Morgunblaðið - 22.05.2004, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. MAÍ 2004 33
J
afnrétti kynjanna í íslensk-
um stjórnmálum var til um-
fjöllunar á vel heppnuðu
málþingi Landssambands
framsóknarkvenna (LFK)
á Hótel Sögu í gær. LFK hefur starf-
að af miklum krafti allt frá stofnun
sambandsins árið 1981 og er mik-
ilvæg eining í starfi Framsókn-
arflokksins, en formaður samtakanna
er Una María Óskarsdóttir, aðstoð-
armaður umhverfisráðherra.
Jafnréttismál voru ekki forgangs-
mál í íslenskum stjórnmálaflokkum
framan af 20. öldinni. Konur 40 ára og
eldri fengu kosningarétt árið 1915 og
síðan rétt til jafns á við karla þremur
árum síðar. Fyrsta konan til að bjóða
sig fram til þings árið 1916 var Bríet
Bjarnhéðinsdóttir, þáverandi formað-
ur Kvenréttindafélags Íslands. Hún
náði ekki kjöri en fyrsta þingkonan,
Ingibjörg H. Bjarnason, settist á þing
árið 1922.
Óhætt er að fullyrða að Bríet
Bjarnhéðinsdóttir stóð í forystu ís-
lenskrar kvennabaráttu á fyrstu ára-
tugum 20. aldar og lagði hún grunn að
jafnréttisvakningu meðal kvenna og
annarra jafnréttissinna. Þess má geta
að ríkisstjórnin samþykkti fyrr á
þessu ári að gangast fyrir gerð minn-
isvarða í minningu hennar, en á árinu
2006 verða 150 ár liðin frá fæðingu
Bríetar og þykir því tilhlýðilegt að
minnast afreka hennar með því að
reisa henni minnisvarða sem tákn um
þýðingarmikið jafnréttisstarf hennar.
En það liðu enn mörg ár þangað til
konum fór að fjölga á Alþingi. Allt frá
árinu 1922 þegar fyrsta konan settist
á þing og til 1983, eða í 60 ár, urðu
konur flestar þrjár í senn á Alþingi.
Ein kona átti sæti á þingi fyrir Fram-
sóknarflokkinn á þessum tíma. Það
var Rannveig Þorsteinsdóttir, þing-
maður Reykvíkinga á árunum 1949–
1953. Önnur kona tók ekki sæti í þing-
flokki framsóknarmanna fyrr en 1987
þegar Valgerður Sverrisdóttir var
kjörin á þing. Ingibjörg Pálmadóttir
bættist síðan í hópinn 1991, Siv Frið-
leifsdóttir 1995, Jónína Bjartmarz í
árslok 1999 og svo Dagný Jónsdóttir
2003.
Konur eru því núna þriðjungur
þingflokks framsóknarmanna og í
hópi varaþingmanna flokksins eru
jafnmargar konur og karlar. Hlutfall
kvenna á þingi eftir kosningarnar
2003 var rétt rúm 30% þannig að hlut-
fallið hjá Framsóknarflokknum er ör-
lítið hærra en á Alþingi í heild.
Flestir kvenráðherrar
úr Framsóknarflokknum
Ingibjörg Pálmadóttir varð fyrst
kvenna í Framsóknarflokknum til að
verða ráðherra þegar hún tók við heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneyt-
inu árið 1995. Siv Friðleifsdóttir tók
síðan við umhverfisráðuneytinu að
loknum kosningunum 1999 og Val-
gerður Sverrisdóttir tók við iðnaðar-
og viðskiptaráðuneytinu í árslok 1999.
Á tímabili voru því þrjár konur ráð-
herrar á sama tíma fyrir hönd flokks-
ins en hafa verið tvær síðan Ingibjörg
Pálmadóttir hætti í stjórnmálum í
apríl 2001. Þessar konur hafa gegnt
ráðherrastörfum í samtals 15 og hálft
ár, þar af Ingibjörg í sex ár, Siv í
fimm ár ogValgerður í fjögur og hálft
ár.
