Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.2003, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 6. DESEMBER 2003 13
Þ
jóðminjasafn Íslands opnar í dag
í Þjóðmenningarhúsinu sýn-
inguna Þjóðminjasafnið – svona
var það í tilefni 140 ára afmælis
safnsins. Nú hillir undir að safn-
ið verði opnað á ný með nýjum
grunnsýningum og breyttum
áherslum og því við hæfi að líta
um öxl, skoða sögu Þjóðminjasafnsins og hlut-
verk í íslensku samfélagi í gegnum tíðina. Á
sýningunni verður staldrað við á þeim tíma
sem safnið var í risi Safnahússins við Hverf-
isgötu, sem nú heitir Þjóðmenningarhúsið, á
árunum 1908–1950 og endurskapað brotabrot
af gömlu sýningunni og þeirri stemmningu
sem þar ríkti á fyrri hluta 20. aldar. Notaðar
hafa verið ljósmyndir sem teknar voru á
staðnum og birtust í Leiðarvísi – sýningarskrá
frá 1914 eftir Matthías Þórðarson, þáverandi
þjóðminjavörð. Þröngt var um safnið á loftinu
og var gripunum raðað saman í þéttar þyrp-
ingar sem skapaði ákveðin áhrif sem vand-
fundin eru á safnasýningum í dag.
Upphaf safna
Í texta á sýningunni og í sýningarskrá er
sagt í stuttu máli frá upphafi safna og safn-
astarfi almennt svo og frá sögu Þjóðminja-
safnsins auk þess sem Þór Magnússon, fyrr-
verandi þjóðminjavörður, skrifar
bernskuminningu úr safninu. Í sýningarskrá
er greint frá upphafi Þjóðminjasafnsins:
,,Eftir miðja 19. öld átti sér stað mikið upp-
gangsskeið og þjóðernisvakning á Íslandi.
Verslun var gefin frjáls, innlend stjórnsýsla
tók á sig fastari mynd og framfarir urðu á sviði
skóla- og heilbrigðismála og bókaútgáfu.
Fólksfjölgun varð að sama skapi mikil og sam-
félagið tók stórstígum breytingum. Kaupstað-
ir efldust, einkum Reykjavík sem höfuðstaður
landsins og nýir hugmyndastraumar léku um
staðinn.
Þjóðminjasafn Íslands var stofnað árið
1863, er stiftsyfirvöldum í umboði íslensku
þjóðarinnar var fært nokkurt safn forngripa
að gjöf, með þeim skilyrðum að komið yrði á
fót íslensku forngripasafni. Hvatinn að stofn-
un safnsins var meðal annars sá að frá Íslandi
höfðu horfið fjölmargir dýrmætir fornmunir
sem annaðhvort enduðu á erlendum söfnum
ellegar í fórum einstaklinga. Nokkrum mönn-
um rann blóðið til skyldunnar að stöðva þá
þróun og því var hafist handa við að koma á fót
íslensku safni. Þar voru fremstir í flokki Sig-
urður Guðmundsson málari og Helgi Sigurðs-
son, prestur á Jörva, en hann gaf einnig marga
gripi til safnsins. Þeim gramdist hirðuleysi
landsmanna um menningarsögulegar minjar
og í greinaskrifum hvöttu þeir til stofnunar ís-
lensks forngripasafns, meðal annars til þess
að koma í veg fyrir að landið yrði gjörrúið ger-
semum sínum. Sigurður Guðmundsson var
manna beittastur í eggjan sinni til þjóðarinnar
og í hugvekju til þjóðarinnar í Þjóðólfi 1862
skrifaði hann um mikilvægi slíks safns, „[t]il
þess að vjer skiljum þjóðerni vort og sögu
landsins bæði að fornu og nýju…“ Að sama
skapi voru honum hugleikin tengslin við einn
helsta menningararf þjóðarinnar, Íslendinga-
sögur.“
Bakgrunnsþekking æskileg
Um Leiðarvísi Matthíasar Þórðarsonar frá
1914 segir á sama stað: ,,Matthías gerir text-
ann lifandi með því að vitna til margs konar
heimilda, sögu Íslands og Evrópu, listasögu,
biblíusagna og Íslendingasagna. Fornleifa-
fræði og sagnfræðilegar skýringar fá aftur á
móti ekki mikið rými í texta Matthíasar. Hann
gerir ekki tilraun til þess að lýsa þeim tímum
sem gripirnir eru frá og lýsa hag þjóðarinnar
og setur ekki fram neinar söguskýringar eða
túlkanir. Matthías segir fyrst og fremst sögu
þeirra gripa sem eru á sýningunni og það er
nánast gert ráð fyrir að sýningargestir felli þá
saman við eigin kunnáttu um sögu lands og
þjóðar. Þannig er í raun krafist nokkurrar
bakgrunnsþekkingar og sér í lagi er gert ráð
fyrir góðri þekkingu á fornsögunum sem
reyndar var mjög almenn á þessum tíma.
Núna, 90 árum eftir útgáfu Leiðarvísis
Matthíasar, hillir undir að Þjóðminjasafn Ís-
lands verði opnað með nýjum sýningum í
húsakynnum safnsins við Suðurgötu. Miklar
breytingar hafa átt sér stað á allri framsetn-
ingu og efnistökum. Þar sem gripir og saga
þeirra var áður fyrr í aðalhlutverki, útskýrð
með vísun í sögur og sagnir, mun Íslands-
sagan sjálf verða höfð í forgrunni og gripum
ætlað að varpa ljósi á hana. Markmið með nýj-
um grunnsýningum Þjóðminjasafns Íslands er
að draga upp sem skýrasta og heillegasta
mynd af menningarsögu Íslendinga. Til
grundvallar við sýningargerðina liggur ein
meginspurning, sem gestir leita svara við:
Hvernig verður þjóð til?
