Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.2003, Qupperneq 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. NÓVEMBER 2003
N
Ú MAN ég ekki lengur
hvernig Rói Patursson
skáld og Joannes Pat-
ursson eru skyldir, hvort
Joannes er afi hans eða
langafi, en allir sem bera
Patursson nafnið eru víst
skyldir.
Einn þeirra er Trondur, einn þekktasti lista-
maður Færeyinga, og við munum eftir Erlendi,
sem var lögmaður Færeyinga, og talaði þessa
fínu íslensku.
En Joannes Patursson, sem hér er nefndur,
var þingmaður og einn af upphafsmönnum
þjóðlegrar vakningar í Færeyjum. Ég hugsa að
hann sé þeirra Jón Sigurðsson eða eitthvað þar
um bil.
Joannes var frá Kirkjubæ. Eitt sinn bjargaði
hann skipbrotsmanni sem rekið hafði í óratíma
um hafið á litlum pramma. Skipbrotsmaðurinn
lá kylliflatur á prammanum og hélt dauðahaldi
í einn endann, aðframkominn og aumur.
Joannes tekur kaldan manninn og hlýjar
honum með líkamshita sínum, svipað og segir
frá í mörgum íslenskum hrakningasögum.
Ég held að skipbrotsmaðurinn hafi verið hol-
lenskur frekar en þýskur, en tuttugu árum eft-
ir lífgjöfina kemur hann alheill í heimsókn og
hittir lífgjafa sinn.
Þá sér hann prammann, sem hann hafði
hrakist á, en nú var pramminn orðinn að mynd-
arlegri borðplötu á bændasetrinu í Kirkjubæ
og þannig er hann enn meira en öld síðar er við
strjúkum yfir borðplötuna með fingrunum.
Í Kirkjubæ hittum við prófessor Jóhan
Hendrik, sem er talsmaður þeirra sjónarmiða
að Færeyingar lagi nýyrði og tökuorð að sínu
eigin máli, svipað og við Íslendingar gerum.
„Þú talar ansi góða íslensku,“ segi ég við pró-
fessor Jóhan Hendrik, sem hann svo sannar-
lega gerir.
„Latínu norðursins,“ segir hann, „þó það nú
væri.“
Orð hans fylla mig stolti. Við sem komum frá
Íslandi erum yfirleitt í góðum málum hvar sem
við komum, en alveg sérdeilis í Færeyjum;
virðing þeirra og alúð kemur innan frá, er
gegnheil og sönn.
Ég var aftur kominn til Þórshafnar, heim-
sóknin til Klakksvíkur að baki. Nokkur ljóð í
farteskinu og skáldsöguhandrit í molum, Engl-
ar alheimsins, átta mánaða meðganga fyrir
höndum. Allt þetta er ég með í gömlu slitnu
töskunni sem ég keypti á Grikklandi haustið
1978 og hefur æ síðan fylgt mér; og gerir enn.
En nóg um það; aðalatriðið er að ég er kom-
inn aftur til Þórshafnar. Ég heimsæki Sigurd
Joensen, þann kraftmikla karl sem ég hafði hitt
tveimur árum fyrr á skáldaþingi í Svíþjóð, í
Biskops Arnö þar sem biskupar Norðurlanda
sátu um hríð.
Gott ef Jón Gerreksson kom ekki þaðan en
saurlifnaður hans og illska leiddi til þess að
bændur stungu honum í poka, bundu fyrir og
drekktu honum einsog ketti. Ein sagan segir að
Jón hafi flúið inn í kirkju, þar sem ekki mátti
handsama hann, en þá röðuðu bændur sér með-
fram kirkjunni og lyftu henni ofan af honum.
En sem sé, þarna hitti ég Sigurd Joensen
fyrst. Nú er hann dáinn. Hann varð háaldraður.
Sigurd Joensen var rithöfundur og skrifaði að-
allega barnabækur og smásögur, en starfaði
lengst af sem lögmaður.
Rödd hans var svo kraftmikill og sterk að
sem ungur maður var hann látinn hrópa yfir
brimgarðinn til að leiðbeina skipum í land. Það
gefur augaleið að maður með slíka rödd gat
orðið góður lögmaður. Hann lærði lögfræði í
Kaupmannahöfn. Þar kynntist hann Íslending-
um og talaði betri íslensku en flest okkar sem
göngum hér og nú. Í Kaupmannahöfn hafði
hann meðal annars kynnst Kristjáni Eldjárn
og Sverri Kristjánssyni, svo málfarslegar fyr-
irmyndir hans voru ekki af lakara taginu.
