Morgunblaðið - 07.06.2004, Blaðsíða 22

UMRÆÐAN
22 MÁNUDAGUR 7. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í LEIÐARA Morgunblaðsins
fimmtudaginn 3. júní er þess getið
að Morgunblaðið telji þjóð-
aratkvæðagreiðslur almennt af hinu
góða og að þróa beri hér beint lýð-
ræði. Hins vegar telur
blaðið að forsetinn eigi
ekki að koma þar
nærri þegar ákveðið er
um hvaða málefni skuli
kosið. Leiðarahöf-
undur segir: „Hann
(forsetinn) á engu hlut-
verki að gegna í þess-
um efnum enda hætta
á því, að allt önnur
sjónarmið komi við
sögu hjá honum við val
þeirra málefna, sem
komi til atkvæða-
greiðslu. (leturbreyt-
ing BG.) Því miður
kemur ekki fram í leiðaranum hvaða
önnur sjónarmið þetta kynnu að
vera, eða önnur sjónarmið en hver
hætta sé á að komi fram hjá forset-
anum við val á málefnum til að
greiða atkvæði um. Þar sem næsta
málsgrein leiðarans fjallar um að yf-
irlýsing forsetans muni hafa glatt
fáa meira en viðskiptajöfrana sem
vilja taka Ísland frá þjóðinni þá er
freistandi að álíta að þessi „önnur
sjónarmið sem koma við sögu“ hjá
forsetanum tengdust þessari gleði
auðjöfranna. Enda skilgreinir leið-
arinn fjölmiðlafrumvarpið sem lið í
baráttunni um hverjir eiga að eiga
Ísland, en aðgerð forsetans hlýtur
samkvæmt því að flokkast sem lóð á
vogarskál auðjöfra í þeirri baráttu.
Slíkar tengingar hafa raunar heyrst
hjá forsætisráðherra, sem eins og
Morgunblaðið gefur ekki mikið fyrir
röksemdafærslu forsetans, en ráð-
herrann hefur einmitt ítrekað bent á
tengsl forsetans og fjölskyldu hans
við Baugsveldið og Norðurljós.
Eftir að hafa lesið Staksteina
Morgunblaðsins í dag,
laugardag, virðist ólík-
legt að blaðið hafi í
þessari tilvísun verið
að taka undir með for-
sætisráðherra. Stak-
steinar eru nefnilega
mjög hneykslaðir á
undirrituðum fyrir að
hafa í Fréttablaðsgrein
sl. föstudag skilið tilvís-
anir Morgunblaðsleið-
arans þannig að þar
væri verið að gefa til
kynna að forsetinn
hefði látið hagsmuni
auðjöfra ráða afstöðu
sinni. Staksteinar spyrja: „Hvar
stendur það?“ Svarið er að enginn
hefur sagt að það standi skrifað. Það
sem stóð í Fréttablaðinu var að það
hafi verið „gefið til kynna“ í leið-
aranum, sem er annar hlutur. Þetta
eiga Staksteinar að vita, menn sem
leggja mikið upp úr því að rétt sé
rétt og rétt sé haft eftir. Það er
gleðilegt ef Morgunblaðið hyggst
ekki taka undir málflutning þeirra
sem hafa sagt að forsetinn stjórnist
af og sé vanhæfur vegna sérhags-
munatengsla, enda er slíkur mál-
flutningur svo vönduðu blaði ekki
samboðinn. Ekki er síður gleðilegt
að heyra vandlætingu Staksteina yf-
ir þeim skilningi á leiðaranum að
blaðið væri að dylgja um ástæður
ákvörðunar forsetans með því að
tala um „önnur sjónarmið“ sem
koma við sögu þegar það talar um
hvers vegna forsetinn á ekki að beita
málskotsréttinum. Hins vegar kynni
að vera til bóta ef leiðarahöfundur –
sem krefur forsetann um að tala
skýrt – talaði þá sjálfur skýrar um
það hvaða „önnur sjónarmið“ það
eru sem hætta er á að komi við sögu
hjá forsetanum og gera það óæski-
legt að hann beiti málskotsrétti.
Óskýrt orðalag og hálfkveðnar vísur
geta auðveldlega skilist sem dylgjur
og orðið til þess að blöðum séu gerð-
ar upp skoðanir, auk þess sem það
er ekki góð blaðamennska – eins og
Staksteinar vita auðvitað manna
best.
Ástæða er til að þakka Stak-
steinum fyrir að leiðrétta misskiln-
ing um leiðarann. Svart/hvít skil-
greining á baráttunni um hverjir
eiga Ísland veldur þó mönnum eins
og mér enn vandræðum. Úr því fjöl-
miðlafrumvarpið er liður í baráttu
þjóðarinnar fyrir því að eiga Ísland
og andstaða við það stuðningur við
viðskiptablokkirnar, hvar eigum þá
við að vera, sem viljum betra fjöl-
miðlafrumvarp og líka að þjóðin eigi
landið?
