Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.2004, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 29. MAÍ 2004
BÓKSALINN Shah Mohammad
Rais, ein aðal söguhetja bókar
Åsne Seierstad, Bóksalinn í
Kabúl, féll ný-
lega frá
ákæru á
hendur
Seierstad.
Rais hafði áð-
ur hótað að
kæra hana
fyrir skrif sín
um hann í
samnefndri
bók, en því
hefur nú verið lýst opinberlega
yfir að fallið hafi verið frá
kæru og löngu þrefi um málið,
m.a. um hvort Seierstad hafi
misnotað traust fjölskyldunnar
sem hún bjó hjá, þar með lokið.
Bóksalinn í Kabúl hefur hlot-
ið góðar viðtökur í Bretlandi og
hefur setið hátt á sölulistum yf-
ir bækur önnur en skáldverk
það sem af er árinu, og hafa
þegar selst um 300.000 eintök.
Seierstad hlaut bresku EMMA-
verðlaunin (Ethnic Multicultural
Media Award) sl. mánudag, en
verðlaunin eru veitt árlega fyr-
ir þær bækur sem helst hefur
þótt takast að miðla sögu og
viðhorfum ólíkra þjóða og
menningarhópa milli manna og
kvenna um allan heim.
Seierstad sjálf hefur hins
vegar undanfarið dvalið á Balk-
anskaga þar sem hún hefur ver-
ið að viða að sér efni í end-
urgerð fyrstu bókar sinnar,
Med ryggen mot verden, sem
kom út árið 2000 í Noregi, en
þar fjallar hún um málefni ríkja
fyrrum Júgóslavíu.
Bacon í banni
TÍMABUNDIÐ útflutningsbann
hefur verið sett á mynd Francis
Bacons, Study After Velasquez,
eða Stúdía
eftir Velas-
quez, til að
gefa breskum
kaupendum
möguleika á
að fjármagna
kaup á mynd-
inni. Verkið,
sem verðlagt
hefur verið á
9,5 milljónir
punda eða
rúmlega 1,2
milljarða ís-
lenskra króna, er að sögn vef-
miðils BBC í útflutningsbanni
til 27. júlí nk. og vera kann að
bannið verði framlengt til 27.
nóvember.
Gripið var til þessara ráðstaf-
ana til að gefa innlendum kaup-
endum færi á að fjármagna
kaup á verkinu, og sagði tals-
maður nefndar sem fjallar um
útflutning listaverka að gripið
hefði verið til þessara ráða
vegna „einstæðra listrænna
gæða“ verksins. Bacon sjálfur
taldi að myndin hefði eyðilagst,
en verkið fannst ekki á ný fyrr
en eftir dauða hans árið 1992.
Bacon hætti sjálfur í tvígang
við að sýna myndina og sendi
hana þess í stað til söluaðilans
sem sá honum fyrir litum og
striga, þótt hann léti seinna í
ljós að sér þætti það miður.
Myndin er byggð á portretti
spænska listamannsins
Velasquez af páfanum Innocent
X frá 1650.
Bresk stjórnvöld hafa áður
gripið til þess ráðs að setja út-
flutningsbann á þekkt listaverk
og var t.d. nýlega sett slíkt
bann á portrett listamannsins
Jan Steen af borgarstjóranum í
Delft.
Bóksalinn
í Kabúl fellur
frá ákæru
ERLENT
Stúdía eftir
Velasquez eftir
Francis Bacon.
Åsne Seierstad
Í HÖNNUNARSAFNI Íslands stendur nú yfir
skemmtileg sýning byggð á enn skemmtilegri
hugmynd – að sýna húsbúnað sem íslenskir mynd-
listarmenn hafa hannað og smíðað eða látið smíða
fyrir sig. Sýningin er áhugaverðust fyrir þá sem
bæði hafa gaman af hönnun og eru vel heima í ís-
lenskri myndlist fyrr og nú, að sjá hvernig lista-
menn sem maður þekkir nálgast viðfangsefni með
notagildirsjónarmiðið að leiðarljósi.
Aðalsteinn Ingólfsson, sýningarstjóri og for-
stöðumaður Hönnnarsafnins, segir í sýningarskrá
að sýningin hafi orðið til í kjölfar margvíslegra
skoðanaskipta við íslenska hönnuði og myndlist-
armenn um grátt svæðið milli myndlistar og hönn-
unar, sem hann segir mjög hefur verið til umræðu
á alþjóðlegum sjónmenntavettvangi hin síðari ár.
