Lesbók Morgunblaðsins - 14.06.2003, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 14. JÚNÍ 2003
FJÓRAR þekktustu hirðmeyjar
franska keisaradæmisins á 19.
öld eru viðfangsefni Virginia
Rounding í nýjustu bók hennar
Grandes Horizontales: The Lives
and Legends of Four Nine-
teenth-Century Courtesans.
Rounding þykir takast vel upp
með að draga fram mynd af lífi
kvennanna og íburðinum sem
því fylgdi. „Það sem þessar kon-
ur stóðu fyrir var ekki kynlíf,
heldur íburður ... og það er saga
sem Rounding segir mjög vel,“
segir í dómi gagnrýnanda
breska dagblaðsins Observer.
Konurnar sem um ræðir eru
Marie Duplessis – sem var fyrir-
myndin að Kamelíufrú Alexand-
ers Dumas, Apollonie Sabatier,
La Païva og Cora Pearl og í frá-
sögn Rounding kemur fram að
þær hafi verið jafnt táknmyndir
sem og blórabögglar alls þess
sem var neyslukennt og gervi-
legt í frönsku þjóðfélagi þess
tíma.
Púskin verðlaunaður
OXFORDFRÆÐIMAÐURINN T.
J. Binyon hlaut í vikunni Samuel
Johnson verðlaunin fyrir ævi-
sögu Púskin. Verðlaunaafhend-
ingin þætti svo sem ekki í frásög-
ur færandi nema af því að
Binyon, sem er sérfræðingur í
rússneskum bókmenntum, hefur
áður einungis sent frá sér glæpa-
sögur og stúdíu um glæpasögur
– ekki bækur um sérfræðigrein
sína. Binyon hefur hins vegar
hlotið mikið lof fyrir bók sína
sem nefnist Pushkin: A Bio-
graphy, eða Púskin: Ævisaga, og
sagði í yfirlýsingu dómnefndar
að höfundurinn hefði lagt á sig
mikið verk til að gera Púskin að-
gengilegri fyrir enskumælandi
lesendur.
Satanískar nautnir
FJÓRÐA bók Glen Duncan The
Weathercock, eða Vindhaninn,
nálgast viðfangsefni sadó-
masókisma á ýmsan máta þótt
gagnrýnandi breska dagblaðsins
Observer segi höfundinn nálgast
viðfangsefnið á mun víðari hátt.
Þannig noti Duncan í sögu sinni
hið óþægilega, erótíska,
eggjandi og jafnvel kómíska til
að takast á við jafnt upphafin
sem hversdagsleg viðfangsefni
og má nefna sem dæmi mörk
mannlegs siðferðis, frelsi og
ábyrgð og hugmyndina um hvað
fólk væri tilbúið að gera öðrum
ef það þyrfti ekki að axla ábyrgð
gjörða sinna.
Fjölskyldubönd
FYRSTA skáldsaga Maile Meloy
í fullri lengd kom út á dögunum
en Meloy hefur áður getið sér
orð sem smásagnahöfundur.
Bókin nefnist Liars and Saints,
eða Lygarar og dýrlingar, og
rekur höfundur þar sögu fjög-
urra ættliða Santerre-fjölskyld-
unnar. Sögusviðið nær allt frá
síðari heimsstyrjöldinni fram á
okkar tíma og fjallar um allt frá
hversdagslegu ósannsögli og af-
brýðisemi að átakamiklum at-
burðum, án þess þó að höfundur
láti leiðast yfir í hástemmda
dramatík.
ERLENDAR
BÆKUR
Við hirð
Napóleons III
Púskin
F
JÖLMIÐLUM hér á landi er vandi
á höndum þegar glæpir og afbrot
eru til umræðu, m.a. vegna margs-
konar viðkvæmra tengsla fólks í
fámenninu. Nafnbirting er yfirleitt
fyrsta vandamál sem taka þarf af-
stöðu til. Fyrir nokkrum árum var
mikil umræða um hvort barnaníð-
ingar ættu að vera nafngreindir í fjölmiðlum en
þar tókust m.a. á ólík sjónarmið foreldra og
fórnarlamba og laga um persónuvernd. Oftast
hefur reglan verið sú að grunaðir eru ekki nafn-
greindir fyrr en líða tekur á málsrannsókn eða
sekt sönnuð. Sú regla virðist nú á undanhaldi
eins og berlega sést á nýlegri umfjöllun um dul-
arfullar greiðslur aðalgjaldkera Landssímans til
einkafyrirtækja í eigu hans, vina hans og vanda-
manna. Ástæðan virðist vera sú að það sem er
fréttnæmt við málið er persóna hinna meintu af-
brotamanna – ekki afbrotið sjálft.