Önnur sjónarmið –
í tilefni pistils Staksteina
Birgir Guðmundsson
fjallar um leiðaraskrif ’Ástæða er til að þakkaStaksteinum fyrir að
leiðrétta misskilning um
leiðarann.‘
Birgir
Guðmundsson
Höfundur er blaðamaður
á Fréttablaðinu.
ÓLAFUR Ragnar
Grímsson, forseti Ís-
lands, hefur valið að
hverfa að nýju til
starfa á vettvangi
stjórnmálanna. Það
gerir hann með því að
synja lögum frá Al-
þingi staðfestingar.
Ákvörðun hans er al-
ger nýlunda, eins og
alþjóð veit, og vand-
séð að tilefnið sé nógu
ríkt, hafi hann á ann-
að borð synjunarvald,
enda hafa fræðimenn með ágætum
rökum tekist á um efnið. Í því
skyni að forða þjóðinni frá illvígum
deilum og sundrungu, er rétt að
stjórnmálamenn taki nú af allan
vafa um svokallaðan málskotsrétt
forsetans, en setji þess í stað reglur
um þjóðaratkvæða-
greiðslur, þannig að
þrýstihópar og hags-
munaaðilar geti, að
eigin frumkvæði, safn-
að að einhverju marki
undirskriftum kosn-
ingabærra manna, og
skuli þá þjóð-
aratkvæðagreiðsla fara
fram. Með því móti er
hægt að taka þann kal-
eik frá forseta, að hann
þurfi að vera útsettur
fyrir þrýstingi hags-
munaaðila, og skapa
frið um virðulegt embætti. Þetta
hefur öðrum þjóðum tekist með
ágætum.
Aftur í
stjórnmálin
Gústaf Níelsson skrifar
um forsetann
Gústaf Níelsson
Höfundur er sagnfræðingur.
DÓMSMÁLARÁÐHERRA hefur
nú sett fram hugmyndir um kjör-
sóknarskilyrði við væntanlega þjóð-
aratkvæðagreiðslu. Þær hugmyndir
byggjast á reglunum um flugvall-
arkosninguna í
Reykjavík um árið. Á
þeim er sá galli að
grundvallarmunur er á
flugvallarkosningunni
og þjóðaratkvæða-
greiðslunni nú: Þá
ákvað sveitarstjórnin
að vísa tilteknu álita-
máli til borgaranna áð-
ur en hún tók sjálf
ákvörðun um málið. Í
þjóðaratkvæðagreiðsl-
unni verður á hinn bóg-
inn tekin afstaða til
ákvörðunar sem meiri-
hluti þjóðþingsins hefur þegar tekið.
Það er ágæt venja á Íslandi þegar
upp koma álitamál að líta til nor-
rænna granna. Í öllum norrænu ríkj-
unum, Danmörku, Finnlandi, Nor-
egi og Svíþjóð eru ákvæði um
þjóðaratkvæðagreiðslu bindin í
stjórnarskrá, og þær reglur að verða
okkur að gagni. Bæði í Finnlandi og
Noregi eru þjóðaratkvæðagreiðslur
aðeins ráðgefandi. Þjóðþingið setur
lög um atkvæðagreiðsluna, sem mið-
ast við ákveðið málefni, ekki einstök
lög. Þingið tekur sjálfstæða ákvörð-
un um gang mála eftir atkvæða-
greiðsluna, en hvorki í Finnlandi né
Noregi hefur þingið gengið á svig
við vilja kjósenda í slíkri atkvæða-
greiðslu. Vegna þess að atkvæða-
greiðslan er ekki bindandi að formi
til eru engin skilyrði um kjörsókn
eða meirihluta í þjóðaratkvæða-
greiðslu í þessum löndum, og þær
geta því varla orðið fyrirmynd fyrir
okkur.
Í Svíþjóð eru tvennskonar ákvæði
um þjóðaratkvæðagreiðslur. Ann-
arsvegar skýtur þingið máli til þjóð-
arinnar með sérstökum lögum, og er
slík atkvæðagreiðsla ráðgefandi.
Þetta hefur verið gert fimm sinnum,
síðast um evruna í fyrra. Hinsvegar
geta þingmenn (minnst 35 talsins)
borið fram tillögu um þjóðaratkvæði
um tiltekin lög og ef
þriðjungur þeirra sam-
þykkir fer sú atkvæða-
greiðsla fram samhliða
næstu þingkosningum.
