Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.2004, Blaðsíða 5

þar til ég sagði af mér sem slíkur opinberlega og með form-
legum hætti fyrir nærri 30 árum síðan. Þetta þýðir að ég finn til
fullkominnar og óskoraðrar ábyrgðar gagnvart sérhverju sem
það unga (og eldra) fólk er tilheyrði þessari fjölbreytilegu og
fjölskrúðugu hreyfingu hefur hugsað eða fundið eða sagt.
Sp.: Hverjum augum lítur þú árangur þessarar baráttu nú 30
árum síðar?
AS: Ég hef ekkert bókhaldsuppgjör á reiðum höndum, ekki
síst vegna þess að mér finnst heldur leiðigjörn þessi tilhneiging
til síendurtekins afmælisuppgjörs sem er svo vinsælt af mörg-
um sem einhvers konar reikningsskil. Það eru hins vegar nokk-
ur atriði sem eru alveg ljós í mínum huga. Í fyrsta lagi lít ég
ekki svo á að þessi hreyfing hafi verið sigruð. Í dag má víða sjá
leifar þessara hreyfinga – þar á ég ekki bara við Lotta Cont-
inua, heldur alla 68-hreyfinguna í Evrópu – persónur sem reika
um með depurðina uppmálaða og líta á sjálfar sig sem sigraða
einstaklinga. Ég lít hins vegar svo á að við höfum beðið virðing-
arverð gjaldþrot. Að við höfum viðurkennt þessi virðingarverðu
gjaldþrot og lokað búðinni. Vinur minn Mauro Rostagno, sem
var myrtur af mafíunni, orðaði þetta vel. Hann var mættur til
eins konar minningarathafnar í Trentino og sagði þá við hina
gömlu vini okkar frá ’68: „Okkur tókst að komast vel frá þessu,
ef það er rétt að við höfum tapað, þá eigum við að þakka himn-
unum fyrir það að við skyldum ekki sigra, því hefðum við unnið
þá hefðum við bæði svikið og afneitað öllum þeim sannleika sem
við stóðum fyrir.“ Annað atriði sem mér er í huga er að þótt
þessar hreyfingar hafi verið óformlegar og margbreytilegar þá
voru þær mótaðar bæði hugmyndafræðilega, skipulagslega og
málfarslega af marxískri, og stundum einnig lenínískri hefð, og
að þetta hefði orðið þessum hreyfingum afar þungur baggi að
bera um leið og þessar hreyfingar þróuðust frá sjálfsprottnum
aðgerðum til fastari skipulagsforma. En sem betur fer var
þetta ekki höfuðatriðið, höfuðatriðið var eins konar ævintýri ef
svo mætti segja, eins konar sameiginlegt og mjög mann-
eskjulegt ferðalag sem blandaði saman ólíkum þjóðfélags-
hópum og stéttum, ólíkum kynjum og kynslóðum og skapaði
þannig stórbrotin tækifæri. Ég mundi ekki taka mér í munn
eitt einasta slagorð, ekkert af því tungutaki sem við höfðum þá,
en ég er hins vegar afar þakklátur og tilfinningalega mjög
tengdur því tækifæri sem okkur bauðst.
Sp.: Nafnið á hreyfingu ykkar, Lotta Continua (Samfelld
barátta), gæti gefið manni tilefni til að álykta sem svo að bar-
áttan hafi verið markmið í sjálfu sér, að hún hafi ekki átt sér
skilgreind markmið ...
AS.: Það er ekki bara eðlileg, heldur fullkomlega rétt álykt-
un. Það á vel við að segja að baráttan hafi verið markmið í sjálfu
sér. Það hefur verið ríkjandi hugmynd í allri okkar menningar-
sögulegu arfleifð að baráttan sé göfug í sjálfu sér og það sem
gefi manninum virðingu og reisn. Það á við um stéttabaráttuna
og hvaða baráttu sem er. Hvað varðar samtökin Lotta Cont-
inua þá stemmdi þessi sérstaka tilvísun í nafni samtakanna
næstum fullkomlega við hina svokölluðu „endurskoðunarsinn-
uðu“ sósíaldemókratísku hugmynd Bernsteins frá lokum 19.
aldar um það að hreyfingin væri allt, og að takmarkið væri – ef
alls ekki neitt – þá hefði það að minnsta kosti minna vægi,
vegna þess að það væru engin endalok til. Þetta var stórbrotin
hugmynd.
Í þessu samhengi má kannski geta þess til gamans að nafnið
á hreyfingu okkar varð til vegna einfaldrar málvillu. Eins konar
prentvillu. Það voru námsmennirnir í París 1968 sem gerðu
veggspjöld með áletruninni „La lutte continue!“. Þegar hin
hörðu stéttaátök brutust út hjá Fiat-verksmiðjunum í Torino
vorið 1969 gáfum við út dreifirit til verkamannanna sem höfðu
þessa yfirskrift: „La lotta continua!“, þar sem continua var
form sagnarinnar continuare (að halda áfram). Þegar á leið
fóru verkamennirnir að bíða eftir þessum dreifiritum við verk-
smiðjuhliðin og kölluðu til okkar: „continua! continua!“ Við
héldum áfram og smám saman gerðist það að þetta sagnorð
breyttist í lýsingarorðið continua, sem þýðir samfelld, þannig
varð til slagorðið „Hin samfellda barátta“, La lotta continua.
