Tíminn Sunnudagsblað - 02.11.1969, Blaðsíða 7

ir, hvort sem verk þeirra eru betri
eða verri en verk þeirra manna,
sem við viturn nöfn á. Efcki er það
heldur tvímælalaust, að Snorri haíi
verið beztur rithöfundur þeirra
manna, sem vitað er um nöfn á.
Ekki er það tví'mælalaust. að
Sturia Þórðarson hafi verið verri
höfundur en Snorri. En það ge”
ist, að nafn Snorra er tengt Heims-
kringlu, það er tengt sögu Noregs
og sögu víðar um Norðurlönd.
Nafn hans verður af þeim sökum
þefcktara utan lands en þeirra ann
arra, sem ' skrifað hafa bækur á
sama tíma, og þegar til lengdar
lætur, verður sá ávallt beztur,
sem er þekktastur.
Héðan af skiptir raunar engu
máli, þó að sannaðist, að Snorn
Sturiuson hefði enga bók ritað
hann hefur unnið sér öruggan sess
sem mesti ritsnilingurinn á guIV
aldartímum íslenzkra bókmennta
Smátt og smátt safnar tíminn
verkum einstakra timabila á fárra
manna hendur. Sagan þekkir yf-
irleitt aðeins nöfn fárra manna á
hverjum tíma, og smátt og smátt
færir sagan afrek hvers tíma yfir
á nöfn þeirra fáu manna, sem
þekktir eru, hvort sem þeir hafa
þar nærri komið eða ekki. Nafn
Snorra Sturlusonar er þekkt frá
þeim tfma, er fornar bækur voru
skrifaðar á íslandi. Sú tilhreiging
er rík að eigna honum sífellt
meira og meira af þvi. sem ritað
var á þeim tíma.
VI.
Þá er komið að staðþekkingu og
áttatáknunum. Ef við göngum út
frá þvi, að „suður í Laugarnes og
Engey'1 merki, að höfundur Njálu
hafi verið til húsa norðan Laugar
ness, verðum við einnig að beygja
okkur undir þá staðreynd, að í
Njálu segir „suður í Vannalæk11
og álykta út frá því, að höfundar
Njálu sé ekki að leita f Reykholti,
því að hann kunni ekki skil á átta-
táknunuan þar. Og enn vandast
rnálið, þvl að í Njálu segir enn-
freniur „upp til Þrándargtls“ og
Ihefur höfundur Nj'álu þá verið bú-
setfcur neðan Þrándargils 1 Dölum
vestur, en þar fer hann ekki alveg
rétt með I lýsingu staðhátta, að
kunnugra manna sögn Þessar átta
táknanir benda þvl als ekki á
Snorra Sturluson, heldur fremur
frá honum, ef eittbvað væri. Til
þess að þetta bendi á Snorra Sturlu
son, þarf sem sagt að hirða það
úr, sem gæti bent á hann, en láta
eins og hitt sé ekki til. Og hafa
slík vinnubrögð að vísu viðgengizt
í íslenzkum fræðum, en eru jafn-
öhafandi fyrir það.
Hitt er svo annað mál, að ekki
þarf annað en að lesa Njálu ■ il
þess að ganga úr skugga um, að
þessar áttatáknanir eru alveg óháð-
ar því, hvar höfundur Njálu er
staddur og hver hann er. „Suður
í Laugarnes" merkir það, að Laug-
arnes er í suður frá Varmalæk,
þar sem sagan gerist, þegar um
þetta er fjallað. „Suður í Var-na-
læk“ merkir suður frá HöskuJds
stöðum og „upp til Þrándargils“
merkir upp frá Hrútsstöðum,
hvort tveggja af sömu orsöicum.
Allar þær áttatáknanir í N]álu,
sem ekki eru bundnar við ákveð-
inn viðmiðunárstað, eins og þær
sem hér að framan greinir, benda
til þess, að sagan sé rituð við
Eystri-Rangá neðanverða, á svæð-
inu kringum Odda, og hefur það
verið rakið áður, og er því þarf-
laust að rekja það hér.
