Morgunblaðið - 07.06.2004, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 7. JÚNÍ 2004 21
janúar 1981: „Ríkisvaldið er ekki
lausnin, það er vandamálið,“ var með
grundvallaratriði markaðshyggjunnar
á hreinu. Samt átti hann til að hvika
af vegi markaðsdyggðarinnar og
veitti bílaverksmiðjunni Chrysler 500
milljarða dollara ríkisábyrgð þegar
fyrirtækið virtist stefna í þrot og
menn óttuðust að afleiðingarnar gætu
valdið miklu atvinnuleysi.
Leikari í B-myndum
Reagan var sonur áfengissjúks
skókaupmanns í Tampico í Illinois-
ríki og kom í heiminn 6. febrúar 1911.
Reagan lauk háskólanámi í hagfræði
og félagsfræði við Eureka-háskóla,
hann vann fyrst fyrir sér sem
íþróttafréttamaður á útvarpsstöð.
Síðar sneri hann sér að kvik-
myndaleik og lék í um 50 kvikmynd-
um um dagana. Reagan náði þó aldr-
ei mikilli frægð sem
kvikmyndastjarna og gaf sjálfum sér
þá einkunn að hann hefði verið „Er-
rol Flynn B-myndanna“. Hann
kvæntist leikkonunni Jane Wyman
1940 en þau skildu, 1952 gekk hann í
hjónaband með Nancy Reagan sem
lifir mann sinn. Þótti mörgum hún
vera stjórnsöm í forsetatíð eig-
inmannsins og vilja ráða því hverjir
næðu eyra hans. En sambúð þeirra
mun ávallt hafa einkennst af miklu
ástríki.
Á árunum 1966 til 1974 var Reagan
ríkisstjóri Kaliforníu en hann hafði
gengið til liðs við repúblikana árið
1962, var áður demókrati og um skeið
formaður stéttarfélags kvikmynda-
leikara. Vakti mikla athygli er Reag-
an tókst að fella vinsælan ríkisstjóra
úr röðum demókrata, Edmund „Pat“
Brown, 1966. En Reagan stefndi þá
þegar á forsetastólinn. Hann reyndi
fyrst að ná útnefningu Repúblik-
anaflokksins 1968 en mistókst, hlaut
þó betri útkomu en honum hafði verið
spáð. Hann reyndi aftur 1976 en Ger-
ald Ford forseti hafði betur.
Fjórum árum seinna rættist
draumur Reagans loks og hann bar
sigurorð af demókratanum Jimmy
Carter, sem unnið hafði slaginn við
Ford fjórum árum áður. Reagan
hafði ekki setið nema tvo mánuði í
embætti er honum var sýnt bana-
tilræði. Hæfði ein kúlan úr byssu til-
ræðismannsins Johns Hinkleys hann
í brjóstkassann. Glettni hans greiddi
leiðina að hjörtum æ fleiri en stutt
höfðu hann í forsetakjörinu er hann
sagði í stríðni við læknana sem gerðu
að skotsárum hans: „Ég vona að þið
séuð repúblikanar.“
Eiginkonu sinni gaf hann sannkall-
aða kúrekaskýringu á sárum sínum:
„Elskan, ég gleymdi að beygja mig,“
sagði hann er hún kom á sjúkrahúsið
eftir tilræðið.
Thatcher hyllir minningu
gamals félaga
Margaret Thatcher, fyrrverandi
forsætisráðherra Bretlands, átti afar
gott samstarf við Reagan og var
tvíeykið oft talið öflugasti merkisberi
frjálshyggjunnar í heiminum. En
járnfrúnni svonefndu mislíkaði þó
mjög að forsetinn skyldi á Reykjavík-
urfundinum leggja til eyðingu allra
kjarnavopna án þess að ræða málið
fyrst við bandamenn sína í Evrópu.
Hún sagði í gær að Reagan hefði ver-
ið sönn bandarísk hetja.
„Margir sakna hans, ekki aðeins
þeir sem þekktu hann heldur einnig
milljónir karla og kvenna sem búa nú
við frelsi vegna stefnunnar sem hann
fylgdi,“ sagði Thatcher. Johannes
Rau, forseti Þýskalands, sagði að
áskorun Reagans er hann heimsótti
Berlín árið 1987: „Herra Gorbatsjov,
rífðu niður þennan múr,“ yrði ávallt
ógleymanleg. „Í sundruðum heimi
hélt hann alltaf á lofti þeirri sameig-
inlegu hugsjón okkar að Evrópa ætti
að vera sameinuð og búa við frið,“
sagði Johannes Rau.
tíunda áratugnum sem varð til að
hallinn hvarf þá að mestu. Ríkisút-
gjöld til annarra þátta en varnarmála
voru skorin harkalega niður og skatt-
ar lækkaðir þótt það hefði fjár-
lagahalla í för með sér. Mikil hagræð-
ing í rekstri einkafyrirtækja og
gjaldþrot þeirra sem ekki stóðu sig í
samkeppninni hafi valdið því að þau
sem eftir stóðu reyndust síðar fær
um að nýta sér vel tölvutækni og
fleiri nýjungar af meiri krafti en ella.
