Tíminn Sunnudagsblað - 02.11.1969, Blaðsíða 14

við hættum sð tala um grafir
dauðra: Hafa aldrei fundizt merki
um líkbrennsiu hér á landi í forn-
öld?
— Nei. Alls ekki. Af þeim rösk
lega þrjú hundruð fornmannakuml
um, sem með vissu hafa fundizt
hér á landi, er ekki eitt einasta
til orðið við líkbrennslu. Að vísu
er ekki alveg fyrir það að synja,
að þetta geti hafa átt sér stað hér
á landi. en undarlegt er þó, að
ekki skuli hafa komið í ljós eict
einasta atriði, sem bendir í þessa
átt.
— En er það nú víst, .að bessi
siður hafi verið svo ákaflega al-
gengur annars staðar, til dæmis
á hinum Norðurlöndunum?
— Jú, þetta var afar algengt til
forna, en rannsóknir á hiniim
Norðurlöndunum benda eindregið
til þess, að þessi siður fari mjög
minnkandi eftir því sem líður á
víkingaöld, vafalaust fyrir áhrif
frá kristnum sið- Enda er það göm
ul og ný saga, að stefnur gera boð
á undan sér, ef svo má að orði kom
ast, hugmyndir síast inn í fólk og
fara að hafa áhrif, oft löngu áður
en stefnan er orðin alls ráðaadi.
— Ég er með sama marki
brenndur og flestir aðrir, sem
eitthvað lesa bækur, að mér verð-
ur oftar hugsað til Njálu en flestra
annarra bóka. Telur þú Njálu
skáldsögu, eða hefur fornleifafræð
in staðfest eitthvað um sagnfræði-
legt gildi þeirrar bókar?
Þjóðminjavörður brosir góðlát-
lega að svo barnalegri spurningu:
— Ja, það er nú erfitt að sanna
eina ákveðna sögu með fornleifa-
rannsóknum. Hins vegar er engin
skynsamleg ástæða til þess að ef-
•>st um, að helztu persónur sög-
unnar hafi verið til í raun og veru.
Við skulum aðeins líta á frægasta
atburðinn í bókinni, sjálfa Njáls-
brennu. Pornleifafræðin sannar
með fullri vissu, að á Bergþórs-
hvoli hefur orðið stórbruni nálægt
árinu 1000, en samkvæmt sögunni
á sá atburður að hafa átt sér
stað árið 1011, sumir annálar segja
þó 1010. Þær aldursákvarðanir á
brunaleifunum frá Bergþórshvoli,
sem gerðar voru í Danmörku,
benda einmitt nákvæmlega til
þessa tíma — auðvitað með þess-
um vanalega fyrirvara um tiltek-
ið árabil til eða frá.
— En þið fundað þó aldrei
brunarústirnai'' af skála Njáls
bónda?
— Nei. Það, sem fannst, var
brunarúst af stóru fjósi og sofn-
húsi. Hvort tveggja mjög fornlegt
og neðst allra mannvistarlaga þar
á staðnum-
— En hafi nú eldurinn frá NjáL
brennu kveikt í þessum húsum,
hvers vegna fannst þá ekki skála-
rústin sjálf?
— Ég held, að svarið við þe^s-
ari spurningu liggi nær en marg-
an grunar. Það vill nefnilega svo
til, að hólraninn, sem bærinn
stendur á, og hefur alltaf staðið.
það menn vita, er næstum eina
nothæfa bæjarstæðið í allri landar-
eigninni, Umhverfi Bergþórshvols
er marfiatt og ákaflega lágt, að
eins átta metra yfir sjó. Auk þess
er þar víðast hvar votlent Hó.l-
inn, sem Bergþórshvolsbærinn
stendur á, er eiginlega í brennu
lagi, með tveim grunnum lægðum
Austasti hóllinn, sem kallaður er
Floshóll, er lang-hæstur. Þar ot
óeðlilegt bæjarstæði, því að bratt
er upp á hólinn og næðingssamt
þar uppi, enda hefur sannazt með
prófgryfjugrefti, að þar hafa aldrei
verið aðrar byggingar en útihús
vestan í hólnum. Hins vegar veit-
ir Floshóll talsvert skjól þeim bæ,
sem stendur á miðhólnum. Vest-
asti hóllinn er aftur á móti í það
mikilli fjarlægð frá Floshól, að þar
er ekki lengur um neitt skjól að
ræða, enda hefur sá hóll aldrei
byggður verið. Þannig benda allir
staðhættir til þess, að bærinn hafi
frá fyrstu tíð staðið á þeim stað,
sem hann enn stendur, einnig bær
Njáls. Um þetta allt geta menn les-
ið í Árbók Fornleifafélagsins 1951
—1952, en þar er gagnmerk rit-
gerð eftir þá Kristján Eldjárn og
Gisla Gestsson um allar rann9Ókn-
ir, sem gerðar hafa verið á Berg-
þórshvoli.