VII.
„En frá Valgarði er kom,nn
Kolbeinn ungi“, stendur skrifað
í Nj'álu. Það er eitt einkenni Njálu,
eða fyrri hluta hennar, að ættir
eru raktar lið fyrir lið til Sæmund
ar fróða. Þetta er eitt af þvi, sem
bendir til þess, að sagan, eða að
minnsta kosti frumgerð hennar,
hafi verið rituð ekki mjög seint á
tólftu öld, sennilega ekki löngu eft
ir dauða Sæmundar fróða 1133.
Við athugun á ættrakningum bæði
að fornu og nýju kemur í ljós, að
rafcið er til manns eða manna, sem
komnir eru á efri ár eða eru ný-
lega horfnir af þessum heimi. þeg-
ar ættin er rakin. Þó eru vissulega
til undanteikningar frá þessu, beg-
ar rakið er til mjög þefcktra manna
ef niðjar þeirra eru síður þekktir.
Nú hefur Sæmundur fróði vissu
lega verið mjög þekktur maður á
sinni tíð og lengi síðan, en hins
vegar verður að telja, að sonarson-
ur hans, Jón Loftsson, hafi verið
þekktari maður. Hann bar ægis-
hjálm yfir aðra höfðingja á land-
inu, að vitnisburði þeirra manna,
sem honum voru samtíða. Auk
þess var hann dóttursonur Noregs
feonungs. Það er þvl næsta ól'K-
legt, að ætt Oddaverja sé ekki
rakin lengra en til Sæmundai
fróða, eftir að Jón Loftsson er kom
inn á efri ár eða þegar hann er
allur árið 1197. Eins má það mik
ið vera, ef ekki hefði verið rakið
til Páls biskups fljótlega eftir aida
mótin 1200.
í þeim stað i Nj'álu, þar sem
Kolbeins unga er getið, er fyrst
rakin ætt lið fyrir frá Úlfi aurgoða
til Sæmundar fróða, en síðan er
ekki lengur rakið lið fyrir lið, heid
ur stendur „en frá Valgarði er
kominn Kolbeinn ungi“.
Það er stílbrot að rekja ætt frá
öðrum bróðurnum lið fyrir lið, en
geta aðeins um einn fjarlægan
ættingja hins, og er næsta ósenni-
legt, að það sé upprunalegt Lik-
Iegra er, að þessari leiðbeiningu
um ættartengsl Kolbeins unga hafi
verið skotið inn í frásögnina síð-
ar, á þeim dögum, þegar hann va>-
uppi. En hugsum okkur samt, að
höfundur Njálu hafi kosið að
brjóta stílinn, svo ósennilegt sem
það er. En þá kemur að öðru at-
riði, sem engan veginn er skýran-
Iegt, og það er h-vers vegna hann
rekur annars vegar ætt lið fyrir
lið til manns, sem uppi er um
1100, en getur hins vegar um
mann, sem uppi er á þrettándu
öld. f þessu tilfelli hlaut höfund-
ur Njálu að rekja ætt Sæmundar
fróða áfram til Páls biskups eða
Sæmundar Jónssonar. Það er því
í alla staði harla ósennilega annað
en ættartölur Sæmundar fróða i
Njólu séu ritaðar löngu fyrir daga
Snorra Sturlusonar og að nafni
Kolbeins unga hafi verið skotið inn
í löngu síðar, um daga Snorra
Að sjálfsögðu er ekki útilokað,
að það innskot sé verk Snorra. pó
að margir aðrir geti þar hafa um
vélt. En það er jafnvíst, að það,
sem fyrr er ritað, getur ekkj ver-
ið verk Snorra.
Af því, sem að framan er sagt,
verður því ekki séð, að nein þau
rök hafi komið fram, er styðji þá
kenningu, að Snorri Sturluson hafi
ritað Njálu.
□
T f M I N N - SUNNUÐAGSBLAÐ
871