Reagan var oft sagður vera lítill
bókamaður og andstæðingar hans
sökuðu hann um andlega leti sem
birtist í því að hann vitnaði oft í upp-
lýsingar sem hann hefði fengið í al-
þýðlegum tímaritum. Hann gat
stundum virst kærulaus og yfirborðs-
legur. Forsetinn átti jafnvel til að
rugla saman veruleikanum og at-
burðarás í kvikmyndum sem hann
hafði að sjálfsögðu mikla ást á enda
sjálfur kvikmyndaleikari í mörg ár.
Ef til vill gerði hann af ásettu ráði lít-
ið úr þekkingu sinni til að kjósendur
fengju ekki á tilfinninguna að hann
væri hátt yfir venjulegt fólk hafinn.
Reagan var sagður krefjast þess að
fá aldrei skýrslur í hendur sem væru
lengri en ein blaðsíða. En á síðari ár-
um hefur komið í ljós í rannsóknum
sagnfræðinga að forsetinn var prýði-
lega að sér og byggði skoðanir sínar
á stjórnmálum á traustum grunni
þótt hann flíkaði yfirleitt ekki bók-
lestri sínum.
„Ég hef ávallt sagt að ef eitthvað
geti nálgast að öðlast eilíft líf hér á
jörðu séu það áætlanir á vegum
stjórnvalda,“ sagði frjálshyggjumað-
urinn Reagan árið 1986. Hann var
eitt sinn spurður hvaða hagfræðingur
hefði haft mest áhrif á sig. „Freder-
ick Bastiat,“ svaraði hann og reynd-
ust fáir aðrir en sprenglærðir fræði-
menn þekkja nafnið. En Bastiat, sem
uppi var á 18. öld í Frakklandi, mun
hafa verið fyrstur allra hagspekinga
til að mæla með frjálsri samkeppni
og markaðshagkerfi. Reagan, sem
sagði í innsetningarræðu sinni í
m síðar að tekj-
pnasölu, 30 millj-
otaðar til aðstoðar
tu í átökum við
rnar vinstrisinna í
meríku. Reagan lét
a haft litla vitn-
hefði sér stað.
-nefnd, sem falin
kslisins, þvoði
f ásökunum um að
ð þjóðinni um mál-
nn fyrir sinnuleysi.
rúadeildar Banda-
ns vegar síðar
tinn hefði borið
kslinu og sagði að
ita hvað þjóðarör-
s hefðust að.
ar þótti mikill
Reagan.
arkaðshyggja
var mikill í tíð
uldir jukust hratt
ingar segja að með
hyggju Reagans,
ar á ensku Reag-
nd verið lagður
hagvaxtarskeiði á
frjálshyggju
aðsstefnu
Morgunblaðið/RAX
ðtogi Sovétríkjanna, á tröppum Höfða í október 1986.
DAVÍÐ Oddsson forsætisráðherra segir Ron-
ald Reagan, fyrrverandi forseta Bandaríkj-
anna, hafa verið stórkostlegan forseta
Bandaríkjanna, og sett mikinn svip á þau
meðan hann var við völd.
„Hann kom sjálfstrausti þeirra í lag á nýj-
an leik, eftir allt sem á undan var gengið hjá
fyrri þremur forsetum. Hann færði þá til afls
og var höfundur þess að Sovétríkin liðu und-
ir lok og gátu ekki keppt við fyrirætlanir
Reagans. Þess utan var hann afskaplega
skemmtilegur maður og fullur af glettni og
bjartsýni, og mun meiri forseti en þeir vildu
vera láta sem gerðu lítið úr honum, vegna
þess að hann væri ekki hugsuður eða pæl-
ingamaður í stóru og smáu. Öll hans sjón-
armið og lífsskoðanir lágu alveg klár fyrir
honum og hann átti þess vegna auðvelt með
að taka ákvarðanir án vafninga. Ég hitti
hann einungis skamma stund ásamt
Gorbatsjov í Höfða árið 1986, en mér er það
þó minnisstætt,“ sagði Davíð Oddsson í sam-
tali við Morgunblaðið.
