Morgunblaðið - 22.05.2004, Síða 30

LISTIR
30 LAUGARDAGUR 22. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í
rska nóbelsskáldið Seamus Heaney
gengur inn á Hótel Sögu og er ekki
mikið að gefa öðrum gestum gaum; það
er eins og hann eigi ekki heima meðal
almennings og vilji forðast skarkalann
með því að fara með veggjum. Hans heima er
næði og friðhelgi heimilisins í Dublin og blaða-
maður þarf nánast að ganga á hann til að ná at-
hygli hans.
Heaney er hæglátur og með mildilegt yf-
irbragð. Hann er alvörugefinn, en þó vakir
kímni í augunum; færist bros yfir andlitið um
leið og samræðurnar verða persónulegar – þá
vaknar áhuginn. Og setustofan á Hótel Sögu
verður að heimili Heaneys.
Heaney er einna kunnastur fyrir þýðingu
sína á Bjólfskviðu, en hefur einnig gefið út fjöl-
margar ljóðabækur og ritgerðir, en hann er fyr-
irlesari við Harvard-háskóla. Heaney ólst upp í
sveit og sækir oft yrkisefnin í írskt sveitalíf, en
leitar einnig víða fanga í bókmenntasögunni og
þó er nútíminn aldrei langt undan, m.a. átökin á
Norður-Írlandi. Hann fékk bókmenntaverð-
laun Nóbels árið 1995.
Fram að viðtalinu höfðu samskipti við Hean-
ey farið fram í símbréfum. Heaney hafði skrifað
svör við nokkrum spurningum, sýnilega í tölvu,
en síðan handskrifað ýmsar athugasemdir á út-
prentið. Lék blaðamanni forvitni á að vita hvort
það væri með þessum hætti sem Heaney ynni
ljóð sín.
„Svona svara ég viðtölum,“ segir hann og
brosir ljúfmannlega. „Ef ég væri að semja ljóð,
þá myndi ég nota penna og blek. Ég skrifa ljóð-
in ekki beint á skjáinn; ég vil komast í snertingu
við pappír.“
– Hvar semurðu ljóðin?
„Ég hef vinnuaðstöðu á tveim stöðum. Ég
skrifa við gamalt borð á háaloftinu á heimili
mínu í Dublin. Svo á ég friðsælt hús í 40 mín-
útna fjarlægð, rúmum 30 km fyrir utan borg-
ina. Þar er algjör kyrrð og engir símar.“ Eftir
stutta en kyrrðarlausa þögn í hótelanddyrinu
bætir hann við: „Að svara viðtölum er fyrir mér
eins og stjórnunarstarf. Þá þarf að koma hlut-
unum í verk og það fljótt.“
– Af hverju notarðu símbréf?
„Af því að ég er ekki með tölvupóst. Ég vil
ekki tölvupóst.“
– Af hverju?
„Ég hef enga þörf fyrir að heyra frá fólki sem
vill ná tali af mér. Mér skilst að með tölvu-
póstfang sé maður varnarlaus. Fólk geti dælt
inn skilaboðum. Ég hef engan áhuga á því að fá
boð um að fara neitt, ég vil ekki beiðnir um við-
töl, ég vil ekki fyrirspurnir frá nemendum. Í
hvert skipti sem ég svara ekki, þá er ég sekur.
Aðferðir nítjándu aldar myndu alveg duga
mér.“
– En fylgistu með þróuninni á Netinu? Ég
spyr vegna þess að á Íslandi hefur gróskan í
ljóðagerð að miklu leyti komið þar fram.
„Ég veit ekkert um það. Ég hef ekkert verið
á Netinu.“
– Nú stendur til að þú komir fram með
sekkjapípuleikaranum Liam O’Flynn hér á
landi. Hvernig er það samstarf tilkomið?
„Ég og Liam unnum fyrst saman fyrir tólf
árum á þjóðlagahátíð í suðurhluta Írlands. Við
hittumst í skrúðhúsi lítillar kirkju í Co. Kerry,
hálftíma áður en við áttum að koma fram, og
ákváðum í fljótheitum, eftir því sem andinn blés
okkur í brjóst, hvernig við ættum að samræma
ljóð og lög. Við komum nefnilega ekki fram
samtímis, heldur skiptumst á; ég flyt nokkur
ljóð, þá hann nokkur lög, og svo koll af kolli.
Fyrsta uppákoman tókst afar vel, að hluta til
vegna þess að við höfðum þekkst í mörg ár. Ég
bar ekki aðeins virðingu fyrir færni Liams á
hljóðfæri, heldur líka þeirri köllun sem fólst í
því að vera næstur í röð merkra sekkjapípuleik-
ara, sem voru forverar hans og kennarar. Okk-
ur leið vel saman á sviði og það færði ró yfir
áhorfendur.“
– Geturðu lýst þeim ljóðum sem þú flytur?