Æsifréttin um ungu athafnamennina, vini og
ættingja gjaldkerans, sem reyndust vera í bull-
andi vanskilum og botnlausu gjaldþroti og hafa
bæði svikið út og dregið sér fé, birtist strax í öll-
um fjölmiðlum. Bæði Fréttablaðið og Stöð tvö
hafa nafngreint forsprakkana. Umræðan um
málið í heild hefur síðan þróast hratt og afar
furðulega. Skrýtnast er að svo virðist sem það
séu ekki eigendur = viðskiptavinir Landssímans
sem eru fórnarlömb glæpsins, heldur glæpa-
mennirnir sjálfir. Athyglin beinist aðallega að
tveimur ungum mönnum sem eru þekktir frum-
kvöðlar í þjóðlífinu og birtast reglulega á síðum
Séð og heyrt; þess gjalda þeir nú bæði og njóta.
Samskipti annars þeirra við bróður sinn (aðal-
gjaldkerann) hafa verið skil- og sálgreind í fjöl-
miðlum í leit að skýringum á fjárglæfrunum, tal-
að er um afbrot þeirra félaga þriggja sem
persónulegan harmleik, „misskilning en ekki
ásetning“. Páll Kr. Pálsson, fyrrverandi stjórn-
arformaður Japis, segir t.d. í Fréttablaðinu 31.
maí sl.: „Þeir voru aldrei miklir nákvæmnis-
menn. En við sáum aldrei ástæðu til að efast um
heilindi þeirra og það kom manni svakalega á
óvart að þeir skyldu lenda í þessum málum nú.“
Eini maðurinn sem hefur rakið hrakfallasögu
Landssímans út frá sjónarhorni þeirra sem
borga brúsann er Guðmundur Andri Thorsson,
en hann velti því fyrir sér í Fréttablaðinu hvern-
ig risafyrirtæki í almenningseign geti ekki haft á
hreinu hvort 150 milljónir væru á sveimi í bók-
haldinu eða ekki.
Í Bakþönkum Eiríks Jónssonar í Frétta-
blaðinu er skýringa á athæfi ungu mannanna
leitað í nútímasamfélagsgerð. „Cocoa Puffs kyn-
slóðin“ telur að það sé hámark lífsgæðanna að
verða milljónamæringur fyrir þrítugt, helst án
þess að læra nokkuð eða vinna neitt, segir Eirík-
ur. Svona er íslenski draumurinn en hann getur
snúist upp í martröð fyrr en varir. Þessi kynslóð
þarf að berast mikið á, er djúpt sokkin í efn-
ishyggju, lifir á skyndibitum og skyndigróða,
notar gervineglur, gervibrúnku og eyðir plat-
peningum. Skilaboð auglýsinga og fjölmiðla eru
að allir séu að gera það gott en skuldadagarnir
eru í blárri móðu fjarlægðarinnar. Í þættinum
Fólki með Sirrý á Skjá einum var á dögunum
spjallað við nokkra kaupfíkla; ungt fólk sem
skuldaði milljónir en átti ekki neitt og hélt að því
leyfðist það sem höfðingjarnir hefðust að. En er
samfélaginu um að kenna hvernig komið er?
Hver er ábyrgð einstaklingsins? Gilda önnur
siðalögmál fyrir eina kynslóð en aðra? Fjöl-
miðlar stýra samúð og andúð fólks með marg-
víslegum hætti og verða að fara varlega með
vald sitt. Það er varhugavert að reyna að vekja
samúð með afbrotamönnum á grundvelli frægð-
arorðs, tíðaranda eða samfélagsgerðar. En það
er líka ámælisvert að þekktir einstaklingar njóti
ekki sömu réttinda til nafnleyndar og aðrir sak-
borningar. Og ef heil kynslóð í landinu lifir í
blekkingarheimi er svo sannarlega tímabært að
hún horfist í augu við „alvöru lífsins“.