Titillinn á blaði okkar og hreyfingu varð þannig til meðal verka-
mannanna í Torino.
Sp.: Hvernig heldur þú að fangavist þinni hér muni ljúka.
Heldur þú að þú verðir náðaður eins og margir hafa farið fram
á? Forsendur þessa dóms virðast með ólíkindum.
AS.: Já, forsendur dómsins eru ótrúlegar, og einmitt þess
vegna mun þetta mál að mínu viti aldrei fá neina lausn. Ég tel
það afar ólíklegt að ég verði náðaður. Á Ítalíu er það yfirleitt
ólíklegt að einhverjum takist að gera eitthvað, því á Ítalíu
ganga málin aðeins á forsendum gagnkvæmra hagsmuna. Svo
er þvermóðskan í mínu máli svo algjör að því mætti líkja við
hugsjónamennsku á röngunni. Það fólk sem óskar mér mestrar
ógæfu er kannski í minnihluta, en það er svo sannfært í sinni
trú að það mun aldrei gefa eftir.
Sp.: Þeir sem voru ákærðir og dæmdir með þér eru allir
frjálsir?
AS.: Já, Marino, sá sem kærði mig og hafði eftir mér að ég
hefði gefið honum grænt ljós á morðið eftir fund hér í Pisa, hef-
ur aldrei þurft að sitja inni. Ovidio Bompressi hefur setið inni,
en er núna frjáls af heilsufarsástæðum. Ég vona að þeir veiti
honum náðun, en hann var ákærður og dæmdur fyrir að hafa
hleypt af skotinu. Pietrostefani fór til Parísar og býr þar. Hann
var dæmdur fyrir að hafa gefið grænt ljós á morðið eins og ég
og jafnframt fyrir að hafa skipulagt aðgerðina. Ég var ákærður
fyrir að hafa gefið samþykki mitt í tveggja manna samtali og
dæmdur á þeim forsendum. Það eru fáheyrðar forsendur, og
það er einmitt þess vegna sem málið mun aldrei leysast. Það
myndi leysast ef ég auðmýkti sjálfan mig og bæði um náðun, en
ég hef enga löngun til þess. Ekki vegna þess að ég vilji leika
hetju, heldur bókstaflega vegna leiðinda. Það væri ekki þess
virði.
Höfundur er listfræðingur.
í Pisa
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 24. júlí 2004 | 5
É
g borða Cheerios á morgnana enda er Cheerios
holl og næringarrík fæða fyrir alla þá sem vilja
ná góðum árangri og láta sér líða vel, eins og
ritað er á bakhlið pakkanna sem nú standa á
eldhúsborðum landsmanna, enda vinsæll
morgunmatur.
Morgun einn vaknaði ég snemma til að hjálpa syni mínum að
bera út Moggann – og því hafði ég engin dagblöð til að lesa.
Textinn sem ég las var skráður á Cheerios-pakkann minn með
fyrirsögninni: Cheerios – bætir okkur á hverjum degi, og
fyrstu línurnar hljóma svo: „Í gegnum tíðina hafa Íslendingar
tekið upp á ýmsu til að sýna fram á hreysti þjóðarinnar. Bæta
afrek hennar og huga almennt að heilsu og vellíðan. Af nógu er
að taka og þegar litið er um öxl rifjast margt
skemmtilegt upp.“
Umfjöllunarefni bakhliðarinnar er m.ö.o. brot
úr hreystisögu þjóðarinnar. Plássinu er skipt nið-
ur í nokkra fleti til að segja söguna: Í miðjunni er Cheerios-
hringur og útfrá honum eru sex geislar og innan þeirra eru af-
rekin tíunduð og skreytt með teikningum.
Hreystisagan í hnotskurn
Sagan hefst árið 1947 með því að minnast afreksmanns í knatt-
spyrnu eða Alberts Guðmundssonar sem lék t.d. með Arsenal
og AC Milan. Næst er árið 1951 nefnt til sögunnar, en þá sigr-
aði íslenska knattspyrnulandsliðið Svía á Melavellinum. Þess
er jafnframt minnst að frjálsíþróttahópur Íslands, með Gunnar
Huseby, Torfa Bryngeirsson og Clausenbræður í broddi fylk-
ingar, bar sigur úr býtum í landskeppni við Dani og Norðmenn.
Í þriðja geislanum er greint frá afreki Reynis Péturs Ingv-
arssonar, en hann gekk hringinn í kringum landið árið 1985 til
að safna áheitum vegna byggingar á nýju íþróttahúsi á Sól-
heimum í Grímsnesi.
Teikning af pólska þjálfaranum Bogdan Kowalczyk prýðir
fjórða fletinn, en hann þjálfaði íslenska landsliðið í handbolta.
