Lesbók Morgunblaðsins - 29.05.2004, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 29. MAÍ 2004
Þ
egar blaðamann ber að garði er
María Pálsdóttir nýkomin heim
af fundi í tengslum við nýja
starfið í Þjóðleikhúsinu og er
greinilega með hugann allan við
sýningu Subfrau-leikhópsins
This is not my body (Þetta er
ekki líkami minn) sem sýnd
verður í Borgarleikhúsinu í kvöld. Hún gefur
sér þó tíma til að spjalla og hellir upp á kaffi
áður en við setjumst inn í sólríka stofuna.
„Eins og þú sérð þá er íbúðin undirlögð leik-
konum, enda sofa þær hér í hverju skúma-
skoti,“ segir María hlæjandi og bendir á allan
farangurinn sem fylgir leikhópnum, en leik-
konurnar Sonja Ahlfors, Ida Løken, Lotten
Roos, Kristina Alstam og Sofia Törnqvist í
Subfrau-hópnum gista allar heima hjá Maríu
meðan á Íslandsdvöl þeirra stendur.
Leikhópurinn Subfrau er saman settur af
átta norrænum leikkonum sem kynntust í
magisternámi sínu við Leiklistarháskólann í
Helsinki fyrir þremur árum. „Eitt af því magn-
aðasta við námið úti var þegar hin skoskættaða
gjörningalistakona, dansari og dragkóngur,
Diane Torr, hélt þriggja vikna námskeið fyrir
okkur. Hún er alveg hreint ótrúleg kona sem
gaman var að kynnast. Hún flutti til Banda-
ríkjanna og ætlaði að lifa af listinni, en það
gekk eitthvað erfiðlega og því sá hún fyrir sér
með nektardansi. Hún er hins vegar gallharð-
ur femínisti og stofnaði því stéttarfélag stripp-
ara, en var reyndar alltaf ein í félaginu sökum
þess að allir aðrir virtust skammast sín fyrir
dansinn. En það er óhætt að segja að Diane
hafi komið og hrist ærlega upp í okkur,“ segir
María og hlær við tilhugsunina.
„Raunar hafði farið fram mikil umræða í
skólanum áður en Diane kom um stöðu kvenna
í leikhúsinu þar sem stelpurnar höfðu kvartað
undan sínum hlut. Til að gera vel við þær var
búið að setja sérstakt kvennaverkefni á stund-
arskrána þar sem markmiðið var að skilgreina
sviðslistakonu dagsins í dag. Hins vegar var
ekki gert ráð fyrir að við fengjum neitt fjár-
magn né neinn leikstjóra fyrir þetta verkefni
auk þess sem við áttum aðeins að fá að æfa á
kvöldin og um helgar. Þetta hafði ekki beint
góð áhrif á stemninguna í skólanum og við vor-
um því alveg hreint sjóðandi þegar Diane
mætti á svæðið. Hún nýtti sér það og virkjaði
alla þessa orku okkar í það að láta okkur leika
karlmenn.“
Sköpum okkar eigið rými
Að sögn Maríu reyndist það mikið kikk að
breyta sér í karlmann. „Til að byrja með vor-
um við allt of ýktar og þurftum að draga tals-
vert úr karlmennskustælunum sem við ósjálf-
rátt leituðum í, enda var tilgangurinn ekki að
gera grín að körlum heldur einfaldlega vera
karlmenn. Einn helsti munur á körlum og kon-
um, og hér alhæfi ég og ýki því auðvitað er fólk
mismunandi, er að körlum leyfist að taka
meira pláss t.d. líkamlega. Þeir taka sér einnig
lengri tíma þegar þeir tala, enda er ekki nærri
jafnoft gripið frammí fyrir þeim, á meðan kon-
ur reyna stöðugt að vera penar, klemma sam-
an á sér hnén, halla undir flatt og brosa. Í
vinnuferlinu upplifðum við allar hve mikið
frelsi fólst í því að leika karlmenn og raunar
má segja að við upplifðum allar ákveðið aft-
urhvarf til bernskunnar þegar við vorum litlar
stelpur og fengum að vera eins og við vildum,
áður en við þurftum að verða kvenlegar og
settlegar,“ segir María og rifjar samtímis upp
að strákunum í bekknum hafi fundist bæði erf-
itt og heftandi að ganga inn í kvenmannshlut-
verkið.