Með þeirri sýningu sem hér getur að líta, er
leitast við að bregða ljósi á þá mynd sem dreg-
in var upp af menningarsögu þjóðarinnar, eins
og hún birtist gestum safnsins í salarkynnum
þess hér á Safnahúsloftinu fyrir hartnær einni
öld. Sýndir eru afmarkaðir hlutar þeirrar sýn-
ingar sem sett var upp árið 1909 og einskorð-
ast munaval við það sem sést á ljósmyndum í
Leiðarvísi. Segja má að Þjóðminjasafn Íslands
gefi gestum sínum núna færi á að líta um öxl, á
sögu safnsins og starf þess, jafnframt því að
leiða hugann að því sem framundan er.“
Um hönnun sýningarinnar sá Finnur Arnar
Arnarson, grafísk hönnun var í höndum Finns
Malmquist hjá Fíton og sýningarstjóri er Sig-
rún Kristjánsdóttir, Þjóðminjasafni. Um
textagerð sá Guðbrandur Benediktsson.
Þjóðminjavörður, Margrét Hallgrímsdóttir,
og menntamálaráðherra, Tómas Ingi Olrich,
munu flytja ávörp og opna sýninguna og nýjan
vef safnsins.
Hollvinasamtök þjóðminjasafnsins Minjar
og saga munu í tilefni dagsins færa safninu
veglega gjöf. Afmælissýning Þjóðminjasafns-
ins og ný vefsíða safnsins eru unnin í samstarfi
við Landsvirkjun, bakhjarl Þjóðminjasafnsins.
TIL ÞESS AÐ VJER SKILJ-
UM ÞJÓÐERNI VORT
JÓLASÝNING Árbæjarsafns hefur hlotið
fastan sess í menningarlífi höfuðborgarinnar
á aðventunni. Dagskrá verður tvo sunnu-
daga, á morgun og 14. desember. Kl. 14.30 á
morgun verður sögustund fyrir börn í Lækj-
argötu 4. Þá les Kristín Helga Gunnarsdóttir
úr nýrri bók sinni Strandanornir. 14. desem-
ber mun Iðunn Steinsdóttir lesa úr sínum
bókum kl. 14.
Í Árbænum sitja fullorðnir og börn með
vasahnífa að skera út laufabrauð og gestum
verður boðið að smakka. Uppi á baðstofu-
lofti verður spunnið, prjónað og saumaðir
roðskór. Þar verður einnig jólatré vafið
lyngi. Í Kornhúsinu verður sýningin um
sjötta áratuginn opin og á efri hæðinni fá
börn og fullorðnir að föndra og búa til músa-
stiga. Í Ullarhúsinu er kertasteypa. Í Hábæ
verður hangikjötið komið í pottinn og gest-
um boðið að bragða á nýsoðnu keti, í stof-
unni er sýndur útskurður. Í Efstabæ er jóla-
undirbúningurinn kominn á fullan skrið og
skatan komin í pottinn. Prentari er að störf-
um í Miðhúsi og þar eru einnig sýnd gömul
jólakort. Jólahald heldra fólks við upphaf
síðustu aldar er sýnt í Suðurgötu 7. Þar er
einnig gullsmiður að störfum og Elsa E.
Guðjónsson sýnir útsaum.
Jólatré af ýmsum toga
Í Lækjargötu verða einnig sýnd jólatré af
ýmsum toga ásamt jólaskrauti fyrri tíma. Í
Listmunahorninu sýnir Nikulásarkot þjóð-
legt jólahandverk og Krambúðin verður með
kramarhús, konfekt og ýmsan jólavarning til
sölu. Dillonshús býður upp á veitingar, heitt
súkkulaði og jólalegt meðlæti. Kl. 14 verður
messa í safnkirkjunni og kl.15 hefst jólatrés-
skemmtun. Börn úr Ártúnsskóla syngja jóla-
lög og síðan verður dansað í kringum jóla-
tréð á torginu og eru gestir hvattir til að
taka þátt. Jólasveinar, þessir gömlu íslensku,
HANGIKETIÐ KOMIÐ Í
POTTANA Í ÁRBÆNUM
Jólatréð skreytt í Árbæjarsafni.
verða á vappi um safnsvæðið frá kl. 14–16.30
Á sunnudag, 7. desember, verður Söng-
vaka á aðventu í gömlu safnkirkjunni kl.
15.30. Þá syngja Íris Ólöf Sigurjónsdóttir og
Hjörleifur Hjartarson valin jólalög.
Opið er frá kl. 13–17 báða sunnudagana.
KIRKJUKÓR Grensáskirkju heldur af-
mælis- og aðventutónleika kl. 20 annað
kvöld, sunnudagskvöld. Kórinn fagnar 40
ára afmæli sínu á þessu ári. Á tónleik-
unum verða flutt aðventu- og jólalög frá
ýmsum tímum. Þá verður fluttur þáttur
úr Gloríu eftir Vivaldi og Sicut locutus est
úr Magnificat eftir Bach. Einnig kemur
fram stúlknakór Grensáskirkju undir
stjórn Ástríðar Haraldsdóttur og syngur
m.a. þætti úr jólakantötu eftir Mons
Leidvin Takle. Þá munu Ingibjörg Ólafs-
dóttir, Hellen Helgadóttir og Matthildur
Matthíasdóttir syngja þrísöng. Stjórn-
andi og orgelleikari er Árni Arinbjarn-
arson.
GLORÍA
Í GRENS-
ÁSKIRKJU