Morgunblaðið - 28.06.2004, Side 19

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 28. JÚNÍ 2004 19
ENN og aftur hafa atburðir í Írak,
og vopnuð átök annars staðar í heim-
inum, minnt okkur á að það er mann-
leg virðing sem verður einna fyrst fyr-
ir hnekki í stríði. Fjölmargir glæpir
eru framdir gegn almennum borg-
urum, veikum og slösuðum hermönn-
um og þeim sem eru sviptir frelsi sínu
í vopnuðum átökum um allan heim.
Þetta á sér stað þrátt fyrir að næstum
allar þjóðir heims styðji Genfarsamn-
ingana, hornstein alþjóðlegra mann-
úðarlaga, sem skylda alla aðila átaka
til að standa vörð um líf og virðingu
þeirra sem ekki taka þátt í, eða eru
hættir að taka þátt í, átökunum. Hinir
sláandi atburðir í Abu Ghraib-
fangelsinu í Írak eru því miður aðeins
eitt dæmi um brot á þessum lögum og
því sem þau standa fyrir.
Að takast á við brot á alþjóðlegum
mannúðarlögum sem framin eru í
stríðsátökum með því einu að styðja
lög um vernd manna og virðingu í
orði, er ekki nóg. Það er ógnvekjandi
hversu oft brot á alþjóðlegum mann-
úðarlögum eru afgreidd sem ,,óhjá-
kvæmileg afleiðing“ – skelfilegt hug-
tak þegar um mannslíf er að ræða –
eða þau réttlætt á léttvægan hátt sem
,,augljóslega óhjákvæmileg af örygg-
isástæðum“. Iðulega halda rík-
isstjórnir, herir, uppreisnarhópar og
önnur samtök því fram að skuldbind-
ingar að grundvallarmarkmiðum
mannúðarlaga séu eingöngu inn-
antómt orðagjálfur, samið með það
fyrir augum að breiða yfir brot á þess-
um sömu lögum. Þó voru þessi lög
samin með það fyrir augum að taka
bæði tillit til löglegra öryggissjón-
armiða ríkja og nauðsynjar þeirrar
skuldbindingar að standa vörð um líf
og limi og grundvallarmannréttindi.
Alþjóða Rauði krossinn er sann-
færður um að hægt sé að finna milli-
veg sem tryggi öryggi allra aðila.
Hægt sé að ríkja yfir landsvæði og
virða þó íbúa þess og hægt sé að hafa
þá sem ógna friðinum í haldi og virða
andlegar og líkamlegar þarfir þeirra,
án þess að niðurlægja þá.
Sú staðreynd að Alþjóðaráð Rauða
krossins er sjálfstæð stofnun, al-
gjörlega óháð ríkjum og öðrum
áhrifavöldum, gerir því kleift að fylgj-
ast á trúverðugan hátt með því hvern-
ig ríki framfylgja skuldbindingum sín-
um að alþjóðlegum mannúðarlögum.
Alþjóðaráð Rauða krossins kannar
ásakanir sem fram eru bornar um
brot á lögunum í fangelsum og á öðr-
um stöðum þar sem fólki er haldið
föngnu og tilkynnir um brot til þeirra
yfirvalda sem bera ábyrgðina, leggur
til breytingar og krefst úrbóta þegar
þeirra er þörf. Þar sem Alþjóða Rauði
krossinn er í beinu trúnaðarsambandi
við yfirvöld getur hann heimsótt fang-
elsi og fangabúðir ítrekað og kerf-
isbundið og hjálpað þannig föngum
sem hefur verið misboðið. Á síðasta
ári heimsóttu fulltrúar Alþjóða Rauða
krossins tæplega 470.000 fanga í 80
löndum en flestir þeirra voru fjarri
sviðsljósi fjölmiðlanna.
Sem ég skrifa þetta halda fulltrúar
okkar í Írak áfram að heimsækja þá
sem herir bandamanna halda föngn-
um, með það að leiðarljósi að tryggja
líf og virðingu frelsissviptra.
Frá og með hryðjuverkaárásunum
á Bandaríkin hinn 11. september
2001, árásum sem ætlað var að skapa
skelfingu meðal almennra borgara,
hafa slíkar árásir og meðölin sem not-
uð eru til að reyna að koma í veg fyrir
að þær endurtaki sig fengið nýja vídd.
Hryðjuverk sem beint er að almenn-
ingi, lífi hans og limum, eru ótvírætt
brot á grundvallarmarkmiðum al-
þjóðlegra mannúðarlaga. Alþjóða
Rauði krossinn fordæmir þau hik-
laust. Hann krefst þess einnig að
refsiaðgerðir gegn þeim séu innan
þess ramma sem alþjóðalög leyfa.
Þegar baráttan gegn hryðjuverkum
leiðir til vopnaðra átaka eru ríki
skuldbundin til að framfylgja grund-
vallarmarkmiðum alþjóðlegra mann-
úðarlaga, jafnvel þó að öryggi þeirra
sé í húfi. Þetta þýðir að ekki má
hneppa fólk í varðhald og yfirheyra
það nema innan þess ramma sem lög
kveða á um.
Sumir opinberir talsmenn virðast
vera þeirrar skoðunar að ógnin sem
stafar af hryðjuverkum réttlæti gjald-
fellingu alþjóðalaga. Þeir halda því
fram að tilgangur laga sé fyrst og
fremst sá að þjóna öryggishags-
munum ríkja og að lögbundna vernd
fólks fyrir brotum á virðingu þess
megi þynna út ef tilgangurinn sé að
berjast gegn hryðjuverkum. Ég er
ósammála. Hvern einasta lagabálk
þarf stöðugt að endurmeta og upp-
færa til að tryggja að tilgangur setn-
ingar hans haldi gildi
sínu. Alþjóðleg mann-
úðarlög eru þar engin
undantekning; Alþjóða
Rauði krossinn á í stöð-
ugum viðræðum við
stjórnvöld og sérfræð-
inga til að framfylgja
framansögðu. Samt
sem áður munum við
aldrei samþykkja til-
slakanir á laga-
ákvæðum sem standa
vörð um öryggi fólks á
átakasvæðum.
Baráttan gegn hryðjuverkum er
aðeins lögmæt meðan þau grundvall-
armannréttindi sem mannkynið hefur
sammælst um eru ekki vanmetin.
Réttur fólks til að halda lífi sem og
vernd gegn morðum, pyntingum og
niðurlægjandi meðferð verða ávallt að
vera aðaltilgangur allra
sem taka þátt í þessari
baráttu. Baráttan gegn
hryðjuverkum missir
trúverðugleika sinn ef
hún er notuð til að rétt-
læta aðgerðir sem að
öðrum kosti þykja órétt-
lætanlegar, til dæmis að
drepa fólk sem á engan
hlut að máli.
Umheimurinn ætti
ekki að þurfa á neinum
ljósmyndum af pynt-
ingum og niðurlægingu
fanga að halda til að muna að það að
standa vörð um líf og virðingu manna
kemur öllum við og krefst aðgerða.
Stríð gegn hryðjuverkum
réttlætir ekki pyntingar
Jakob Kellenberger skrifar um
hryðjuverk og pyntingar ’Hryðjuverk sem beinter að almenningi, lífi
hans og limum, eru ótví-
rætt brot á grundvall-
armarkmiðum alþjóð-
legra mannúðarlaga.‘
Jakob Kellenberger
Höfundur er formaður Alþjóðaráðs
Rauða krossins.