Tíminn Sunnudagsblað - 03.10.1971, Blaðsíða 19

Margt í háttum nútíðarfólks á sér djúpar rætur.
Hér stöndum við ef til vill andspænis venjum, sem
eiga rætur sínar langt aftur í myrkri löngu horf-
inna alda og minna á hugmyndir, sem bregður fyrir
í Eddu.
verða, féklk efcki lengur meðhald
í þjóðfélaginu.
Þess er áður getið, að Álaborg-
arbiskupinn gaf mörgu gaum.
Sumarið 1704 var hann á vísitasíu-
ferð í biskupsdæmi sínu. 11. ágúst
skrifaði hann í dagbók sína:
„Frá prestsetrinu í Bjergeby
flýtti ég mér til Ásdalskirkju, þar
sem sóknarpresturinn predikaði.
Þegar ég hafði yfirheyrt só<knar-
fólkið, gekk ég upp að herrasetr-
inu, sem þar er rétt hjá, heimsótti
ráðsmanninn og sfcoðaði þar hina
gömlu og glerhörðu svínssíðu, sem
geymd hefur verið á þessum stað
í nokkur hundruð ár. Hana skal
einn hinna gömlu eiganda staðar-
ins, Bjúgna-Karl, hafa látið hengja
upp eins og enn eru sögur um“.
Ásdalur er í norðan verðri Vend-
ilsýslu, alllangt norðan við Hjörr-
ing, og í byrjun átjándu aldar var
þetta höfðingjasetur, umgirt síkj-
um og víggörðum. Seinna voru ný
hús reist á öðrum stað, örskammt
frá hinum fyrri, „svínssíðan“, sem
raunar var svínslæri, var flutt
þangað með öðru því, sem eigend-
umir vildu varðveita. Þetta
svínslæri hangir þar enn í
skoti yfir aðaldyrunum, þótt
raunar sé lítið eftir af
því annað en beinin, og hold
allt utan á þeim mjög saman-
skroppið.
Aftur á móti er verra að henda
reiður á Bjúgna-Karli. Gamlar
sagnir herma að vísu, að hann hafi
fyrstur manna setzt að í Ásdal og
reist þar bæ fyrir gróða sinn af
strandþjófnaði. En hann er hvergi
tengdur hinu einkennilega svíns-
læri nema í dagbók Álaborg; -
biskupsins. Það er aftur á m L
þjóðsaga, að bræður tveir h; i
deilt um villisvín, sem sært haii
verið á landi annars, en imnið á
landi hins, og þegar dómur hafði
gengið í þessu þrætumáli, hafi
þeir hvor um sig hengt upp hjá
sér hluta af svíninu til minja um
deiluna. Raunar eru til margar út
gáfur af þessari sögu, og eru þar
tilnefnd ýms herrasetur norðan
Limafjarðar. Er þar jafnan vikið
að deilu út af svíni, og er það þá
skýringin á því, hvers vegna lær-
in voru hengd upp til svo langr-
ar geymslu, að sá, sem lengur gæti
lialdið sínu læri, hefði talið það
sönnun þess, að hann hefði haft
rétt fyrir sér.
Á einu fallegasta höfðingjasetri
í Vendilsýslu, Voex-garði, er líka
til ævagamall snepill úr skinni, er
varðveittur hefur verið kynslóð
eftir kynslóð um mörg hundruð
ára Strítt hárið ber þvi órækt
vitni, að skinnið er af villisvíni.
Fylgja því nokkuð sundurleitar
sagnir, ýmist um deilu aðalsmanna
eða deilu nafngreindra hjóna, sem
sannanlega voru uppi á sextándu
öld og áttu Voergarð.
Það má heita undarlegur siður
að geyma svínslæri og vænan part
úr villisvínsskinni í mörg hundruð
ár. Slíkar sagnir eru þó tengdar
við eigi færri en sjö höfðingjaset-
ur í Vendilsýslu, og enn í dag má
sjá á sumum þeirra, að þær hafa
við nokkuð að styðjast. Á fjóruin
þeirra eru þær minjar, er sanna
þetta, þótt ekki hafi nema tveir
verií. tilgreindir hér. Raunar er það
á nc. ;krum stöðum víðar í Dan-
mörk i, að slíkar minjar eru varð-
veitíar, bæði svínslæri og höfuð
dýra. jafnvel suður á Borgundar-
hóli i, og á einum bæ í Danmörku
er i • örg hundruð ára gamalt hval-
rif g ymt sem helgur dómur væri.
Af þessu má ráða, að það hafi ein-
hvern tíma verið siður víðsvegar
um Danmörku að geyma einhverj-
ar slíkar leifar dýra, og framar
öðru svínslæri, og þessi siður virð
ist fyrst og fremst hafa verið tíðk
aður á höfðingjasetrum. Fræði-
menn lofgja lítinn trúnað á það,
að þetta eigi rót sína að rekja til
einhverra deilna, þótt þjóðsagnir
gefi þá skýringu. Hitt virðist ligg:a
í augum uppi, að þetta eru (eða
hafa verið) verndargripir. Þá skoð-
un styrkir það, að víða eru sagnir
um, að óhöpp hafi borið að, þeg-
ar fleygja átti þessum gripum —
bruni, slys eða sjúkdómar — og
hafi þá orðið að leita þá uppi að
nýju og hengja þá á sinn stað til
þess að firra staðinn meira grandi.
Bak við þetta virðist búa eld
forn trú, sem einkum hefur verið
rík meðal þeirra, sem betur voru
settir í þjóðfélaginu. Þar sem þessi
siður hefur einkum verið bundinn
við svín, leiðir það ósjálfrátt hug-
ann að Sæhrímni í Eddu, sem og
því, hversu sumar ættir norrænna
manna að minnsta kosti hafa að
fornu haft mikið dálæti á svínum.
Má þá í framhaldi af því minnast
kenninga Barða Guðmundssonar
um nafngiftir hérlendis, og sam-
band skáldskapariðkana og átrún-
aðar á svín.
Skinnsnepillinn, sem eigendur VoergarSs hafa geymt í mörg hund . 5
ár sem verndargrip.
T í IVI I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
715