Tíminn Sunnudagsblað - 13.06.1971, Blaðsíða 6

trygga. Það er rétt, sem Arnold
Gehlen sagði: Maðurinn er að eðl-
isfari dýr, sem hættir við að fara
sér að voða.
Rökræn hugsun og mælt mál
breytti allri þróunarsögu manns-
ins. Það, sem einn afrekaði, varð
erfð annarra. Erfð er orð, sem
hafði lögfræðilega merkingu
löngu áður en það fékk líffræði-
lega merkingu. Þegar maður fann
upp boga og örvar til dæmis, voru
það ekki niðjar hans einir, heldur
allt samfélag hans, sem erfði þessi
tæki og þá kunnáttu, sem þurfti
til þess að beita þeim. Það átti þau
engu síður en þau líffærl, sem við
menn voru gróin, og það var engu
líklegra að þau færu forgörðum
heldur en eitthvert líffærið, sem
jafnmikilvægt var í lífsbaráttunni.
Þannig hefur í tíð einnar eða
tveggja kynslóða orðið gerbreyt-
ing á stöðu fólksins í umhverfi
sínu — breyting, sem án hug-
kvæmni mannsins hefðí tekið
miklu lengri tíma. Engan getur
undrað, þótt þróun félagshvata og
þess, sem kannski skipti enn meira
máli, aðlögun hamla í samfélaginu,
gæti ekki fylgzt með svo snöggri
breytingu.
Augljóst má vera, að eðlislæg
háttvísi mannsins varð í ósamræmi
við nýjar kringumstæður, sem
urðu til við aukna kunnáttu, jafn-
skjótt og hann steig fyrstu spor
sín á framfarabrautinni. Það fer
ekki milli mála, að þeir frumherj-
ar mannkyns, sem fyrstir gerðu sér
áhöld úr steini, notuðu hin nýju
vopn sín ekki aðeins til þess að
fella veiðidýr, heldur einnig kyn-
bræður sína ekki síður. Peking-
maðurinn — sá Prómeþeus, sem
komst upp á lag að fara með eld
— notaði logana til þess að steikja
sína jafningja. Meðal hinna elztu
leifa, sem fundizt hafa urn stöðuga
notkun elds, eru brotin og sviðin
bein Pekingmanna.
Sá grunur læðist að manni, að
það hafi beinlínis leitt af hverri
gjöf, sem mannkyninu hlotnaðist í
krafti skynsemdar sinnar, að hana
yrði það að gjalda með einhverj-
inn voða. Svo er þó hamingju fyr-
ir að þakka, að sá grunur hefur
ekki við rök að styðjast. Á sveif
með hæfileikanum til ályktunar-
hæfrar hugsunar, lagðist annað
grundvallareinkenni mannsins,
sem stuðlaði mjög að því, að hann
öðlaðist sannari skilning á um-
hverfi sínu: Forvitni hans. Óseðj-
5Tn
andi forvitni er undirrót allra
rannsókna og tilrauna. Þess konar
athafnir, jafnvel í þeirra allra
frumstæðustu mynd, eru skyldar
þeim hvötum, sem leggja mönnum
spurningar á vör. Leit að
einhverju nýju má jafna við
eintal við náttúrlegt umhverfi
sitt. Að spyrja spurninga og
geyma svörin sér í minni
leiðir til umhugsunar, glæð-
ir hugmyndir og tengir saman or-
sök og afleiðingu. Þá er ekki óstig-
ið nema stutt skref tU þess að sjá
fyrir afleiðingar gerða sinna. Þanu-
ig hefur sami liæfileikinn og lagði
mönnum í hendur verkfæii og
gerði hann hættulegan sjálfum
sér, einnig vísað honum leið til
þess að draga mr misnotkun þeirra:
Forvitnin varð móðir skynsamlegr-
ar ábyrgðartilfinningar.
Ég mun nú ræða meira um þær
hættur, sem mannkynsins biðu,
þegar það hóf sig yfir önnur dýr
í krafti hinna miklu gjafa, sem því
höfðu hlotnazt. Seinna mun ég leit-
ast við að sýna, hvernig gjöfin
mesta — skynsamlegt, ábyrgt siða-
lögmál — vinnur gegn þessum
hættum.