Konur hafa því setið í ráðherrastól-
um fyrir atbeina Framsóknarflokks-
ins lengur en fyrir tilverknað nokkurs
annars flokks á Íslandi. Fjórar konur
hafa setið sem ráðherrar fyrir hönd
Sjálfstæðisflokksins; Auður Auðuns í
eitt ár, Ragnhildur Helgadóttir í fjög-
ur ár, Sólveig Pétursdóttir sömuleiðis
í fjögur ár og nú Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir í hálft ár. Samtals eru
þetta níu og hálft ár.
Aðeins tvær aðrar konur hafa
gegnt ráðherrastörfum hérlendis,
báðar fyrir Alþýðuflokkinn, og eru
það Jóhanna Sigurðardóttir sem var
ráðherra í sjö ár og síðan Rannveig
Guðmundsdóttir í hálft ár.
Við framsóknarmenn erum að sjálf-
sögðu stoltir af því að vera í far-
arbroddi í þessum efnum þegar kem-
ur að tölfræði jafnréttismálanna, en
leggjum jafnframt áherslu á að með
auknu jafnrétti – sjálfsögðu jafnrétti
– hefur hugsunarhátturinn að mörgu
leyti breyst verulega. Það sem áður
var aðeins fjarlægt takmark er nú
orðið raunhæft markmið og end-
urspeglar eitt meginverkefni stjórn-
málaflokka, sem er það að
halda fram ákveðinni stefnu til
lausnar sameiginlegra við-
fangsefna þjóðfélagsins en
reyna jafnframt að vera í takt
við hugsanagang samfélagsins
hverju sinni. Í því felst m.a. að
bjóða fram einstaklinga sem
hafa breiða skírskotun.
Flest sjónarmið komi fram
Allir þeir sem hafa kynnst
vinnu við að koma saman fram-
boðslistum þekkja að við það
starf er reynt að gæta þess að
sem flest sjónarmið komi fram. Reynt
er að tryggja ákveðið jafnvægi milli
aldurshópa, starfsgreina, byggð-
arlaga og ekki síst á milli kynja. Það
þykir ekki skynsamlegt að stilla upp
lista hvort sem er til Alþingis eða
sveitarstjórnar þar sem einstaklingar
af öðru kyninu skipa öll efstu sætin.
Það þykir einfaldlega sjálfsagt að
sjónarmið beggja kynja komi þar
fram. Þetta er viðhorf sem er ekki
mikið rætt vegna þess að það þykir
sjálfsagt, en það eru ekki mörg ár síð-
an að svo var alls ekki.
Í samfélagi okkar eru konur sífellt
að láta til sín taka á fleiri sviðum. Á
það var bent í gær, að konur hafa nú
um nokkurt skeið verið mikill meiri-
hluti nema í íslenskum háskólum.
Þess mun gæta í auknum mæli í sam-
félaginu á komandi árum. Áhrifin
munu koma fram í stjórnmálunum og
vonandi ekki síður í viðskiptalífinu, en
konur eru nú innan við 5% stjórn-
armanna í helstu fyrirtækjum hér-
lendis. Það er ekki orðið sjálfsagt að
konur setjist í stjórnir fyrirtækja eins
og orðið er með framboðslista stjórn-
málaflokkanna eins og fyrr var getið.
Halldór Ásgrímsson, formaður
Framsóknarflokksins, benti á mál-
þinginu í gær á að þessar konur sem
nú eru að útskrifast úr háskólum
landsins kæri sig ekki um neina sér-
meðferð. Þær vilji vitaskuld vera
metnar á forsendum eigin verðleika
en ekki með tilliti til kynferðis. Það
hlýtur líka að vera takmark okkar
allra að ekki þurfi að koma til neinna
sérstakra aðgerða til að tryggja jafn-
rétti í samfélaginu. Það verði einfald-
lega sjálfsagt og engin þörf á að ræða
það sérstaklega. Við eigum því miður
talsvert í land með það en að því hljót-
um við öll að stefna.
Jafnrétti
kynjanna í
íslenskum
stjórnmálum
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
Höfundur er aðstoðarmaður
utanríkisráðherra og varaþingmaður
í Reykjavík.
