Tíminn Sunnudagsblað - 25.06.1972, Blaðsíða 6

Eysteinn Sigurðsson
Eysteinn Sigurðsson
Svo hefur talazt til á milli okkar Jóns
Helgasonar ritstjóra, að ég skrifi á
næstunni hér i Sunnudagsblaðiö
nokkrar greinar, sem fjalla eiga um
markverðustu ljóðskáld, sem að kvað
hér á landi á hundrað ára timabilinu
frá miðri átjándu öld fram um miðbik
þeirrar nitjándu. Verða greinar þessar
væntanlega nálægt einum tug talsins,
en óráðið er, h\ crsu ört þær birtast,
heldur má gera ráð fyrir, að nokkuð
iiði á milli.
Það er ekki fyrir tilviljun, að þetta
timabil hefur hér orðið fyrir valinu. Á
þessum tima verður mikil og alhliða
endursköSnn r Höðagerð, hún
hefst sH°P}ií'yCes og viröingar eftir aö
hafa búið við einangrun og að mestu
takmarkazt við þröngt svið yrkisefna
um alllangt skeið. Þarna koma fram
góðskáld hvert á eftir öðru og nokkur
stórskáld, þótt þau ættu raunar eftir að
verða fleiri á timunum, sem á eftir
fóru.
Þessi skáld héldu að nokkru uppi
merki innlendrar hefðar á fornum
grunni i skáldskap sinum. Eins og gef-
ur að skilja var arfur þeirra fornbók-
menntirnar, bæði dróttkvæði og Eddu-
kvæði, íslendingasögur, konungasög-
ur, miðaldakvæði og aðrar greinar is-
lenzkra bókmennta fyrir siðaskipti.
Hið sama átti einnig við um þá miklu
bókmenntastarfsemi, sein hér hófst
eftir siðaskiptin, þar sem einkum má
Arfur og
minnast Guðbrandar Þorlákssonar
Hólabiskups og svipmikillar bókaút
gáfu hans. Bókmenntastarfsemi siða-
skiptatimans beindist fyrst og fremst
að sálmagerð og þýðingum og frum-
samningu guðsorðarita. Urðu þessar
tvær greinar hinar umfangsmestu i
bókmenntum timabilsins 1550—1750,
og náði hvor um sig siðar hátindi i
Passiusálmum Hallgrims Péturssonar
og Húspostillu Jóns Vidalins.
En fleira var þó ort og ritað á tima-
bilinu 1550—1750 en guðsorðið eitt.
Rimnagerð efldist mjög og vikivakar
komu til sögunnar. Margs konar ver-
aldleg ljóðagerð kom fram eða efld-
ist, svo sem erfiljóð, sjálfsævisögu-
kvæði, kraftaskáldskapur og særinga-
kvæði, ástarkvæði, gamankvæði,
heimsádeilukvæði margs konar og
ljóðabréf, svo hið helzta sé nefnt. Ekki
má heldur gleyma Austfirzku skáldun-
um svo nefndu, Einari Sigurðssyni i
Heydölum og afkomendum hans, en
þessi skáld sköpuðu nánast sjálfstæð-
an skáldaskóla, sem hélzt lengi og
fyrst og fremst einkenndist af léttri og
óbundinni kveðandi og yrkisefnum,
sem sótt voru i daglega lifið, svo sem
hestar, tóbak, vinnufólk, kotbændur og
annað i svipuðum dúr.
Skáld timabilsins 1750—1850 byggðu
vitaskuld á þessum heimafengna arfi
og héldu i yrkisefnavali áfram eftir
svipuðum brautum. En jafnframt þvi
sóttu þau sér fyrirmyndir til annarra
átta, og erlend skáldskaparáhrif auk-
ast hér verulega og eru reyndar undir-
staða að ýmsu þvi fremsta, sem þá
verður til. 1 þvi sambandi er að nefna
þýðingar ýmissa erlendra ondvegis-
verka, sem eru allmargar á timabilinu
og höfðu veruleg £hrif á innlendan
skáldskap. Stóbu þessi áhrif i beinum
tengslum við þær tvær bókmennta-
stefnur, upplýsingu og rómantik, sem
á timabilinu kvað mest að.
Þessi miðlun erlendra áhrifa kom á
timabilinu fyrst og fremst i hlut lærðu
skáldanna eða þeirra úr hópnum, sem
höfðu haft aðstöðu til að afla sér
menntunar eða dveljast erlendis og
kynnast þar straumum og stefnum.
Slikir menn settu mesta svipmótið á
skáldskap timabilsins, en i skugga
þeirra má þó ekki gleyma sjálfmennt-
uðu alþýðuskáldunum, sem á þessum
tima voru nánast á hverju strái.
Heita mátti. að hver sveit og hvert
Skáldaþættir I
samtími
byggðarlag ætti sér sitt skáid. Hin
beztu þeirra kváðu langa rimnaflokka,
en önnur létu sér nægja að setja sam-
an bragi, þar sem taldir voru ógiftir
yngissveinar og yngismeyjar eða
bátaformenn i byggðarlaginu, yrkja
bæjavisur, þar sem hver úr hópi
bænda og búaliðs fékk sina einkunn,
yrkja um húsdýr sin, erfiljóð um látna
granna eða að fást við hver önnur þau
yrkisefni, sem fábreytni hversdags-
lifsins færði upp i hendurnar.
Það hefur orðið hlutskipti hins mikla
meirihluta þessa fólks að hverfa að
fullu og öllu i móðu gleymskunnar, og
hið sama á við um velflest verk þess.
Mikið magn af slikum kveðskap er þó
varðveitt i handritum, einkum i
Landsbókasafni. Mest af þvi verður ó-
liklega nokkurn tima gefið út, en hins-
vegar bera þessi lúnu blöð og lösnu
skræður fagran vott um óþreytandi
bókiðjuáhuga fátæks almúgalýðs á
norðurhjara veraldar, sem dró fram
lifið á kotbúskap og fiskidrætti, undir
viðskiptaharðstjórn og efnaleysi til
hvers konar eigin frumkvæðis. Það er
ekki af virðingarleysi, sem þessara al-
þýðuskálda er ekki getið hér i ýtarlegu
máli hvers um sig, heldur af i.mu, að
kringumstæðurnar bjuggu þannig að
þeim, að skáldskapur þeirra hlaut að
verða fátæklegur og einskis virði eftir-
komendunum nema sem sögulegar
minjar.
Hins vegar hefst á þessu timabili
með lærðu skáldunum sá háttur, að
þau skipa sér fremst i fylkingu i bar-
áttunni fyrir endurreisn lands og þjóð-
ar. Stór hluti skáldanna frá miðri
átjándu öld og allt fram yfir siðustu
aldamót voru jafnframt stjórnmála-
menn á sinna tima mælikvarða, en
meginviðfangsefni þeirra, sem létu sig
hérlend þjóðmál varða á þessum tima,
var einmitt það, hvernig mætti rétta
þjóðina úr kútnum, að berjast fyrir
endurbótum á framfærsluatvinnuveg-
um hennar og á verzlunarháttunum,
og þegar fram i sótti að vinna að sjálf-
stæði hennar.
Af þessu leiðir það, að mikill hluti af
kveðskap timabilsins er hvetjandi og
örvandi til dáða og framfara. Skáldin
voru i forystusveitinni, og hjá hinni
kveðskaparelskandi þjóð sinni fundu
þau þann hljómgrunn sem þurfti. Vita-
skuld er það ofmælt, að Islendingar
510
Sunnudagsblaö Timans