 'e-ti í fyrri verfcum höfund-
ar. Sbundum gengur þessi smá-
smuigufleiga náfcvæmni út í öfgar,
eins og í lýsinigunmi a húsaskipun
á Hala. StíLl bókariinmiajr er ákaflega
einfaidur og tær, en þunrlegri en
oft áður.
Næsta bindi æskumflnniingainna
nieíndi hann Um iönd og lýði, og
kom það út 1957. Sú bófc heldur
áfram, þar sem Steinunum sflepfi ti,
og eir fyrri hfluti heminar skemmti-
legair flrásagnir um Þórberg siáfflf-
an, fléttaðar þijóðs'ögu-m og hug-
lleiðiugum um örnefni. Sérlega at-
hyglflsverð er hugleiðing höfund-
ar um það, ef skrifaðar hefðu ver-
ið daigbækur, þar seirn hann skop-
stælir stíl ísiiendingasagna. Þetta
er bezti kafli bókarinnar. í seinni
hliuiba þessarar bókar dettur Þór-
bergur út úr frásögninini, og í stað
þess toonna frásaigniir uim karla og
kerlinigar í Suðursveit. Þóbt þess-
ar sagnflr séu ofit skemimtiflegar,
enu þær áberandi gafll á bókinni.
Þessar sa-gnir hefðu áitt að birt-
a®t fremst 1 Steinarnir tala, en
síðan átti fnásögnin um Þórberg
585