FJÖLMIÐLAR
ALVARA LÍFSINS
Athyglin beinist aðallega að
tveimur ungum mönnum sem
eru þekktir frumkvöðlar í þjóð-
lífinu og birtast reglulega á síð-
um Séð og heyrt; þess gjalda þeir
nú bæði og njóta.
S T E I N U N N I N G A Ó T TA R S D Ó T T I R
I„Vatn er að verða mál málanna á alheimsvísueða á mælikvarða jarðarinnar. Við hljótum að
þurfa að taka á því á ábyrgan hátt. Við höfum lifað
við allsnægtir af vatni – okkur hefur þótt það svo
sjálfsagt – að kannski kunnum við ekki að meta
það. Ekki síst hér þar sem er svo mikið af því. Þessir
fossar hafa alltaf verið til og fólki finnst kannski að
þar af leiðandi hljóti þeir alltaf að verða til, eða þá
að eitthvað geti komið í þeirra stað. En náttúran er
ekki þannig að það sé alltaf hægt að setja eitthvað í
staðinn,“ segir myndlistarkonan Rúrí sem er
fulltrúi Íslands að þessu sinni á myndlistartvíær-
ingnum í Feneyjum.
Listræn sýn Rúríar á samspil myndlistar og nátt-
úru, manns og umhverfis, mun þar birtast ótvíræð
og án málamiðlana. Það er þungt lóð á vogarskálar
þeirrar umræðu sem orðið hefur í veröldinni um
umhverfismál á undanförnum misserum.
„Mér finnst þetta myndmál nefnilega líka af-
hjúpa hvað við erum mikil peð, ekki síst þegar horft
er á þá farvegi sem árnar okkar hafa grafið. Stund-
um hefur það hugsanlega tekið hundruð þúsunda
ára, en sjálf lifum við nú ekki nema svona hundrað
ár að hámarki. Mér finnst alltaf mjög athyglisvert
að skoða okkar líf, eða mitt líf, í samhengi við al-
heiminn – hið stóra samhengi. Ég álít það hollt,
það dregur til dæmis úr hættunni á hroka. Mér
finnst það bæði lærdómsríkt og gefandi.“
II „Bókin Túlkun Íslendingasagna í ljósi munn-legrar hefðar er gott framlag til þeirrar umræðu
sem nauðsynlegt er að haldi áfram um eðli og upp-
runa fornbókmenntanna og túlkun þeirra. Mér sýn-
ist hún koma á eftirfarandi hátt inn í þá sögu fræð-
anna sem dregin var upp í einfaldaðri mynd hér að
framan: Á seinasta þriðjungi síðustu aldar hljóp
mikið fjör í rannsóknir á munnlegri hefð hvarvetna
í heiminum. Fræðimenn drógu lærdóm af athug-
unum þjóð- og mannfræðinga á því hvernig sam-
félög sem ekki styðjast við lestur og skrift miðla fróð-
leik frá manni til manns og kynslóðar til kynslóðar,
og studdust við þær við endurskoðun hugmynda
sinna um fornbókmenntir vestrænna þjóða, t.d.
Hómerskviður eða frönsku kappakvæðin. Rann-
sóknir á norrænni miðaldamenningu smituðust
einnig af þessum áhuga, en upphaflega var sjónum
aðallega beint að fornkvæðunum, einkum eddu-
kvæðum, því þau virtust vel koma til greina sem
bókmenntir sem hefðu getað borist munnlega frá
manni til manns og verið endursköpuð í hverjum
flutningi. Erfiðara gekk að notfæra sér þessi fræði
til að álykta um það hvort og hvernig langar sögur
á borð við Íslendingasögur hefðu getað þróast sem
munnleg sagnalist áður en þær voru festar á
skinn,“ segir Torfi Tulíníus í ítarlegri umfjöllun
sinni um doktorsritgerð Gísla Sigurðssonar.