Á fjórða tug verka eru á sýningunni og of langt
mál yrði að fjalla um hvert og eitt þeirra. Áhuga-
sömum á hins vegar bent á greinargóða mynd-
skreytta sýningarskrá.
Listamennirnir á sýningunni hafa ólíkan bak-
grunn. Sumir eru meiri hönnuðir en listamenn,
aðrir eru eingöngu listamenn en búa til húsbúnað
sem hluta af stærra samhengi, og aðrir lærðu
handverk áður en þeir fóru út í myndlist.Þeir lista-
menn sem lagt hafa fyrir sig húsgagnahönnun
samhliða listsköpun eru m.a. þeir Daníel Magn-
ússon og Gulleik Lövskar, en báðir eru þeir hagir
og hugmyndaríkir, en að sama skapi ólíkir. Daníel
vinnur í tré og stál en Gulleik fer óvenjulegri leiðir
í efnisvali.
Gripirnir á sýningunni eru frá ýmsum tímum.
Sá elsti síðan 1913, fagurlega útskorinn skápur
eftir Gunnlaug Blöndal listmálara sem lærði fyrst
útskurð áður en hann fór út í myndlistina. Skáp-
urinn er sveinsstykki Gunnlaugs, mikil listasmíð.
Þá eru þarna verk eftir fleiri gamla meistara; Ein-
ar Jónsson, Kristínu Jónsdóttur, Sigurjón Ólafs-
son, Ríkarð Jónsson og fleiri.
Yngri listamennirnir blanda hugmyndafræði
meira inn í sína hönnun en hinir eldri, eins og
Hannes Lárusson, Haraldur Jónsson og Kristinn
E. Hrafnsson, en verk þeirra allra bera þeirra
verkum almennt fagurt vitni. Þá hefur dömu-
binda-hægindastóll Sólveigar Sveinbjörnsdóttur
sterk tengsl við nútímamyndlist og hugmynda-
fræði hennar.
Sum verkin þarna eru alls ekki gerð sem nytja-
hlutir, eins og verk Haraldar, Sigurðar Guð-
mundssonar og Magnúsar Pálssonar, og því spyr
maður sig, með fullri virðingu fyrir hlutunum
sjálfum, hvaða erindi þeir eigi á sýninguna. Þegar
vikið er út frá einfaldri hugmynd eins og þeirri
sem liggur á bak við þessa sýningu, á heildar-
myndin það á hættu veikjast.
Það er ekki vítt til veggja á Hönnunarsafni Ís-
lands en þrátt fyrir það hefur þeim Aðalsteini Ing-
ólfssyni og Jóni Axel Björnssyni tekist að koma
sýningunni vel fyrir í rýminu.
Handverk og hönnun
En það er ekki bara í Hönnunarsafni Íslands
sem grátt svæði er kannað. Í Listasafni Árnesinga
í Hveragerði eru mörkin á milli myndlistar, hönn-
unar og handverks skoðuð á bráðskemmtilegri 10
ára afmælissýningu Handverks og hönnunar, en
Handverk og hönnun er verkefni sem sett var á
stofn til að efla handverks- og listiðnað. Handverk
og hönnun er eins konar samstarfsvettvangur þar
sem koma saman bæði menntaðir hönnuðir sem
og handverksfólk víða af landinu. Fjögur ráðu-
neyti koma að verkefninu.
Hér er á ferðinni talsverð leikgleði og andríki í
bland við hreina hönnun, frjálslega hönnun, ef svo
má segja, þar sem minni áhersla er á notagildið, og
hreina myndlist. Ákveðið hefur verið að fara þá
leið að búa til tvær sýningar og samtalið þeirra á
milli er það sem er einna mest spennandi við það
sem fram fer í safninu.
Annars vegar hafa þrír aðilar, þeir Aðalsteinn
Ingólfsson, Eyjólfur Pálsson og Guðný Magnús-
dóttir, valið listamenn saman á hefðbundna af-
mælissýningu. Efniviður þeirra við valið var allt
það sem gert hefur verið á þessum vettvangi sl. 10
ár. Hins vegar er það sýningin Category X. Þar
eru listamenn sem eru með á afmælissýningunni í
bland við aðra meðlimi Handverks og hönnunar
sem ekki hlutu náð fyrir augum sýningarstjóra af-
mælissýningarinnar. Sýnendur á Category X
fengu alveg frjálsar hendur og gáfu hugmynda-
fluginu lausan tauminn. Sú sýning ber því með sér
þann frjálslega andblæ sem oft einkennir útskrift-
arsýningar listaháskóla, þar sem menn eru
ófeimnari en þeir lengra komnu við að láta vaða á
eitthvað skemmtilegt.