Helsta afrek Bogdans var að stjórna liðinu til sigurs í heims-
meistarakeppni B-liða í Frakklandi árið 1989. Alfreð Gíslason
var valinn leikmaður mótsins og Þorgils Óttar Mathiesen var
valinn í heimsliðið.
Það stirnir á Gauja litla í fimmta geislanum, en hann sagði
offitu stríð á hendur árið 1996 og tók upp hollari lífsstíl. Hann
léttist um 53 kg í beinni útsendingu í sjónvarpsþættinum Dags-
ljósi.
Sjötti og síðasti geislinn er helgaður árinu 2000 og því má
segja að geislasaga afrekanna spanni 53 ár. Enginn afreks-
maður er þó nefndur á nafn í þessum geisla, heldur er birt
mynd af sveittri kvenveru með fjólublátt hár á spinning-hjóli á
líkamsræktarstöð. Hún virðist vera fulltrúi almennings sem
heldur sér í formi með því að sprikla í keyptum tímum í rækt-
inni.
Í geislunum sex eru ellefu karlar nafngreindir en engin
kona. Teikningar sem fylgja sýna sjö karla og eina ókunna
konu. Karlarnir vinna allir söguleg afrek, en konan er á hjóli
sem boltað er við gólf og kemst ekki langt.
Ég hef lokið við morgunhringina mína og velti um stund fyr-
ir mér hvaða ályktanir ég eigi að draga af þessari fræðslu á
Cheerios-pakkanum. Eftir íþróttasögunni á Cheerios-
pakkanum að dæma, virðast afrek karlanna margfalt meira
metin en kvenna. Ójafnvægið milli kynjanna á Cheerios-
pakkanum er svo mikið að mig furðar að pakkinn falli ekki bara
á aðra hliðina.
Vala Flosadóttir
Rannsóknir í kynjafræðum hafa greint að tilhneigingin er að
ofmeta afrek karla og gera þau persónuleg: Þeir eru snillingar
og sérfræðingar. Tilhneigingin er hins vegar að draga úr verk-
um kvenna og gera þau almenn án tengingar við persónur.
Cheerios-pakkinn á eldhúsborðinu er lýsandi dæmi um þetta.
Í nýlegum fréttum úr íþróttaheiminum kom t.d. fram að Ís-
landsmeistarar kvenna í knattspyrnu fá aðeins einn fimmta
þeirrar upphæðar í verðlaunafé sem Íslandsmeistarar karla fá.
Karlarnir fá eina og hálfa milljón í verðlaun, en kvenfólkið þrjú
hundruð þúsund.
Nýjasta fréttin er þó í blaðinu sem ég ber út. Hún er um að
kynin sitji loks við sama borð: „Knattspyrnusamband Íslands
hefur fyrir tilstuðlan Landsbanka Íslands ákveðið að jafna
verðlaunafé í Landsbankadeildum karla og kvenna.“ (Mbl.
20.07.04). Íþróttasagan á Cheerios-pakkanum er þó ennþá
skökk.
Helsta afrekið árið 2000 var þegar „Vala Flosadóttir, frjáls-
íþróttakona úr ÍR, vann til bronsverðlauna á Ólympíuleikunum
í Sydney [á mánudaginn] þegar hún stökk yfir 4,50 metra í
stangarstökki. Hún bætti með því árangur sinn utanhúss um
14 sentímetra og setti Íslands- og Norðurlandamet. Með afreki
sínu varð Vala þriðji Íslendingurinn til að vinna til verðlauna á
Ólympíuleikum.“ (Morgunblaðið, 01.10.00). Vala vann afrekið
árið 2000 og hefði því getað leyst ókunnu konuna með fjólubláa
hárið af með miklum sóma.
Helsta íþróttaafrekið árið 1992, svo annað dæmi sé tekið, var
þegar Sigrún Huld Hrafnsdóttir sundkona tók þátt í Ólympíu-
leikum þroskaheftra í Madríd sumarið 1992 og hlaut þar níu
gullverðlaun og tvenn silfurverðlaun. Hún var einnig kjörinn
maður ársins af hlustendum Rásar 2 og Bylgjunnar það ár, en
komst ekki á Cheerios-pakkann.
Af nógu er að taka þegar litið er um öxl, en svo virðist sem
karlarnir hafi yfirfyllt (geisla)minni skrásetjara Cheerios og að
nöfn kvenna hafi hreinlega flotið í gleymskunnar dá. Nöfn karl-
anna hreiðra um sig í langtímaminninu.
Ég ætla ekki að skipta yfir í aðra morgunhringi. Heldur að
að fylgjast betur með konunni á niðurboltaða hjólinu. Hvetja
hana áfram - og jafnvel að spyrja hana hvort hún vilji ekki bara
skipta um háralit, til dæmis yfir í appelsínugulann …
Konur í geislaminni
Nöfn afrekskarla festast í langtímaminninu, en svo virðist
sem nöfn afrekskvenna falli strax úr geislaminninu ef marka
má íþróttasöguna á Cheerios-pakkanum.
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
Cheerios Mynd af bakhlið Cheerios-pakka með brotum úr hreystisögu íslensku þjóðarinnar.