Undir handleiðslu Diane Torr fóru leikkon-
urnar að grandskoða karlmenn og hegðun
þeirra t.d. á kaffihúsum eða annars staðar úti í
bæ. Og að endingu sendi hún þær í gervunum
út af örkinni í smáleiðangra. „Ég gleymi því
aldrei hvað ég var stressuð þegar ég fór í
fyrsta sinn út í gervi karlmanns, en það var til
að sækja filmu úr framköllun. Mér fannst
hreinlega eins og ég væri að fremja einhvern
hroðalegan glæp og að mér yrði refsað ef upp
um mig kæmist. Það er í raun afar merkilegt
þegar maður spáir í það að leikarar eru stöðugt
að setja sig í spor annarra og umbreyta sér í
persónur t.d. á öðrum aldri og sem tilheyra
öðrum tímaskeiðum, en leikarar gera nánast
ekkert af því að leika hitt kynið. Af hverju
ekki? Það er jú bara ein leið,“ segir María og
tekur fram að eftir þriggja vikna námskeið hjá
Diane Torr hafi leikkonurnar hreinlega ekki
getað hætt þessari rannsóknarvinnu sinni og
því var leikhópurinn Subfrau stofnaður.
„Það má segja að vinna okkar einkennist af
því að rannsaka hvaða pláss konum leyfist að
taka á sviðinu og skoða hver það er sem skil-
greinir list leikkonunnar. Það ætti ekki að
koma neinum á óvart að leikhúsið er karla-
heimur enda eru þeir í meirihluta leikskálda og
leikstjóra auk þess sem flest bitastæðu hlut-
verkin eru ætluð körlum. Þetta er bara stað-
reynd og það þýðir ekkert að pirra sig á því.
Hins vegar er skemmtilegt að leyfa sér að snúa
upp á hlutina og skoða. Við höfum þannig mik-
ið verið að spá í það hvaða myndir eru dregnar
upp af konum á sviði, en þær eru að mörgu
leyti afar íhaldssamar. Með sýningum okkar
erum við að skapa okkar eigið rými í leikhúsinu
og um leið að beina kastljósinu að kvenleika
sem sjaldan eða aldrei sést á leiksviðinu.“
Tímum ekki að hætta
Í beinu framhaldi af námskeiði Diane Torr
tók Subfrau-hópurinn þátt í alþjóðlegri
kvennaleiklistarhátíð í Torneå í Finnlandi
sumarið 2001 með sýninguna Kravattkontrol
(Bindisstjórn) þar sem þær vöktu það mikla
hrifningu að þær fengu sérsök áhorfendaverð-
laun. Sýningin This is not my body, sem Ís-
lendingum gefst kostur á að sjá í kvöld, var
hins vegar sérstaklega unnin fyrir alþjóðlegu
dragkóngahátíðina Go-drag! sem haldin var í
fyrsta sinn í Berlín sumarið 2002, en sýningin
vakti það mikla athygli að aðalskipuleggjandi
hátíðarinnar, Brigde Markland, er þegar búin
að bjóða hópnum að sýna á Go-drag! hátíðinni
nú í sumar.
Aðspurð lýsir María sýningunni sem nokk-
urs konar „sjóvi“ þar sem blandað er saman
mónólógum, dansi og söng. „Því í sýningunni
eru þessir strákar, sem við leikum, saman
komnir til að setja upp sitt eigið sjóv. Þeir eru
býsna ánægðir með sig og eru virkilega komnir
til að slá í gegn. Inn í þetta samhengi kemur
síðan ólétt kona og fengum við Kristjönu
Skúladóttur til að vera gestaleikari hjá okkur.
Raunar kom þetta hlutverk til af því að þegar
við fórum með sýninguna til Berlínar á sínum
tíma var ég kasólétt, komin sjö og hálfan mán-
uð á leið, og passaði ekki í búninginn en varð að
fá að vera með. Svo fannst okkur hlutverk
óléttu konunnar passa svo vel við konsept sýn-
ingarinnar og ákváðum því að halda henni inni.
Við höfum því þurft að finna óléttar leikkonur
til að fara með hlutverkið á hverjum þeim stað
sem við sýnum,“ segir María og tekur fram að
þær séu þegar búnar að finna gestaleikkonur
fyrir fyrirhugaðar sýningar hópsins í Finn-
landi og Svíþjóð síðar í sumar. Aðspurð segir
María sýninguna leikna á ensku og íslensku, en
að auki bregði sænsku og finnsku fyrir í hita
leiksins. Sýning Subfrau í Borgarleikhúsinu er
styrkt af Teater og Dans i Norden.
Í seinustu uppfærslu Subfrau-hópsins sem
nefnist Svensexa för Dick (Steggjapartí fyrir
Dick) eru leikkonurnar enn að leika sér með
karlahlutverk, en sýningin var sýnd fyrir fullu
húsi í Helsinki, Vasa, Gautaborg, Malmö og
Ósló í leikferð hópsins síðasta sumar og ætl-
unin er að sýna hana aftur bæði í Svíþjóð og
Finnlandi síðar í sumar samhliða This is not
my body. Spurð hvað framundan sé hjá hópn-
um segir María þær vera að leggja drög að
nokkurs konar dansleikhússýningu án orða.