Sýndi mikið hugrekki í
samskiptum sínum við önnur lönd
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra
kynntist Reagan ekki, en hitti hann á leið-
togafundinum árið 1986. „Hann var viðkunn-
anlegur maður. Það voru margir sem héldu
því fram að hann væri ekkert sérstaklega
snjall maður, en ég tel að hann hafi verið
það. Það er alveg ljóst að hann átti mikinn
þátt í því að kalda stríðinu lauk, og sýndi
mikið hugrekki í samskiptum sínum við önn-
ur lönd, og hans verður lengi minnst fyrir
það ferli sem hófst með fundinum í Reykja-
vík. Það var mikið framfaraskeið í Banda-
ríkjunum í hans forsetatíð, og maður tók sér-
staklega eftir því að hann safnaði í kringum
sig miklu af hæfu fólki,“ segir Halldór.
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra starf-
aði hjá Morgunblaðinu í valdatíð Reagans. „Á
forsetatíma Ronalds Reagans sinnti ég stjórn
erlendra frétta og skrifaði um utanríkis- og
öryggismál í Morgunblaðið. Jafnan þegar ég
hugsa til þeirra starfa minnist ég hugrekkis,
einbeitni og skýrleika í málflutningi og af-
stöðu Reagans. Það þurfti enginn að fara í
grafgötur um það markmið hans að svara
sovéskum hernaðarmætti með því að standa
feti framar og vinna í krafti þess sigur á ein-
ræðisstjórn kommúnista. Þetta markmið náð-
ist án ófriðar og mun Ronalds Reagans jafn-
an minnst fyrir þann mikla sigur sinn,“ sagði
Björn í samtali við Morgunblaðið.
Davíð Oddsson, þáverandi borgarstjóri í Reykjavík og núverandi forsætisráðherra, tók á móti
Ronald Reagan og Mikhail Gorbatsjov fyrir fyrsta fund þeirra í Höfða árið 1986.
Jók sjálfstraust landa sinna
Davíð Oddsson forsætisráðherra
STEINGRÍMUR Hermannsson, fyrrverandi
forsætisráðherra, segir að Ronald Reagan
hafi sett stór spor í bandaríska þróun. Hann
og Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi for-
seti Íslands, kynntust Reagan og minnast
hans með hlýju.
Vigdís hitti Ronald Reagan oft og segir
þau hafa náð vel saman, „ekki síst vegna
þess að við höfðum bæði áður verið tengd
leiklistinni. Hann hafði fjarska gaman af
þessu og spurði mig hvaða áhrif það hefði
haft á mig og hvort ég teldi það hafa komið
mér til góða, og ég hélt það nú,“ sagði Vig-
dís í samtali við Morgunblaðið.
„Ég sagði við hann að það væri víst eng-
inn skóli til í heiminum þar sem hægt væri
að stúdera að vera forseti. Ef það væri eitt-
hvað, þá væri það í leikhúsinu, þar sem ver-
ið er að skilgreina frá morgni til kvölds,
mannlífið og samfélagið, og mér finnst ég
hafa haft mjög mikið gagn af því að skilja
mannveruna betur, enda tel ég að forseta-
embætti snúist yfirleitt um fólk. Þetta sagði
ég við hann í fyrsta sinn sem við hittumst,
og þetta þótti honum svo skemmtilegt að
hann kom alltaf að þessu aftur, og kallaði
mig kollega sinn frá fyrri tíð. Ég óska hon-
um góðrar ferðar, hann fer í hárri elli.
Hann er heppinn að Bandaríkjamenn minn-
ast hans með ánægju og hlýju, enda var
hann mjög glaðsinna og bjartur maður,“
sagði Vigdís.
Steingrímur Hermannsson var forsætis-
ráðherra þegar leiðtogafundur Reagans og
Gorbatsjovs var haldinn á Íslandi. „Við töl-
uðumst við í sambandi við leiðtogafundinn
og við ræddum þá saman á Bessastöðum.
Hann kom mér fyrir sjónir sem mjög við-
felldinn og geðugur maður. Reagan setti
stór spor í bandaríska þróun og hafði þar
mikil áhrif. Hann innleiddi aukið frjálsræði
og frjálshyggju. Ég met hann mest fyrir það
hvað hann lagði sig fram við að ná sam-
komulagi við Gorbatsjov. Mér finnst það
vera það stærsta sem eftir hann lifir,“ sagði
Steingrímur í samtali við Morgunblaðið.
Ronald Reagan og Vigdís Finnbogadóttir, þáverandi forseti Íslands, áttu fund á Bessastöðum
þegar Reagan var á landinu vegna leiðtogafundarins með Míkhaíl Gorbatsjov.
Skilur eftir sig stór spor
Steingrímur Hermannsson, fyrrv. forsætisráðherra
Morgunblaðið/RAX
George Bush, for-
r, samúðarkveðj-
kjanna.
„Í kveðju forseta
í að skapa nýja
a grundvöll að af-
leiðtogafundar í
sögunni og verið
tíðarsýn Ronalds
jur
ands