Ég hef annars staðar rætt um
þær hömlur, sem halda í stilli
árásarhneigð margra dýrategunda
og koma í veg fyrir, að dýr særi
eða deyði einstaklinga af sínu
kyni. Eins og ég sýndi þar eru
þessar hömlur mikilvægastar og
þar af leiðandi flóknastar meðal
dýra, sem geta deytt dýr jafnstór
sér. Hrafn gæti rifið auga úr öðr-
um hrafni á svipstundu, úlfur gæti
bitið sundur hálsæð á kynbróður
sínum í einu vetfangi. Ef óbrigð-
ular, náttúrlegar hömlur kæmu
ekki í veg fyrir þetta, væru hvorki
hrafnar né úlfar til í veröldinni.
Hvorki dúfa né héri, né heldur
simpansi, getur deytt einstakling af
kynþætti sínum í einnd atrennu.
Þar við bætist, að dýr, sem eru
tiltölulega illa búin til varnar, eru
að sama skapi viðbragðsfljót og
gædd góðum eiginleikum til þess
að bjarga sér á flótta, jafnvel þótt
árásaraðilinn sé búinn vopn-
um, sem bezt henta í elt-
ingaleik. Þar sem náttúran
hefur búið svo um hnút-
ana, að sjaldan ber við, að slík
dýr særi að ráði önnur dýr af
sömu tegund, er þar ekki sama
þörf á hömlum á árásarhneigð.
Sérhver dýragæzlumaður veit, að
þær eru ekki til, og það kemur
honum í koll og dýrum hans, ef
hann hirðir ekki um skærur þeirra
í því trausti, að þetta séu „mein-
laus“ dýr eða fuglar. Við ónáttúr-
leg skilyrði í búrum getur sigrað-
ur aðili ekki flúið frá andstæðingi
sínum, og þess vegna bíður hans
ekki annað en dragast upp og
deyja í eymd og kvöl. í bók minni,
Hringur Salómons konungs, lýsi
ég í einum kaflanum, hvernig dúf*
an, tákn friðarins, getur kvalið
aðra dúfu minni máttar til dauða,
ef hún á sér ekki undankomu auð-
ið, af því að dúfur eru ekki bún-
ar neinum hömlum, sem stilli árás-
um þeirra í hóf.
Mannfræðingar, sem rannsak-
að hafa hætti frummanna, hafa
margsinnis lagt áherzlu á, að
þessir veiðiglöðu fyrirrennarar
mannsins hafi látið mannkyninu
eftir hættulegan arf, sem þeir hafa
kallað eðlisfar kjötætunnar. Á því
orðafari er sá galli, að þar er
blandað saman kjötætu og mann-
ætu. Hitt væri nær að harma, að
maðurinn hefur alls ekki hreppt
eðlisfar kjötætunnar. Vandkvæði
hans stafa af því, að hann var
í upphafi meinlaus alæta og ekki
búinn neinum vopnum, sem hon-
um voru ætluð til þess að deyða
með bráð, sem nokkurs var megn-
ug, og þess vegna voru
honum ekki heldur gefnar
þær hömlur, sem koma í
veg fyrir, að raunverulegar
kjötætur snúi drápstækjum sínum
gegn eigin kynstofni. Það er ógæfa
mannsins, að liann vantar þessar
náttúrlegu varúðarhömlur. Ljón
eða úlfur geta í afarsjaldgæfum til-
vikum drepið dýr sinnar tegundar
í snöggri reiði. En eins og ég hef
annars staðar sýnt fram á, eru
aliar kjötætur, sem búnar eru
skæðum vopnum af náttúrunnar
hálfu, líka búnar traustum, náttúr-
legum hömlum, sem reisa skorður
við því, að þær tortími sjálfum sér.
Forfeður mannanna þörfnuð-
ust ekki neinna slíkra hamla
sem kæmu í veg fyrir, að þeir
dræpu hver annan, einfaldlega af
því, að þeir voru ekki svo úr garði
gerðir, að þeir væru færir um að
verða kynbræðrum sínum að bana
með snöggum hætti. Hugsanlegt
fórnardýr hafði nægjanlegt svig-
rúm til þess að vekja meðaumkun
eða stilla reiði árásaraðilans með
auðmýkt og afsakandi látbragði.
Ekkert þrýsti náttúrunni til þess
á forsögulegum tíma að búa hinn
T ( IV1 I N N
SUNNUDAGSBI.AÐ