’Það hlýtur líka að veratakmark okkar allra að
ekki þurfi að koma til
neinna sérstakra aðgerða
til að tryggja jafnrétti í
samfélaginu. Það verði
einfaldlega sjálfsagt og
engin þörf á að ræða það
sérstaklega.‘
ðhvort
ming-
málum
þróun-
f sex
a. Í
hverf-
eð bein-
eira en
önd-
hreinu
anna
t-
a fimm
ega
em ber-
ast með vatni eða vegna loftmeng-
unar.
Haldi þessi þróun áfram er ljóst
að markmiðin í umhverfismálum
nást ekki. Hvað þarf að gera?
Auðugu ríkin þurfa
að axla aukna ábyrgð
Við þurfum að byrja á því að við-
urkenna misvægið í umhverf-
ismálum milli auðugu iðnríkjanna
og þróunarlandanna. Auðugu löndin
eiga að miklu leyti sök á umhverf-
isspjöllunum; þótt íbúar þeirra séu
aðeins 15% jarðarbúa bera þau
ábyrgð á 50% af koltvísýringslos-
uninni í heiminum – og loftslags-
breytingunum sem henni fylgir.
Samt eru það þróunarlöndin sem
þurfa að miklu leyti að standa undir
„kostnaðinum“ – tapa allt að 8% af
vergri þjóðarframleiðslu sinni
vegna hnignunar umhverfisins, auk
skelfilegra áhrifa hennar á heilsu og
lífskjör íbúa þróunarlandanna.
Þar sem auðugu ríkin valda meiri
umhverfisspjöllum þurfa þau að
axla meiri ábyrgð á því að vanda-
málin verði leyst. Þetta þýðir að
breyta þarf því hvernig orkan er
framleidd og nýtt í auðugu lönd-
unum – draga úr niðurgreiðslum á
vörum sem valda umhverf-
isspjöllum og leggja hærri skatta á
þær. Ennfremur þarf að sjá þróun-
arlöndunum fyrir meiri fjármunum
til umhverfisverndar.
Eins og í þróunaraðstoðinni var
stöðnun í aðstoðinni við þróunar-
löndin í þágu umhverfisins á milli
áranna 1990 og 2000. Aðstoðin í
þágu umhverfisins nam um tveimur
milljörðum dollara (tæpum 150
milljörðum kr.) að meðaltali á ári og
hún var miklu minni en gert var ráð
fyrir á leiðtogafundinum í Rio de
Janeiro 1992 og fundinum í
Jóhannesarborg tveimur árum síð-
ar. Til að átta sig á forgangsröð-
uninni í heiminum er hægt að bera
þessa tölu saman við þá 900 millj-
arða dollara sem ríki heims eyða í
heri sína á ári hverju.
Til að tryggja sigur í stríðinu
gegn hnignun umhverfisins þurfum
við að gerbreyta aðferðum okkar.
Það eru einkum þrjú svið sem geta
flýtt því að árangur náist:
 Í fyrsta lagi þurfa iðnríkin að
ganga á undan með góðu fordæmi
og beita sér fyrir umhverfisvænni
framleiðslu og neysluvenjum, gera
til að mynda meira til að draga úr
losun gróðurhúsalofttegunda og
beita nýjum aðferðum, svo sem sér-
stökum sjóðum til að umbuna þró-
unarlöndum sem draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda. Auðugu
ríkin þurfa ennfremur að auka að-
stoðina í þágu umhverfisins, bæði
með tvíhliða samningum og fjöl-
þjóðlegum. Gott væri að byrja á því
að auka framlögin til alþjóðlega um-
hverfissjóðsins Global Environment
Facility, en framlögin til hans hafa
minnkað um 10% miðað við verga
landsframleiðslu ríkjanna 38, sem
leggja til féð, frá því að sjóðurinn
var stofnaður 1991.
 Í öðru lagi þurfa þróunarlöndin
að bæta stefnu sína í vatnsveitu-,
orku-, samgöngu- og viðskipta-
málum – meðal annars hvað varðar
verðlagninguna – til að stuðla að
minni nýtingu náttúruauðlinda sem
eru af skornum skammti. Þá þarf að
samþætta betur umhverfis-
verndarsjónarmiðin og stefnuna í
þróunarmálum almennt.