Lögin eru felld ef
meirihluti neitar þeim
að því tilskildu að sá
fjöldi sé meira en helm-
ingur þeirra sem kusu í
þingkosningunum.
Þetta hefur raunar
ekki gerst enn í Sví-
þjóð, en það er athygl-
isvert í ljósi umræðu
hér síðustu vikur að í
Svíþjóð gjörvallri efast enginn um
að þessi lög séu í fullu gildi.
Í Danmörku er hægt að efna til
þjóðaratkvæðagreiðsla á tvennan
hátt. Annarsvegar greiða Danir at-
kvæði um fullveldisframsal til yf-
irþjóðlegrar stofnunar. Til að slíkt
frumvarp verði að lögum á þinginu
þarf 5⁄6 atkvæða, en ef frumvarpið
fær minni meirihluta en 5⁄6 þing-
manna er sjálfkrafa atkvæðagreiðsla
meðal þjóðarinnar. Hinsvegar getur
þriðjungur þingmanna knúið fram
atkvæðagreiðslu um tiltekin nýsam-
þykkt lög. Þær atkvæðagreiðslur
um Evrópumál sem við þekkjum
best hafa orðið eftir fyrri reglunni
en aðeins einusinni verið kosið eftir
þriðjungsreglunni (1965). Um báðar
gerðir atkvæðagreiðslu í Danmörku
eru þær reglur að lögin falla ef
meirihluti kjósenda er á móti þeim
og skal sá meirihluti vera minnst
30% atkvæðisbærra manna. Þetta
þýðir að til að fella lög þarf kjörsókn
að vera að minnsta kosti 30% – ef all-
ir kjósendur væru á móti – en sé
mjótt á munum kynni að þurfa tæp-
lega 60% kjörsókn að lágmarki til að
fella lög.
Ljóst er að dönsku reglurnar falla
best að okkar aðstæðum. Þar er tal-
in þörf á tilteknum lágmarksfjölda
kjósenda til að ganga gegn lögum
frá þinginu en boginn er ekki
spenntur svo mjög að fjöldi kjósenda
ráði úrslitum nema í undantekning-
artilvikum. Athyglisvert er einnig að
bæði í Svíþjóð og Danmörku miðast
reglurnar við þann meirihluta sem
þarf til að fella lögin en ekki við
sjálfa kjörsóknina. Ef mönnum á
annað borð finnst að hér þurfi að
skilyrða útslit atkvæðagreiðslunnar
tel ég samanburðinn við Danmörku
mun raunhæfari og betri en flugvall-
arreglurnar. Í frumvarpi Jóhönnu
Sigurðardóttur er gert ráð fyrir slík-
um reglum og miðað við 20%.
Tillaga Björns Bjarnasonar er
miklu síðri. Meðal annars af því að
það er vont fyrir lýðræðið að stuðn-
ingsmenn eins flokks á borð við
Samfylkinguna eða Sjálfstæð-
isflokkinn geti í svona mikilvægri at-
kvæðagreiðslu ráðið úrslitum gegn
meirihluta þjóðarinnar með því einu
að sitja heima.
Dönsku reglurnar
nærtækastar
Mörður Árnason skrifar um
hugmyndir dómsmálaráðherra ’Dönsku reglurnar fallabest að okkar aðstæð-
um. Þar er talin þörf á
tilteknum lágmarks-
fjölda til að ganga gegn
lögum, fjöldi kjósenda
ræður ekki úrslitum
nema í undantekning-
artilvikum.‘
Mörður Árnason
Höfundur er alþingismaður.
MÉR rann fyrst blóðið til skyld-
unnar – svo rann mér kalt vatn milli
skinns og hörunds þegar ég las
spurningu blaðamanns
DV í grein um Sam-
hjálp miðvikudaginn 2.
júní 2004, sem fjallar
um mál tengt stuðn-
ingsbýlinu við Miklu-
braut. Í greininni spyr
blaðamaður fulltrúa
Félagsmálastofnunar
hvort þeim finnist
,,ekkert óeðlilegt að
svona rekstur skuli
vera í höndum sér-
trúarsafnaðar?“ Það
var við þessa spurn-
ingu sem mig setti
hljóðan. Inntak hennar
gefur til kynna að það
sé óeðlilegt að við, sem
tilheyrum þessum
söfnuði, fáum rétt til
jafns við aðra að taka
þátt í verkefnum sam-
félagsins. Hvað er það
við þennan rekstur
sem gerir hann svona
vandmeðfarinn í hönd-
um þessa hóps, sem
dæmdur er með einu
pennastriki ,,sértrúarsöfnuður“?