Af skemmtilegum verkum á Category X er
verkið sem tekur á móti manni þegar maður kem-
ur inn í safnið, Súr viðbrögð, þar sem myndaðar
eru grettur barna sem eru að borða súran rab-
arbara. Listamaðurinn, Kristveig Halldórsdóttir,
býr einnig til „textílefni“ úr rabarbaranum og
fleira grænmeti! Þá má nefna látlausa og nokkuð
aðlaðandi hringi gerða úr leirplöttum, festum á
mismunandi skærlitaða hringi úr tré, eftir Krist-
ínu S. Garðarsdóttur. Skartgripir úr sápu eftir
Kjartan Örn Kjartansson eru einnig skemmtileg-
ir, sem og súkkulaðitaska og taska skreytt blóma-
mynstri úr pillum eftir Bjargeyju Ingólfsdóttur.
Þarna inni er líka daðrað við hina hreinu myndlist,
eins og í hljóðverki Ástþórs Helgasonar gullsmiðs
þar sem málmþynna snýst í hringi og slæst í vegg-
inn.
Í hönnunarhlutanum er einnig margt góðra
gripa. Fyrst ber að nefna skóhönnun Maríu K.
Magnúsdóttur sem fær sérstakan bás á sýning-
unni undir frumgerðir af vörum sínum. Þetta eru
skór úr selskinni og roði, efni sem virðist vera not-
að í sífellt ríkari mæli af íslenskum hönnuðum.
Undirrituðum finnst þessi ákveðnu efni reyndar
frekar óspennandi, en þarna er metnaðarfullur
hönnuður á ferðinni
Það sem er eftirminnilegast af afmælissýning-
unni er skartgripahönnun Kjartans Arnar Kjart-
anssonar, Ástþórs Helgasonar, Guðbjargar Kr.
Ingvarsdóttur og Huldu B. Ágústsdóttur. Allt
mjög fallegir hlutir. Dead hönnun Jóns Sæmund-
ar er einföld, sterk og stílhrein og brýtur upp
heildina. Þá eru fígúrur Helga Björnssonar í
Huppuhlíð á Hvammstanga listilega útskornar og
gætu sómt sér vel á hvaða sýningu sem er, jafnvel
á myndlistarsýningu! Þá eru hlutir Jóhönnu Svölu
Rafnsdóttur keyrðir áfram af skemmtilegri
grunnhugmynd og fyrrnefnd verk Kristveigar í
anddyrinu eru einnig eftirminnileg.
Finnar
Finnar hafa á síðustu árum gert sig breiða á
myndlistarsviðinu og þaðan hafa streymt margir
fyrirtaks listamenn. Mest áberandi upp á síðkastið
hafa verið myndlistarmenn sem nota ljósmyndina
sem miðil og/eða myndbandið. Margir hafa skipað
sér framarlega í hópi helstu ungu listamanna í
heiminum í dag og nægir þar að nefna Elinu
Brotherus, Elja Liisa Ahtila og Esko Mannikko.
Elina Brotherus er líklega kunnust þessara
þriggja hér á landi, en hún hefur sýnt verk sín á
einkasýningu í galleríi i8 og á samnorrænu mál-
verkasýningunni Carnegie Art Awards.
Á sýningunni Nýir veruleikar í Ljósmyndasafni
Reykjavíkur fáum við loksins fleiri sýnishorn af
þessari finnsku nýbylgju. Sá samnefnari sem
finna má með verkunum á sýningunni og í raun al-
mennt með finnskri listsköpun, er ákveðin tegund
depurðar, einhver skringilegheit og drungi með
smá trúarlegum undirtóni og dálítilli skvettu af
hjátrú. Trúarþátturinn kemur kannski sterkast
fram í verkinu Pílagrímsför eftir Heli Rekula þar
sem ung hvítklædd stúlka, hálfgerð jesúmynd,
stendur með gat á enninu eftir byssukúlu, rétt
eins og hún sé orðin engill á himnum. Til beggja
hliða eru síðan svarthvítar myndir af ávölum
klettadröngum, sem gætu þó rétt eins verið mynd-
ir af krumpaðri húð eða lófum og minna þannig á
ljósmyndaverk John Coplans heitins sem myndaði
sjálfan sig allsnakinn. Samsetning Rekula, sem
minnir á altarismynd, er fagurfræðilega alveg sér-
staklega heillandi. Trúin er einnig meginstef í
verkum Jan Kaila í myndaröðinni Engill þar sem
eldri maður spókar sig á ísilögðu vatni á nærföt-
unum með áfasta englavængi. Hjátrúin birtist
hvað helst í verki Veli Granö, Kirsti, en þar fjallar
hann um formæður sínar sem höfðu yfirnáttúru-
lega hæfileika, gátu læknað með handayfirlagn-
ingu og þvíumlíku eins og sést gert í ágætu mynd-
bandsverki í sérsal.