„Okkur langar til að vinna áfram með þessar
kynjapælingar, skoða hvað þykir kvenlegt og
hvað karlmannlegt. Ætlunin er því að fá tvo
danshöfunda, sitt af hvoru kyninu, til liðs við
okkur og vinna tvær sýningar sem sýndar
verði sem ein heild.“ Auk þess að undirbúa
þessa nýju sýningu er búið að bjóða Subfrau-
hópnum að halda námskeið um vinnuaðferðir
sínar við Danska leiklistarskólann og að sýna í
Lundúnum með haustinu.
Þar sem leikkonurnar búa og starfa í fjórum
mismunandi löndum, þ.e. Finnlandi, Svíþjóð,
Noregi og Íslandi, leikur blaðamanni forvitni á
að vita hvernig gangi að halda starfi Subfrau
gangandi. „Það skal alveg viðurkennast að
þetta væri miklu auðveldara ef við værum allar
á sama stað og það krefst þó nokkurrar skipu-
lagningar að halda starfinu gangandi meðan
við búum svona dreift. Við nýtum því öll frí,
hvort sem það heitir sumarfrí eða páskafrí, til
að hittast og vinna. En þó þetta sé flókið í
framkvæmd þá tímir enginn okkar í Subfrau
að sleppa þessu samstarfi, þetta er einfaldlega
of skemmtilegt til þess og við finnum líka að
það er mikill áhugi fyrir þessu. Og meðan svo
er þá höldum við ótrauðar áfram og finnum
okkur leið til að láta þetta ganga upp.“
Huga þarf að grasrótinni
Eins og fyrr var getið er María tiltölulega
nýflutt heim til Íslands eftir dvöl sína úti, fyrst
í Finnlandi og síðan Svíþjóð, og um síðustu
mánaðamót tók hún við stöðu deildarstjóra
fræðsludeildar Þjóðleikhússins. Aðspurð segir
María starfið leggjast mjög vel í sig, en hlut-
verk hennar er að vera n.k. verkefnastjóri þar
sem hún bæði stýrir og framkvæmir, því hún
er eini og jafnframt hálfi starfsmaður deild-
arinnar. Fræðsludeildinni er ætlað að efla
samskipti Þjóðleikhússins við kennara og
skóla í landinu, með það að markmiði að
styrkja stöðu leiklistarinnar sem kennslu-
greinar í íslenska skólakerfinu. Í því skyni er
haldið úti öflugri vefsíðu, kennurum er boðið
upp á námskeið um hvernig þeir geti nýtt sér
leiklist við kennslu, svokallaðir fræðslupakkar
eru útbúnir í tengslum við sýningar leikhúss-
ins þar sem kennurum er hjálpað að undirbúa
og vinna úr leikhúsferðum skólabarna auk
þess sem fræðsludeildin stendur í samvinnu
við Leiklistardeild LHÍ fyrir örleikritasam-
keppni framhaldsskólanema.
„Með þessu starfi erum við bæði að kveikja
áhuga barna og unglinga á leikhúsinu og jafn-
vel undirbúa þau fyrir nám í leiklistartengdum
fögum síðar meir, enda mikilvægt að huga að
grasrótinni nú þegar verið er að byggja upp
leiklistarmenntun á háskólastigi. Það má segja
að við séum þannig að hlúa að leiklistinni með
stóru L-i, en á sama tíma erum við líka að nota
leiklistina sem tæki í kennslunni. Vinna við
leiklist er alltaf samvinna og til að samvinna
gangi upp þarf að ríkja gagnkvæmt traust og
virðing allra þátttakenda. Þegar það er til stað-
ar er hægt að ganga ansi langt í að setja sig í
spor annarra og með því búa til betri mann-
eskjur. Að mínu mati er leiklist frábær leið til
að skilja lífið, sjálfan sig og aðra betur. Og
hvað er verðmætara en það í dag?“
LEIKLIST FRÁ-
BÆR LEIÐ TIL
AÐ SKILJA LÍFIÐ
Morgunblaðið/ÞÖK
„Ég gleymi því aldrei hvað ég var stressuð þegar ég fór í fyrsta sinn út í gervi karlmanns, en það
var til að sækja filmu úr framköllun. Mér fannst hreinlega eins og ég væri að fremja einhvern
hroðalegan glæp og að mér yrði refsað ef upp um mig kæmist,“ segir María Pálsdóttir leikkona.
silja@mbl.is
María Pálsdóttir leikkona hefur svo sannarlega mörg járn í eldinum þessa dagana. Nýverið flutti hún
heim til Íslands til að taka við stöðu deildarstjóra fræðsludeildar Þjóðleikhússins og í kvöld sýnir hún
ásamt norræna leikhópnum Subfrau This is not my body á Nýja sviði Borgarleikhússins. Í samtali við
SILJU BJÖRK HULDUDÓTTUR ræðir hún um stöðu kvenna í leikhúsinu, dragkónga og nýja starfið.