Hvítasunnukirkjan hefur starfað hér
á Íslandi í rúm áttatíu ár og er söfn-
uðurinn orðinn vel þekktur í íslensku
þjóðlífi. Gunnar Smári Egilsson, rit-
stjóri Fréttablaðsins, sá til þess
ástæðu á síðasta ári að minnast í rit-
stjórnargrein á jákvætt framlag
þessa safnaðar gagnvart þeim, sem
eiga undir högg að sækja í samfélag-
inu og erum við þakklát fyrir uppörv-
unina. Þessi söfnuður hefur rekið
hjálparstarfið Samhjálp í 30 ár og
notið til þess trausts frá opinberum
aðilum. Við höfum í gegnum árin
reynt að taka ábyrga afstöðu sem
þegnar þessa lands og boðið okkur
fram til ýmissa verka og í ábyrgð-
arstöður rétt eins og aðrir venjulegir
Íslendingar. Nú þurfum við að standa
frammi fyrir þeirri spurningu hvort
hægt sé að treysta þessum hópi, sem
hefur innan sinna raða þverskurðinn
af samfélaginu sem við erum fædd og
uppalin í. Megum við kannski ekki
sinna löggæslunni, eða stunda lækn-
isstörf? Hvað með lögfræðingana
okkar eða kennarana, sem kenna á
öllum stigum menntakerfisins? Hvar
ætlar blaðamaður DV að leggja þær
línur gagnvart störfum sem ,,óeðli-
legt“ er að við sinnum? Gæti fjöl-
skylduráðgjafinn orðið hættulegur
vegna sértrúar sinnar?
Þessi framsetning er þeim mun
sérkennilegri í ljósi þeirrar umræðu
sem átt hefur sér stað undanfarnar
vikur um frelsi og rétt fjölmiðla til að
starfa óhindrað í okkar íslenska sam-
félagi. Ef þetta frelsi fjölmiðlanna
færir þeim þann rétt í hendur að
stuðla að skoðanamyndandi heftingu
á frelsi annarra hópa í
samfélaginu til stjórn-
arskrárbundinna rétt-
inda, þá hafa þeir fjöl-
miðlar færst mikið í
fang. Við erum sann-
arlega ekki að biðja um
einhver sérréttindi en
við viljum ekki sitja und-
ir þeirri niðurlægingu að
vera merkt ,,sér-
trúarsöfnuður“ í tíma og
ótíma með allri þeirri
neikvæðu merkingu
sem hlaðið hefur verið á
það orð. Fátæktin í
orðavali er orðin að
svipu í hendi þeirra, sem
koma vilja höggi á eða
sá fræjum óvildar í garð
þeirra, sem kjósa að
vera kristnir undir öðr-
um formerkjum en að
vera innan þjóðkirkj-
unnar. Við erum frí-
kirkja í víðasta skilningi
þess orðs og við erum
Hvítasunnukirkja þegar
og ef þarf að stilla okkur
upp sem kirkjudeild. Við erum aftur á
móti ekki ,,sértrúar“ þegar kemur að
grundvallarskilgreiningu á stöðu
okkar innan kristninnar í heiminum.
Við játum allar grundvallarkenningar
kristinnar kirkju en við höfum okkar
áherslur sem gerir okkur að Hvíta-
sunnumönnum.
Við höfum á undanförnum miss-
erum kynnt starf okkar í fjölmiðlum
og árlegir jólatónleikar Fíladelfíu-
kirkjunnar hafa hljómað á að-
fangadagskvöldi í Sjónvarpi allra
landsmanna undanfarin ár. Á hvíta-
sunnunni hefur samkomum okkar
verið bæði sjónvarpað og útvarpað og
þannig hefur fólk fengið að kynnast
því hvernig við högum okkar sam-
komuhaldi og margir hafa notið
söngsins, sem sannarlega er örðuvísi
en hinn hefðbundni sálmasöngur
þjóðkirkjunnar. Hingað til hefur eng-
inn kvartað yfir þessu sem ,,sértrúar-
söng“. Við biðjum blaðamann DV,
eins og alla aðra, að leyfa okkur að
njóta sannmælis. Ef við höfum eitt-
hvað gott fram að færa, þá vona ég að
við fáum jöfn tækifæri og aðrir að láta
ljós okkar skína. Ég ætla að minnsta
kosti að mæta í Ísland í bítið á Stöð 2
á meðan ég get lagt eitthvað gott til
mála fjölskyldna og hjóna og fólki
finnst eitthvað til um það sem ég segi.
Hvað megum
við þá?
Hafliði Kristinsson skrifar
um Hvítasunnusöfnuðinn
Hafliði Kristinsson
’…við viljumekki sitja undir
þeirri niðurlæg-
ingu að vera
merkt ,,sér-
trúarsöfnuður“ í
tíma og
ótíma…‘
Höfundur er fjölskyldu-
og hjónaráðgjafi.