Sigurd býr einn í risastóru húsi, kominn vel á
níræðisaldur þegar ég heimsæki hann. Konan
hans er dáin og börnin flutt að heiman. Hann á
barnabörn og barnabarnabörn, sum búsett á
Íslandi. Þegar ég kem til hans berast raddir að
ofan: Það eru BBC-fréttamenn. Í kreppunni
eru Færeyingar nýkomnir í gervihnattasam-
band og geta gónt á útlendar sjónvarpsstöðvar
allan sólarhringinn.
Sigurd skrúfar niður í fréttamönnunum með
viðeigandi orðbragði, finnur tvö rauðvínsstaup
og fyllir þau af Calvados. Skál. Hingað er ég
velkominn. Á stofuborðinu liggur mikið af
handskrifuðum blöðum og alls kyns uppslátt-
arrit og bækur.
„Veistu hvað þetta er?“ segir Sigurd stund-
arhátt og bendir á blöðin og áður en ég næ að
hrista höfuðið segir hann: „Þetta er Íslands-
klukkan á færeysku.“
Það hefur verið starf hans undanfarin miss-
eri, að þýða hana. Í augum Sigurds er Íslands-
klukkan ekki aðeins mikið bókmenntaverk,
heldur líka barátturit. Hann vill meina að Fær-
eyingar nútímans séu á sama stigi og Íslend-
ingar á nýlendutímanum.
Þegar hann flytur mál sitt er baráttukraft-
urinn í honum einsog í gamalli stríðshetju. Það
hvarflar ekki að mér að mótmæla honum, enda
getur vel verið að hann hafi rétt fyrir sér.
Þetta er alla vega einstakur maður, og ég
nefni hann ekki aðeins til sögunnar af því að
hann er þýðandi Íslandsklukkunnar, heldur
var hann einnig verjandi uppreisnarmannanna
frá Klakksvík, en uppreisnin í Klakksvík var
aðalumræðuefnið okkar er við hittumst í Sví-
þjóð.
Uppreisnin í Klakksvík gengur ýmist undir
nafninu „Klakksvíkurstyrjöldin“ eða „Lækna-
stríðið“, og var háð á milli íbúa Klakksvíkur og
danskra hernaðaryfirvalda árið 1955. Sumarið
sem ég vann í Klakksvík fékk ég gríðarlegan
áhuga á þessari styrjöld sem meira að segja
Danir hafa nefnt svanasöng danskrar heims-
valdastefnu.
En því meiri sem áhugi minn varð því hljóð-
ari urðu viðmælendur mínir. Það var einsog
bannhelgi hvíldi yfir þessum atburðum. Inn-
fæddir fóru undan í flæmingi, þeir vildu ekki
ræða þá og að toga út úr þeim sögur var starf
fyrir tannlækni.
Ekki það að menn væru að setja út á sögu-
lega forvitni aðkomukomumannsins. Nei, við-
brögðin minntu mig á söguna af bananaverk-
fallinu í Hundrað ára einsemd sem allir
gleymdu þegar það var afstaðið og sögðu að
hefði aldrei átt sér stað.
Læknastríðið í Klakksvík fór því að fá á sig
þjóðsögulegar víddir í höfði mínu. Ég nánast
bjó til mína eigin útgáfu af þessari styrjöld eftir
munnmælum og sögusögnum og einsog þegar
slíkt gerist verður uppspuninn með einum eða
öðrum hætti sannari en atvikin.
Þannig var að Danska Læknasambandið
hugðist setja Halvorsen lækni af. Sögðu sumir
að hann væri göldróttur skottulæknir, en aðrir
að hann hefði átt vingott við nasista. Slíkir
menn áttu að borga sektir og því neitaði
Halvorsen vegna þess að í fyrsta lagi sá hann
ekkert að því að hafa verið nasisti á sínum ung-
lingsárum og í öðru lagi hafði hann sagt sig úr
nasistaflokknum mjög fljótt, einfaldlega af því
að honum þótti ekkert varið í nasista. Hann
neitaði að greiða sektir en nafn hans lifði á ein-
hverjum spjaldskrám og þar við sat.
