Tíminn Sunnudagsblað - 13.06.1971, Blaðsíða 4

Margt er rartít om tækuiþraut
ir þær, sem "ísij damenn hafa
lcyst af höíidum í seinni tíð.
Tunglskotum er fjálglega lýst,
tölvur vegsamaðar, hjartaflutn-
ingur þrotlaust umræðuefni. Af
rek er að geta sent menn á
tungl og stjörnur, en meira
virði væri, ef maðurinn lærði
að þekkja sjálfan sig betur en
hann nú gerir. Það getur meira
að segja harla illa farið, ef
þekking hans á sjálfum bér
helzt ekki í hendur við tækni-
sigra lians.
Ein sú ný vísindagrein, sem
nú er mjög stunduð, þótt af til-
tölulega fáum mönnum sé,
mun vafalítið valda mjög breytt
um liugsunarhætti á komandi
árum. Það er atferlisfræðin.
Með nákvæmum rannsóknum á
háttum spendýra, fugla, fiska
og skordýra hefur djúpsæjum
vísindamöni>ATW tekizt að varpa
nýju og haiia merkilegu Ijósi
á þau lögmál, sem stjórna at-
ferli Iifandi vera og afhjúpa
margt, sem áður var myrkrum
hulið. Einn hinna fremstu at-
ferlisfræðinga er Konrad Lor-
enz, sem skrifað hefur um rann-
sóknir sínar og uppgötvanir rit,
sem vakið hafa heimsathygli og
ættu að vera allra eign.
Það er kenning hans, studd
ákaflega mörgum og veigamikl
um rökum, að árásarhneigð
mannsins, sem náttúran gaf
honum upphaflega til viðhalds
kynstofni sínum, sé að leiða
hann út í tortímingu. Flest dýr,
sem búin eru skæðum vopnum,
hafa jafnframt fengið í vöggu-
gjöf hömlur, sem varna því, að
þau drepi dýr af sínum stofni,
nema örsjaldan. Maðurinn var
í öndverðu ekki búinn þeim
vopnum, er orðið gátu hættuleg
honum sjálfum, og þess vegna
fór hann á mis við þessar höml-
ur. Jafnvægið raskaðist, þegar
hann fór sjálfur að búa til vopn.
Endalausar skærur hópa og ætt-
flokka mögnuðu árásarhneigð-
ina og steinaldararfurinn kem
ur enn fram í dagsljósið í kyn-
þáttahatri, þjóðahatri og hvers
konar erjum, svo sem háttsemi
barna gagnvart einstaklingum,
sem skera sig úr hópnum. Rækt
uð árásarhneigð, sem ekki getur
lengur fengið útrás vegna
breyttra þjóðfélagshátta, birtist
síðan í taugaveiklun, er eykur
slysahættu og knýr fólk til
margs konar óhæfuverka. Verst
er þó, að enn er haldið áfram
að rækta hinar óæskilegustu
hneigðir með umhverfisáhrif-
um, sem valda arfgengi, þegar
til lengdar lætur. Þar er við-
skiptasamkeppnin eitt mikilvirk
asta aflið. Sú fíkn til meiri og
meiri gróða, sem sífellt er alið
á í nafni frjálsrar samkeppni,
fæðir ekki aðeins af sér mann
úðarleysi og tillitsleysi hjá
þeim einstaklingum, sem ganga
henni á hönd, heldur sýkir kyn-
stofninn, þegar til lengdar læt
ur, og spillir erfðum.
Hér á eftir birtist endursögn
bókarkafla eftir Konrad Lor-
enz, er um þetta efni fjallar.
„SJÁID MANNINN"
Imyndum okkur, að algerlega
hlutlaus aðili á annarri reiki-
stjörnu, kannski Mars, tæki upp á
því að rannsaka hætti manna a
jörðu hér. Ti,1 rannsóknarinnar
hefði hann sjónauka, sem væri
nógu öflugur til þess, að
hann hefði veður af þjóð-
flutningum, styrjöldum og öðr-
um þess konar stórviðburð-
um sögunnar, en á hinn bóg-
inn ekki nógu géður til þess, að
hann gæti greint í sundur einstakl-
inga og gaumgæft háttalag þeirra.
Þessi aðili gæti ekki látið sig
gruna, að atferli manna stjórnað-
ist af greind og ályktunarhæfri
hugsun — þaðan af síður siðferði-
legri ábyrgðartilfinningu. Ef við
hugsuðum okkur, að þessi athug-
andi á Mars hefði greindina eina
til að bera, hefði engar eðilshvatir
sjálfur og gæti ekki ímyndað sér,
hvernig hvatir yfirleitt, og
árásarhneigð sér í lagi, geta stjórn-
að jarðarbúum, væri honum með
öllu fyrirmunað að fá nokkurn
botn í það, sem honum bæri fyrir
augu. Hann gæti ekki fundið nein
skynsamleg rök því til skýringar,
hvernig sagan endurtekur sig sí
og æ.
■ Það er algengt orðatiltæki, sem
oft er notað, að segja, að þarna sé
„mannlegt eðli“ að verki. Mann-
legt eðli veldur, skynsemdarlaust,
að tvær þjóðir heyja kapphlaup
sín á milli, þótt engin efnahags-
nauðsyn knýi þær til þess — það
lætur stjórnmálaflokka og trú-
flokka með furðulega líkan hjálp-
ræðisboðskap berjast af mestu
hörku — það rekur Napóleon og
Alexander mikla til þess að fórna
milljónum lífa í viðleitni þeirra til
þess að sameina heiminn undir
veldissprota sínum. Okkur hefur
verið kennt að minnast með lotn-
ingu sumra þeirra manna, sem
framið hafa þessi og þvílík firn,
jafnvel telja þá meðal hinna mestu
manna. Það er búið að margkenna
okkur að virða og meta stjórn-
málaspeki þess konar herra, og
við erum orðin svo vön þvílíku at-
hæfi, að flestum okkar sést yfir,
hve múghegðunin, sem okkur birt-
ist á spjöldum sögunnar, er frá-
munalega heimskuleg og óæskileg,
þegar öllu er á botninn hvolft.
En þó að við skiljum þetta, get-
Endursögn á kafla úr einni hinni athyglis-
verðustu ftók á þessari öld
508
T I M I N N
SUNNUDAGSBi.AÐ