„Ég flyt ljóð frá ólíkum tímabilum á rithöf-
undarferlinum. Sumt eru þýðingar, þ.á m.
nokkur erindi úr Bjólfskviðu, stuttar lýsingar á
sjóferðum – því Ísland er fyrir mér angi af
þeirri siglinga- og vígaferlamenningu sem
Bjólfskviða lýsir. Ég les líka ljóð sem byggð eru
á gömlum írskum sögum um dýrlinga og
munka, þar sem írskir munkar eru sagðir með-
al fyrstu landnema á Íslandi. Þá flyt ég per-
sónulegri ljóð, minningar og landslag.
Mín skoðun er sú að í ljóðalestri eigi við ljóð,
sem hafa skýra sögu eða skýrt sögusvið eða
draga upp myndir. Hlustendur hafa aðeins eitt
tækifæri til að nema ljóðið, svo það er best að
velja ljóð sem eru eins afdráttarlaus og mögu-
legt er – ekki síst þar sem ljóðin eru ekki á móð-
urtungu hlustenda.
Og síðan les ég að sjálfsögðu ljóð sem eiga
rætur að rekja til norðursins og norrænnar arf-
leifðar.“
– Hefur skáldskapur hlutverki að gegna í
samfélaginu?
„Joseph Brodsky lét eitt sinn svo um mælt að
ef list kenndi okkur eitthvað, þá væri það það að
skilyrði mannsins væru persónuleg. Ég geri ráð
fyrir að hann hafi átt við að á endanum þurfi
hver og einn að axla afstöðu sína til veruleikans
innan eigin afmörkuðu vitundar. Engu skiptir
hversu miklu magni upplýsinga er beint til þín,
það skapast ekki þekking eða vísdómur fyrr en
vitundin hefur meðtekið þær.
Ég held að skáldskapurinn þurfi fyrst og
fremst að hafa áhrif innan afmarkaðs sviðs vit-
undarinnar, hann þurfi að mynda vaxtarhring
[trés] í minni einstaklingsins. En ég held einnig
að um leið og fimm eða tíu einstaklingar hafa
öðlast hina ósannanlegu en þó óvéfengjanlegu
raunverulegu reynslu sem skáldskapurinn fær-
ir, þá myndist vísir að menningu og að sam-
félagið breytist til hins betra vegna þess að þeir
kunni að meta skáldskap.
Mér líkar hugmyndin sem tékkneska skáldið
Miroslav Holub setti fram fyrir mörgum árum
um að listin verki á hugarstarfsemina eins og
ónæmiskerfið í líkamanum. Hún vinnur gegn
eitruðum og illkynjuðum áhrifum, þótt ekki sé
tryggt að hún hafi betur. Svo, já, skáldskapur
hefur mikilvægu hlutverki að gegna í samfélag-
inu.“
– Þú hefur ort og skrifað margt um átökin á
Norður-Írlandi. Ertu vongóður um að sættir
séu að nást?
„Það hefur margt breyst. Fyrir tíu árum,
fyrsta september árið 1994, lýsti IRA [írski lýð-
veldisherinn] yfir vopnahléi, að látið yrði af of-
beldi. Síðan þá hefur hann ekki gripið til vopna
og breski herinn dregið sig til baka upp að vissu
marki. Ástandið hefur þróast frá grimmd-
arverkum yfir í smásálarlega kreddu-
trúarstefnu. Fólkið er smásálarlegt og kreddu-
fullt. Það þarf menntun til og á eftir að taka
tíma að breyta hugsunarhættinum, – þótt lítið
sé. Fólk breytist ekki svo mikið,“ segir hann og
hlær.
„En að minnsta kosti getur innleiðingin, sem
búist er við eftir 40 ára sóun, orðið til þess að
minnihlutinn öðlist meiri sjálfsvirðingu og að
meirihlutinn verði skilningsríkari. Enn er deilt
um það. En almennt talað er ég þeirrar skoð-
unar að þrátt fyrir samkomulagið milli breskra
stjórnvalda og stríðandi afla á Norður-Írlandi,
þá hafi ekki skapast fullar sættir og friðarferlið
sé í stöðugri hættu. En það á eftir að komast á
friður, fyrr eða síðar. Svo ég er vongóður, en
ekki himinlifandi.“
– Að lokum, áttu einhver ráð uppi í erminni
handa ungum skáldum sem eru að byrja að
hasla sér völl?