Þá gripu dönsku læknasamtökin til þess ráðs
að víkja Halvorsen úr embætti og settu nýjan
lækni í hans stað. Þessu vildu Klakksvíkingar
ekki una. Tóku nú að breiðast um Eyjarnar
átján kraftaverkasögur af Halvorsen. Sagt var
að lamaðir menn gætu staðið á höndum bara ef
þeir litu í augun á Halvorsen og margir trúðu
því að honum fylgdi guðlegur máttur.
Þegar svona var í pottinn búið var ákveðið að
setja nýja lækninn í embætti með lögreglu- og
hervaldi. Þá gripu Klakksvíkingar til vopna og
buðu hundruðum lögreglumanna með sjeffer-
hunda og barefli byrginn.
Þetta var ójafn leikur: Klakksvíkingar voru
vopnaðir rifflum, skóflum, hökum og grjóti.
Litlir drengir bjuggu til teygjubyssur og skutu
örvum af boga. Símastaurar voru felldir.
Klakksvík var í hershöndum.
En nú vildi svo til að einhver agúrkutíð var í
styrjaldarrekstri í heiminum eða menn voru
orðnir leiðir á þeim stríðum sem í gangi voru.
Því runnu heimsblöðin á slóðina og mynduðu
átökin, drengi sem miðuðu teygjubyssum á
herskip og sjómenn sem buðu herveldinu byrg-
inn með skóflum og járnkörlum.
Þannig að þó Klakksvíkingar töpuðu átök-
unum um lækninn sinn unnu þeir stríðið í aug-
um heimsins, enda hlutu uppreisnarmenn
væga dóma og Klakksvíkingar kusu að gleyma
því sem gerst hafði.
Þetta er nokkurn veginn atburðarásin, en
átökin um lækninn voru aðeins yfirborðið.
Undir niðri kraumaði krafan um sjálfstæði.
Þetta leiddi Sigurd Joensen mér allt fyrir sjón-
ir og hvatti mig til að skrifa skáldsögu um þessa
atburði, helst margar, en þeir hafa á undan-
förnum árum verið dregnir fram í dagsljósið og
um þá fjallað í lærðum ritum.
RÉTTU MÉR
NORÐUR-
LJÓSIN III
Morgunblaðið/RAX
„Hann vill meina að Færeyingar nútímans séu á sama stigi og Íslendingar á nýlendutímanum.“
Hér segir meðal annars frá hröktum manni á
pramma, þýðanda Íslandsklukkunnar og styrjöld sem
háð var með skóflum og járnkörlum.
Höfundur er rithöfundur.
E F T I R E I N A R M Á G U Ð M U N D S S O N
1. Það landsmenn vorir litið fá,
að ljós og myrkur ólíkt tjá,
og eins er það með illt og gott
en alger munur þess ber vott.
Með kærleik Guðs ein kemur trú
og kristin lýsi vakning nú.
Í stjaka lífsins ljós er sett,
um leið er myrkri þá af létt.
2. Öll fjölhyggjan með fár í sér,
ei fólki voru gagnast hér.
Hvar ósiðferðið eins á rétt
mest illverk gerast jafnt og þétt.
Kom auga fyrir auga skjótt,
þá óvild magnast líka fljótt.
Víst hefnd er ætíð söm við sig,
og setur deilu á verra stig.
3. Fólk á valdi vopna er,
það versta böl um heiminn fer,
en þvert mót vilja og visku hans
sem veröld skóp og tilurð manns.
Fyrst óhlýðni var upphafs synd
og illt varð sundrung frá Guðs mynd.
En Guð vor kom með kærleikann,
í Kristi gaf hann sátt – þér ann.
4. Kom feldi undir friðar ráð,
á Fróni reyndist mesta dáð.
En Þorgeir stefnu þá hann tók,
sem þrykkt er út á helgri bók,
og almenn reglan reist er á
þar ráðgjöf siðferðis menn fá.
Í anda Krists er uppbyggð skrá
en án hans – festi vantar þá.
5. Í heljargreip það hneppti mann,
ef hans við grunn leyst yrði rann.
Vor stjórnarskrá með stjórnvald fer
hún staðfest þjóðar kirkju er
í kjarnagrein er kom strax inn
Þar kristur lagði grundvöll sinn.
Hver kynslóð þarf – vill þúsöld tjá
að þroskast braut Guðs ríkis á.
PÉTUR SIGURGEIRSSON
Höfundur er biskup.
STJÓRNARSKRÁIN
BYGGIR Á KRISTNI