Sérstakar mannlýsingar eru einnig ákveðið ein-
kenni í finnskri listsköpun, og á sýningunni eru
dæmi um það. Í verki Juha Metso, Líf Alberts,
sjáum við svipmyndir úr lífi Albers Liukkonien,
sem er áhugaleikari í smábænum Kotka. Ljós-
myndirnar eru skemmtilegar sem slíkar, og
rammar góðir. Sú leið listamannsins að nota Al-
bert sem leikara í sviðsetningum dregur listrænt
vægi myndanna niður. Af sömu tegund þá sjáum
við í ansi skemmtilegri ljósmynd Veli Granö, Ríki
hlutanna, mann með skefjalausa söfnunaráráttu.
Nokkuð undarleg, jafnvel óhugguleg, mynd af
manni sem safnar hlekkjum og fót- og handjárn-
um. Myndin leiddi hugann ósjálfrátt að fangelsum
og misþyrmingum, en minnti mig jafnframt á
heimildarmynd um danskan mann sem safnaði
regnfötum og naut þes að klæðast þeim, hverju
laginu utan yfir annað. Finnar tala, að okkur
finnst, eitt af sérkennilegri tungumálum okkar ná-
grannaþjóða. Tungumál er undirstaða tveggja
verka á sýningunni, verka fyrrnefndrar Elinar
Brotherus, þar sem hún reynir að fóta sig í Frakk-
landi, og límir minnismiða á frönsku með nöfnum
ýmissa hluta í kringum sig. Hún er að reyna að
passa inn í nýtt umhverfi, inn í annað tungumál.
Þá má nefna verk Jorma Puranen, en hann rann-
sakar í verkinu Tungumál er annað land, sam-
hengið milli tungumáls og landslags. Mynd hans
er tekin á Grænlandi, textar á fánum eru á austur-
grænlenskri mállýsku og lýsa ýmiss konar veð-
urlagi. Í rauninni er þetta eins og mynd úr sjón-
varpi með skýringartexta undir.
Að síðustu ber að nefna hér verk Marjaana
Kella af hnökkum fólks. Í texta segir að listakonan
dáleiði gjarnan módelin, en ég sé ekki hvaða máli
það skiptir, ómögulegt er að átta sig á því í hvaða
ástandi fyrirsæturnar eru. Það er pirrandi að
horfa alltaf í hnakkann á fólki, en um leið má segja
að þetta sjónarhorn sé það sem gefur verkunum
spennu.
Sýningin í heild sinni er mjög skemmtileg og
safnið orðið nokkuð aðlaðandi þó að setja megi út á
smáatriði. Til dæmis er lofhæð heldur lítil, og
barnahornið, jafn frábært framtak og það er,
mætti setja einhvers staðar þannig að það verði
ekki hluti af sýningunni, nema þá að því sé ætlað
að vera það.
Ég hvet alla til að skoða þær þrjár sýningar sem
hér hefur verið fjallað um. Þær eru allar vel heim-
sóknarinnar virði.
Grátt
MYNDLIST
Ljósmyndasafn Reykjavíkur
LJÓSMYNDIR
ÝMSIR LISTAMENN
Opið alla daga kl. 12–19
Til 29. ágúst.
Hönnunarsafn Íslands
ÝMSIR LISTAMENN
HÚSBÚNAÐUR
Opið alla daga kl. 13.30–17
Til 30. maí
Listasafn Árnesinga
ÝMSIR LISTAMENN
ÝMSIR HÖNNUNARGRIPIR
Opið alla daga nema mánudaga kl. 14–18. Til 20.
júní
Verk eftir Helga Björnsson.
Frá sýningu á finnskri samtímaljósmyndun í Ljósmyndasafni Reykjavíkur.
Þóroddur Bjarnason