„Lesið skáldin sem vekja ykkur til lífsins,
hvort sem þau njóta almennrar virðingar eða
ekki. Lesið skáldin sem þið virðið og vitið að er-
uð betri en þið. En ekki vera of hrokafull til að
lesa skáldin, sem þið vitið innst inni að eru ekki
svo góð, en veita ykkur samt innblástur. Á þann
veg fáið þið ef til vill bæði sjálfstraust og örvun.
En þegar allt kemur til alls, þá mun reynsla
annarra ekki gera ykkur mikið gagn.“
Morgunblaðið/ÞÖK
Seamus Heaney las Íslendingasögurnar af miklum áhuga á áttunda áratugnum.
Skáldskapur breytir
samfélaginu til hins betra
Írska nóbelsskáldið Seamus
Heaney flytur ljóð í bland við
sekkjapípuleik í kvöld og
næstu kvöld á vegum Listahá-
tíðar. Pétur Blöndal talaði við
hann um stjórnmál, skáldskap,
tónlist og tækni, eða öllu held-
ur tæknileysi.
SKÁLDIÐ Seamus Heaney og sekkjapípu-
leikarinn Liam O’Flynt koma fram á þremur
uppákomum á vegum Listahátíðar í Reykja-
vík undir yfirskriftinni „Skáldið og sekkja-
pípuleikarinn“. Sú fyrsta verður í kvöld í Ný-
heimum á Höfn í Hornafirði. Á sunnudags-
kvöld koma þeir fram í Samkomuhúsinu á
Akureyri og á mánudagskvöld í Íslensku
óperunni.
Skáldið og sekkja-
pípuleikarinn
FYRIR rúmu ári gaf Trausti Vals-
son út bókina Skipulag byggðar á Ís-
landi – frá landnámi til líðandi stund-
ar. Það verk var að sínu leyti
brautryðjendastarf, því að fátt eða
ekkert hafði áður verið tekið saman
um skipulagsfræði á Íslandi. Nú hef-
ur höfundur ráðizt í það að gefa
verkið út á enskri tungu, enda er hér
íslenzkt grundvallarrit, sem án efa
vekur forvitni erlendra fræðimanna.
Enskri útgáfu hefur lítillega verið
breytt, sums staðar hefur texti verið
styttur og öðru bætt í, til dæmis
nýrri vitneskju um framvindu virkj-
ana í miðhálendinu. Skipt hefur verið
um örfáar myndir eða þær teknar út.
Að öðru leyti er fylgt frumútgáfu.
Bókinni er sem áður skipt í fimm
meginkafla. Í hinum fyrsta er rætt
um landið og náttúruna sem hið mót-
andi afl. Þá er fjallað um fyrstu
skrefin í byggðarmótun og gerð
grein fyrir meginatriðum, sem þar
ráða. Í þriðja kafla, sem er lengstur,
er fjallað um þróun skipulags bæja
og óbyggðra svæða. Í fjórða kafla er
þróun kerfa á landsvísu gerð skil og í
fimmta og síðasta meginkafla er litið
til lengri tíma og síðari tíma fram-
vinda gerð að umtalsefni.
Í umfjöllun um bókina á sínum
tíma (Mbl. 4. jan. 2003) var nokkrum
ábendingum komið á framfæri, en
það verður ekki endurtekið hér. Á
hinn bóginn má benda á, að frásögn
og umfjöllun er víða mjög einskorð-
uð við innlenda atburði, sem útlend-
ingar eiga ef til vill erfitt með að
skilja til hlítar. Sums staðar hefði
verið full þörf á að rekja frásögn í
stærra samhengi en hér er gert.
Letrið á ensku útgáfunni er ívið
smærra en á hinni íslenzku, svo að
ekki hefur þurft að hnika til kortum
og myndum, nema lítillega á stöku
stað. Ekki getur sá, sem hér heldur á
penna, lagt dóm á þýðinguna, en hún
virðist gerð af nosturssemi.
Með bók þessari er lagður grunn-
ur að því að kynna íslenzk skipulags-
fræði á erlendum vettvangi. Hún er
til sannindamerkis um það, að ís-
lenzk fræðirit eiga sum hver erindi
út fyrir landsteinana ekki síður en
skáldverk. Það er næsta víst, að
margir erlendir skipulagsfræðingar
geta sótt í hana bæði sögulegan og
fræðilegan fróðleik, sem þeir hafa
ekki haft aðgang að áður. Ensk út-
gáfa markar því ákveðin og ánægju-
leg tímamót.
Íslenzkt verk um
skipulagsfræði á ensku
BÆKUR
Náttúrufræðirit
Höfundur Trausti Valsson. 480 bls. Há-
skólaútgáfan. – Reykjavík 2003.
PLANNING IN ICELAND – FROM SETTLE-
MENT TO PRESENT TIME
Ágúst H. Bjarnason