 Í þriðja lagi þurfa ríki heims að
leggja miklu meiri áherslu á end-
urnýjanlega og aðra umhverf-
isvæna orkugjafa. Við getum ekki
haldið áfram á sömu braut þar sem
áætlað er að losun koltvísýrings
aukist um 70% fyrir árið 2030 og
hlutdeild endurnýjanlegra orku-
gjafa í orkunotkuninni í heiminum
aukist aðeins um 2–4%. Við þurfum
að taka höndum saman eins og gert
var fyrir mannsaldri í landbún-
aðarmálum þegar græna byltingin
hófst.
Alþjóðabankinn og
öll ríki heims
Alþjóðabankinn hefur þegar látið
að sér kveða á þessum sviðum, í
samstarfi við ríkisstjórnir, óopinber
samtök og fyrirtæki: lagt meira fé í
verkefni sem tengjast umhverf-
isvernd, aðstoðað þróunarlönd við
að móta framsækna stefnu og gera
þeim kleift að grípa til nauðsynlegra
aðgerða, og aukið fjárfestingarnar í
endurnýjanlegum orkugjöfum. Við
búumst við því að bankinn beiti sér
enn meira á þessum sviðum eftir að
við höfum lokið rannsókn okkar á
starfsemi fyrirtækja á sviði jarð-
efnavinnslu. Þótt framlag Alþjóða-
bankans nægi ekki eitt og sér getur
það haft veruleg áhrif í umhverf-
ismálum. En þegar öllu er á botninn
hvolft þurfa ríki heims að taka
höndum saman til að viðunandi ár-
angur geti náðst.
Við stöndum frammi fyrir því að
jarðarbúum mun fjölga um tvo
milljarða á næstu 35 árum – lang-
mest í fátæku löndunum – þannig að
þörfin fyrir orku og hagvöxt verður
gífurleg. Við vitum að ef hagvöxt-
urinn næst ekki með sjálfbærri þró-
un verða afleiðingarnar hrikalegar –
fyrir alla sem búa á plánetu okkar.
Eftir 25 ár verður of seint að velja
rétta kostinn. Vegna barnanna okk-
ar og barnabarna verðum við að
hefjast handa núna.
hverfinu
u sett
Reuters
n þurfa
’Við vitum að ef hag-vöxturinn næst ekki
með sjálfbærri þróun
verða afleiðingarnar
hrikalegar – fyrir alla
sem búa á plánetu
okkar.‘
Höfundur er forstjóri
Alþjóðabankans.
k-
ríku og
ð þær
umbót-
fyrir
m og
m á sömu
s af
um. Það
sa þró-
ri að-
rlanda.
r erf-
drátt í
átækt
nnk-
irunnar
ríku
kur í
á eins
og
Asíu.
sama
gni og
g
vegna
ð draga
enda á
ra er
bótum,
ta
markvissa stefnu í baráttunni gegn
fátækt. Þar að auki eru tveir þætt-
ir nauðsynlegir: aukinn aðgangur
að mörkuðum og erlend aðstoð.
Þróunarlöndin þurfa
aðgang að mörkuðum
Til að tryggja þann hagvöxt sem
nauðsynlegur er til að draga úr fá-
tæktinni þurfa þróunarlöndin að fá
aðgang að erlendum mörkuðum
fyrir landbúnaðarafurðir sínar,
framleiðsluvörur og þjónustu. Um
70% hinna fátæku í heiminum
framfleyta sér á landbúnaði, en
markaðirnir fyrir afurðir þeirra í
auðugu löndunum eru þeim mjög
óhagstæðir. Þetta stafar meðal
annars af því að ríku löndin verja
330 milljörðum dollara á ári
(24.000 milljörðum króna) í stuðn-
ing við bændur sína. Ráðstafanir
sem miða að því að draga úr vernd-
arstefnunni í landbúnaðarmálum í
auðugu ríkjunum – með því að
draga úr innflutningshindrunum
og aftengja beingreiðslur til
bænda frá fyrri framleiðslu – gætu
bætt mjög hag fátækra bænda í
þróunarlöndum.