— Þú átt þá við það, að bær-
inn á Bergþórshvoli hafi strax eft-
ir brennuna verið endurbyggður á
nákvæmlega sama stað?
— Hví ekki það? Er nokkur
fjarstæða að hugsa sér, að menn
hafi strax á eftir fjarlægt allar
minjar um voðaverkið. Mokað allri
ösku og öðru rusli út úr hinum
brunna bæ og síðan byggt nýjan
ökála í sömu tóftinni.
Aftur á móti var fjósið stórt,
eins og áður getur. Það er pláss
fyrir fimmtán bása við hvorn lang
vegg og flór í miðju. Sem sagt
þrjátíu gripa fjós. Ekki er neitt
frekar líklegt, að sá, sem næstur
settist að á jörðinni, hafi haft svo
mikið um sig sem Njáll og hans
menn. Hann endurreisir því ekki
þetta stóra fjós. Svo grær yfir rúst
ina og brunalagið bíður ósnortið
í jarðlögunum, þar sem fjósgólfið
áður var.
Annars getum við nú líklega
seint vitað í smáatriðum, hvað gerð
ist þarna á bænum á þessum ör-
lagaríku haustdögum fyrir 958 ár-
um. En gerir það svo mjög mik-
ið til? Njála getur haldið áfram
að vera okkur brunnur listar og
lífsvizku, svo sem hún hefur ver-
ið liðnum kynslóðum. Það er alla
vega ekki í kot vísað að leita til
hennar, hvað sem líður sannleiks-
gildi einstakra atriða.
Hlutverk fornleifafræðinnar er
einkum að sýna þróun í búskapar-
háttum, húsabyggingum, vopna-
búnaði, skartgripatízku og svo
framvegis, fremur en að sanna eða
afsanna tiltekna sögulega atburði.
— Þá er líklega bézt að snúa
sér að nútíðinni. Hvað eru marg-
ir skráðir gripir í þjóðminjasafn-
inu núna?
— í aðalsafninu eru nú um
16.500 munir.
— Ekki eru þeir aliir til sýnis?
— Nei, nei. Þetta er ekki nærri
því allt í því ástandi, að það þoli
að liggja frammi, en auk þess er
ekki neitt nálægt því, að húsrýmið
leyfi slíkt.
— Þú sagðir áðan „aðalsafnið“.
Hver eru hin?
— Til dæmis mannamyndasafn-
ið. í því eru nú um 23—24 þúsund
Ijósmyndir, flestar teknar fyrir og
um seinustu aldamót. Auk þess er
svo ljósmyndaplötusafn frá göml-
um Ijósmyndastofum. Það munu
vera samtals um 400 þúsund plöt-
ur. Elzta safnið mun vera frá Sig-
fúsi Eymundssyni, en nú eru um
hundrað ár síðan hann byrjaði að
taka myndir. Við vitum nöfn nær
allra þessara mörgu einstaklinga
og allt er þetta skráð og aðgengi-
legt — og mjög mikið notað.
Bókaútgefendur, dagblöðin og enn
fleiri aðilar fá mjög oft lánaðar
ljósmyndaplötur til eftirtöku
Og það eru fleiri sérsöfn hér,
til dæmis safn Jóns Sigurðssonar,
Vídalínssafnið — það er Jón Vída-
lín konsúll, ekki biskupinn sálugi.
Og síðast en ekki sízt er Ásbúð-
arsafnið, sem Andrés í Ásbúð
safnaði á langri ævi og arfleiddl
878
T t M 1 N N
SUNNUDAGSBLAÐ