Tíminn Sunnudagsblað - 06.12.1970, Blaðsíða 2

Á ýmsum nótum
Virki Bak l°kaðar
, skrifstofudyr
pappirs- sitja pappírs-
fígrisdýr- tígrisdýr í
gervi ráðherra,
anna bæiarstjóra,
skrifstofustjóra eða embættis-
manna í einhverri mynd og
ráða ráðum sínum. Þar er það
til lykta leitt, hverja eigi að v
skipa í ráð og nefndir. Þar er
um það þiingað, hverjir eigi að
fá stöður og styrki, lán og fyr-
ingreiðslu af ýmsu tagi,
Þar er um það fjallað, hverja
eigi að sækja til saka og hverj-
um eigi að vægja eða gefa upp
sakir. Þar er ákveðið, hverjir
eigi að fá lóðir, atvinnuleyfi,
innflutningsleyfi, framkvæmda-
réttindi O’g þar fram eftir göt-
unum. Þar er komizt að niður-
stöðu um það. við hverja á að
semja um viðskipti alls kon-
ar, 'kaup og sölu af ýmsu tagi.
En það er sjaldnast á torg
borið, hvers vegna er samið
við þennan, en ekki hinn —
hvers vegna þessi fær styrk
eða stöðu, en ekki hinn —
hvers vegna vali manna í nefnd
ir og ráð er hagað eins og
gert er.
Þetta er ekki sagt með ís-
land neitt sérstaklega í huga.
Um allar jarðir hafa virki papp
írsitígrisdýranna verið sem
viggirt borg, torsótt öllum, er
vilja vita skil á því, hvers vegna
einn er tekinn fram yfir ann-
an. Þar hefur leynd ríkt yfir
Nú eru Danir
að rjúfa múra
þessarar borg-
ar embættis-
valds og um-
boðsvalds. Um
næstu áramót taka gildi ný
lög, sem veita þegnunum að-
gang að í'ijölum og skilrikjum
um mannaval, úthlutanir. leyf-
isveitinigar og samningagerðir,
fiestu.
Skarð í
múrana
ef þeir óska þess, og mikil aug-
lýsingaherferð verður gerð til
þess að kynna þessi nýju lög í
öllum atriðum, svo að fóik viti,
hvaða rétt það hefur öðlazt. Á
eftir mun fylgja nýr lagabálkur
um umboðsstjórn og stofnun
dómstóls, sem sker úr deilum,
þegar einhverjir telja sig mis-
rétti beitta af ríkisvaldinu,
sveitarstjórnum, ráðamönnum
sjálfseignarstofnana eða öðrum
þeim aðilum, sem með vald
fara í umboði almennings.
Með þessu á að svipta hul-
unni laf ákvörðunum þeirra,
sem með umboðsvald fara i
einhverri mynd. Þeir verða v
framvegis að vera við því bún-
ir að réttlæta gerðir sínar
frammi fyrir almenningi, sýna
fram á, að þeir hafi farið eftir
einhverju, sem gildari rök geta
talizt en eigin geðþótti. „Papp-
írstígrisdýrin verða að koma
fram í dagsbirtuna“, segja
Danir.
Þessi nýju lög
gerbreyta að-
öll qögn stöðu þegnanna.
, i Neiti sveitar-
a boröið stj6rn manni
um leyfi til
þess að byggja bílskúr, getur
hann heimtað öll gögn, sem
að málinu lúta og meðferð þess.
Telji nemandi kennara fara út
fyrir námsskrána, á hann heimt
ingu á að sjá, hvaða námsefni
bekk hans hefur raunverulega
verið ætlað. Svipaðan rétt á
sá, sem vefengir réttmæti próf
niðuirstöðu, styrkveitinga eða
annars þess háttar.
Það eru þó ekki málsaðilar
einir, sem geta krafizt að sjá
málsgögn, heldur — með nokkr
um takmörkunum — hvaða
maður sem er, búsettur í Dan-
mörku, jafnvel þótt útlendur
ríkisborgari sé. Þetta á við um
stöðuveitingar, hvort heidur
menn eru skipaðir i embætti
eða ráðnir til starfa, launabæt-
ur og launaívilnanir, útvíkkun
starfssviðs og þar fram eftir
'götunum. Framvegis verður því
ekki unnt að hundsa neinn um-
sækjanda, án þess að starfs-
hæfni hans hafi verið könnuð,
né velja aðra til starfa, án
þess að á takteinum séu gild
rök, er styðji það val. Sama
skylda hvílir á nefndum og ráð-
um og sjálfseignarstofnunum:
Al’lir þessir aðilar verða að
geta rökstutt ákvarðanir sínar
þegar þess er krafizt. Geri
opinber aðili samninga um kaup
eða leigu eða hvað annað sem
er við félag, fyrirtæki eða ein-
stakling, á hver sem er að geta
gengið að öllum gögnum, sem
að því lúta. Og það, sem meira
er: Fari til dæmis bve°ing
skóla, sjúkrahúss eða skrif-
stofuhúss fram úr áætlun, get-
ur hvaða skattþegn sem er feng
ið að sjá samningana við verk-
takana og kostnaðarreikninga
alla. Hið sama gildir, ef um-
sókn öryrkja er hafnað, túlk-
un dómsmálaráðuneytisins á
la-gaákvæðum vefengd, athafn-
ir lögreglunnar gagnrýndar,
réttlæti í veitingu verðlauna og
starfsstyrkja dregið í efa. Um
allt þetta giidir eitt og hið
sama: Öll gögn skulu lögð á
borðið og engu heimilt að
Ieyna, og það gildir jafnt um
málsmeðferð og afgreiðslu alla
sem sjálfa niðurstöðuna.
Hyrning-
arsteinn
meira
réttlætis
Það er von
dómsmálaráðu-
neytisins
danska, að
þessi nýju Iög
verði hyrning-
arsteinn betri embættisfærslu
heppilegra mannavals í stöður
og trúnaðarstörf og meira rétt-
lætis í landinu. Þessi lög eiga
að verða sverð og skjöldur al-
mennings, sem þrátt fyrir allt
lýðræði, hefur oft og tíðum stað
ið uppi varnarlítill gagnvart
geðþótta umboðsvaldsins og
engan kost átt að kynnast því,
hvað fram fer bak við tjöldin.
Það eru sem sagt tjöldin. sem
byrgt hafa sýn yfir sviðið, sem
nú eiga að hverfa, ef vel tekst
til um framkvæmd laganna.
J H.
962
T 1 M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