Þótt meðaltollarnir á fram-
leiðsluvörur séu lágir í aðild-
arríkjum Efnahags- og framfara-
stofnunarinnar, OECD, er enn
haldið í háa „tollatoppa“, oft á þær
vörur sem skipta þróunarlöndin
mestu máli, svo sem fatnað og skó.
Til að mynda standa mörg lönd í
Suður- og Austur-Asíu frammi fyr-
ir tollum sem nema 200% eða
meira á skófatnað sem þau selja til
Japans. Í Bandaríkjunum eru lögð
yfir 50% innflutningsgjöld á skó
frá sumum löndum. Jafnvel þegar
tollarnir eru lágir hafa sum þróun-
arlönd, sem hafa náð góðum ár-
angri í útflutningi til auðugu
ríkjanna, orðið fyrir barðinu á að-
gerðum gegn undirboðum. Þrír
fjórðu af öllum opinberum rann-
sóknum á undirboðum í OECD-
ríkjunum tengjast þróunarlöndum
eða nýiðnvæddum ríkjum, þótt
vörur þeirra nemi aðeins þriðjungi
af öllum innflutningi OECD-
ríkjanna.
Þróunaraðstoð skiptir
ennþá miklu máli
Að lokum má benda á að þróun-
arlönd geta haft gríðarlegan hag af
auknum kaupum fyrirtækja í auð-
ugu löndunum á þjónustu og af
fjárfestingum fyrirtækja, en það
myndi hafa góð áhrif á hagvöxtinn
og baráttuna gegn fátækt. Auðugu
ríkin þurfa að halda því svigrúmi
sem fyrirtæki hafa til að kaupa
þjónustu frá öðrum löndum og
sýna vilja til að auka aðgang þjón-
ustufyrirtækja frá þróunarlöndum.
Ennfremur skiptir þróun-
araðstoð enn miklu máli, einkum
fyrir fátækustu löndin. Miklu meiri
fjárfestingar í menntamálum, heil-
brigðismálum og innviðum þróun-
arlandanna eru nauðsynlegar til að
hjálpa þeim að ná markmiðum leið-
togafundarins um árþúsundamótin
hvað varðar fjölda þeirra sem
skráðir eru í skóla, dánartíðni með-
al barna, heilsu mæðra og barátt-
una gegn alnæmi, og losa þau úr
fátæktargildrunni. Opinbera þró-
unaraðstoðin frá 22 OECD-
löndum, sem nam 58 milljörðum
dollara (4.200 milljörðum kr.) árið
2002, er langt undir því sem þarf í
slíkar fjárfestingar. Við verðum að
byggja á þeim lærdómum sem við
drögum af fyrrgreindum tölum
sem varpa ljósi á þróunina í barátt-
unni gegn fátækt. Þær sýna að við
þurfum að breiða út, eins og mögu-
legt er, þær efnahagsumbætur
sem skilað hafa svo miklum ár-
angri í Austur- og Suður-Asíu.
Þær staðfesta að auðugu löndin,
nýiðnvæddu ríkin og þróun-
arlöndin þurfa að opna markaði
sína fyrir viðskiptum við þróun-
arlönd. Þá sýna þær að þörf er á
markvissri aðstoð, sem felst í því
að tryggja hinum fátæku menntun,
heilsugæslu og næringu, til að
skapa aðstæður sem ýta undir hag-
vöxt.
Tekist hefur að draga úr fátækt-
inni um helming frá 1981 og það
sýnir að við getum gert það aftur.
Verkefni okkar er að tryggja að
helmingurinn, sem losnar úr fá-
tæktinni fyrir árið 2015, komi frá
öllum þróunarlöndunum.
kað um helming – aftur
Höfundur er aðalhagfræðingur
Alþjóðabankans.
Reuters
hlið í Bombay, Indlandi. Greinarhöfundur tel-
ðar til þess fallin að draga úr fátækt.
’Til að tryggja þannhagvöxt sem nauð-
synlegur er til að
draga úr fátæktinni
þurfa þróunarlöndin
að fá aðgang að er-
lendum mörkuðum
fyrir landbúnaðar-
afurðir sínar, fram-
leiðsluvörur og þjón-
ustu.‘