Fræðimenn af yngri kynslóð hafa verið óhræddir
við að leita fanga um túlkun fornsagnanna íslensku
í hinn samevrópska rann. Ólíkt forverum sínum
sem héldu gjarnan stíft fram sérstöðu Íslend-
ingasagnanna og því hvernig þær hefðu sprottið
nánast af sjálfum sér hér upp á Íslandi þá hafa
yngri fræðimenn sett íslensku fornsagnirnar í sitt
eðlilega samhengi sem hluta af evrópskum mið-
aldabókmenntum þó sérstaðan vegna tungumálsins
og einangrunar landsins sé óumdeild.
NEÐANMÁLS
Á þessum tíma hafði skólinn á að skipa mörg-
um ungum kennurum sem áhuga höfðu á að
„bylta kerfinu“ og a.m.k. færa kennsluhætti í
þá átt að nemandinn væri í brennidepli, allur
þroski hans, þekking og menntunin nýttist
honum sem þegn í lýðræðisríki komandi
tæknialdar. Ferlið skipti meira máli en loka-
niðurstaða úr afmörkuðum fögum. Að læra
að læra var mikilvægast af öllu. Þeim var
einnig í mun að skólastarf færðist í átt til þess
sem tíðkaðist í nálægum löndum. Menntun
kennaranna og reynsla var margvísleg og
nýttist einkar vel til skoðanaskipta. einkum var
áberandi, að þeirra mati, hve gömul og gróin
vinnubrögð stungu mjög í stúf við mennta-
stefnur, nám og kennslu sem þeir höfðu í far-
teski sínu úr námi og/eða reynslu af skóla-
starfi í nálægum löndum.
Hins vegar er það til umhugsunar að flestir
þeirra fundu fljótt að það að flagga nöfnum
kenningasmiða og hugmyndum fræðimanna
var ekki málum til framdráttar út í frá. Það var
talið til sjálfsupphafningar og menntasnobbs
og jafnvel örlaði á þeirri skoðun hjá kenn-
urum að erlendar rannsóknir og kenningar
hentuðu ekki íslenskri heilastarfsemi. Ef til vill
var þetta rótgróin þjóðernisafstaða íslenskra
kennara sem töldu að ekki þyrfti að leita ullar í
erlendum görðum. Þetta var sérstaklega áber-
andi varðandi lestrarkennslu og almennt um
kennslu yngri barna. Enda var þar ráðist á
rammgirtan garð. Áratugum saman höfðu
allir menntaðir kennarar yngri barna gengið
troðna slóð sem lögð var fyrir þá af fyr-
irmyndarkennurum Kennaraskólans. Þetta er
ekki sagt þeim eldri til hnjóðs heldur augljós
staðreynd og í samræmi við tíðarandann.
Enda segir sagan að ekkert er íhaldssamara
en skólinn og skólakerfið.
Skóli í deiglu. Kolbrún Sigurðardóttir bls. 151.
Rannsóknastofnun KHÍ 2002
Móses og Allah
128. Móses sagði við þjóð sína: „Leitið
hjálpar hjá Allah, og sýnið þolgæði. Jörðin er
eign Allah; Hann gefur hana í arf hverjum
sem honum þóknast. Og hlutur hinna réttlátu
mun farsæld veita.“ 129. Þeir svöruðu: „Vér
vorum ofsóttir áður en þú komst til vor, og enn
erum vér ofsóttir.“ Hann sagði: „Drottinn yðar
mun ef til vill tortíma fjendum yðar og gera yð-
ur að stjórnendum landsins. Þá mun hann sjá
hegðun yðar.“ 130. Vér höfum þjakað þegna
Faraós með hallæri og hungursneyð þeim til
umvöndunar. 132. Þeir sögðu við Móse: „Einu
gildir hvaða kraftaverkum þú beitir til þess að
villa um fyrir oss; vér trúum þér ekki.“ 134.
Og hvenær sem refsingin á þeim dundi, hróp-
uðu þeir: „Móses, ákalla þú Drottin þinn fyrir
oss, að Hann efni heit sitt við þig. Ef þú léttir af
oss þessu böli, munum vér trúa þér og láta
börn Ísraels með þér fara.“ 135. En þegar Vér
höfðum létt af þeim plágunni og kominn var
settur tími, brutu þeir loforð sitt.
Kóraninn. Þýðing Helgi Hálfdanarson.
2. útgáfa endurskoðuð 2003. MM
Morgunblaðið/RAX
Andlit í skýjum.
EINSÖGUBROT
ÚR KENNSLU