Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.2004, Blaðsíða 8

8 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 24. júlí 2004
S
íðastliðin fimmtán ár hafa fyrrum
andstæður Evrópu smátt og smátt
verið að hverfa, landamæri hafa
þurrkast út og nýjar mótsagnir orð-
ið til. Tómarúm hefur myndast sem
margir ungir listamenn reyna að
fylla með því að horfa til baka,
spinna sögur úr þeim veruleika sem
eitt sinn átti að verða framtíð okkar allra.
Umturnun merkingar, skammhlaup tímans, tilvilj-
anakennd tengsl, mislæg sjónarhorn, lýsa þeirri list-
rænu afstöðu sem er einkennandi fyrir verk þess-
arar fimmtu útgáfu Manifestatvíæringsins, sem að
þessu sinni er haldinn í San Sebastian í Baskalandi
á Spáni.
Tvíæringurinn Manifesta hefur þá sérstöðu að
vera óstaðbundinn. Hann ferðast á milli Evrópu-
landa síðan 1996, þegar fyrsti tvíæringurinn var
haldinn í Rotterdam í Hollandi.
Tilgangur Manifesta er að brúa bilið á milli norð-
urs og suðurs, austurs og vesturs. Allt frá upphafi
hefur áhersla verið lögð á að bjóða til þátttöku lista-
mönnum frá jaðarlöndum Evrópu,
einkum þeim sem áður voru austan-
tjaldsmegin, og ryðja þeim braut að
þéttriðnu alþjóðlegu tengslaneti ein-
staklinga og liststofnana. Tvíæringurinn festir rætur
á hverjum stað, veitir aðgang að samskiptaneti og
reynir að haga svo til að framhald verði á sam-
starfnu eftir að sýningunum hefur verið lokað.
Söguefni og áhersluatriði tvíæringsins eru í sí-
felldri endurskoðun. Staðarvalið er byrjunarreitur
og hugmyndavinnan þróast í samvinnu við heima-
menn út frá landfræðilegum, menningarlegum, póli-
tískum og sögulegum einkennum hvers staðar fyrir
sig.
Að þessu sinni varð borgin San Sebastian (Don-
ostia) í Baskalandi fyrir valinu. Fögur borg á norð-
urströnd Spánar, með margbrotna sögulega og póli-
tíska fortíð. Opin borg í eiginlegri og óeiginlegri
merkingu. Borg á landamærum Spánar og Frakk-
lands, en um leið basknesk borg með sterka þjóð-
ernislega sjálfsmynd, sem horfir yfir til Frakklands
og til Norður-Evrópu fremur en að líta aftur, suður
yfir Spán og til Afríku. Borgin hefur einangrast, en
um leið viðhaldið samskiptum við umheiminn með
árlegum menningarviðburðum, kvikmynda- og
djasshátíðum.
San Sebastian er klofin borg. Framhlið borgar-
innar eru leiktjöld sem römmuðu inn hið ljúfa bað-
strandarlíf spænskrar yfirstéttar liðinnar aldar, en
borgin var sumardvalarstaður einræðisherrans
Francos. Baka til, í útborginni Pasaia, eru niðurnídd
iðnaðarsvæði, yfirgefnar skipasmíðastöðvar og ryðg-
aðir skipskrokkar sem einnig minna á horfið at-
hafnalíf, veröld sem var. Hér hefur tíminn staðið
kyrr, en nú vill basknesk heimastjórn og borgaryfir-
völd vinna upp, byggja, koma efnahagslífinu á rétt-
an kjöl.
Heimastjórn Baska hefur sannreynt þann ávinn-
ing sem öflug samtímalist getur haft á staðnaða
ímynd iðnaðarborga. Guggenheimsafnið í Bilbao, í
u.þ.b. 40 km fjarlægð frá San Sebastian, er lyfti-
stöng sem hefur gjörbreytt ímynd héraðsins, þau
sjö ár sem safnið hefur starfað.
Borgin San Sebastin er því ákjósanlegur staður
fyrir Manifesta. Tvíæringurinn er skipulagður að
þessu sinni í samvinnu við byggingarlistarstofnunina
Berlage Institute í Rotterdam. Nýjar skipulagshug-
myndir voru þróaðar fyrir borgina og útborgir
hennar, í þeirri von að listin og byggingarlistin gæti
haft marktæk áhrif á umhverfið, ef ákvörðunaraðilar
taka tillit til reynslunnar af Manifesta í framtíðinni.
Samvinna Manifesta, Berlage Institute og borgar-
og héraðsyfirvalda er því hvorttveggja tilraun og
framtíðarverkefni um nýtt allsherjarskipulag svæð-
isins, sem er lýsandi fyrir stöðu og hlutverk nútíma-
listar í borgarskipulagi samtímans, þar sem borgin
og borgarlífið verður hvorttveggja vettvangur og
viðfangsefni listamanna.
Á sjötta tug listamanna sýna verk sem dreift hef-
ur verið á tíu ólíka staði. Sýningarstaðirnir eru
ýmist virðulegar safnabyggingar, niðurníddar vöru-
skemmur, gamall slippur, yfirgefin iðnaðarhverfi,
tómar hafnarskrifstofur, eða varasöm göng á milli
hraðbrauta. Verkunum er dreift með þeim hætti, að
listin verður uppgötvun, athöfn og ferðalag um ákaf-
lega ólík svæði sem eiga það sameiginlegt að vera í
uppbyggingu og endurskoðun.
Í þetta sinn var brugðið frá þeirri áður
ófrávíkjanlegu reglu að sýna einungis verk lítt
þekktra upprennandi ungra listamanna. Mörg nöfn
á sýningunni koma kunnuglega fyrir sjónir og jafn-
vel má spyrja sig hvaða erindi verk Marcels
Broodthaers (1924–1976) eigi á tvíæring ungra lista-
manna. Jú, hann var í hópi þeirra evrópsku lista-
manna sem um 1970 kollvörpuðu hefðbundnum
hugmyndum um listaverkið og hlutverk listamanns-
ins, að fyrirmynd Duchamps. Margræð verk hans
eru táknrænn upphafsreitur fyrir þann listskilning,
sem hefur verið nefndur „institutional critique“
(stofnanagagnrýni?), viðhorf sem á vissan hátt hefur
orðið opinber listskilningur samtímans, og setur
táknræn návist Broodthaers því tóninn í þessari
fimmtu útgáfu Manifesta.
Síðastliðna áratugi hefur listin orðið hluti af
skipulagi og lífi borganna. Miklar væntingar hafa
verið gerðar til hennar, hún á að blása lífi í aflóga
byggingar og afskekkt hverfi, koma af stað flæði,
vera segull fólks og hugmynda. Listin á að sætta
mótsagnir og deilur. Veita öryggiskennd. Huga að
minningum og sögu, sjálfsmynd og framtíðardraum-
um. Annar tveggja sýningarstjóra Manifesta, Mas-
similiano Gioni, bendir réttilega á að „mitt í þessum
ys og þys megum við ekki gleyma því sem gerist á
bak við luktar dyr, því sem verður til í dimmum söl-
um hugans“ og vísar til þess að hugurinn er
völundarhús mótsagna, sem hýsir oft grimmari átök
en þau sem verða í hinum ytri heimi. Þannig beina
flestir þeirra listamanna, sem hann hefur valið
ásamt samstarfskonu sinni Mörtu Kuzman, sjónum
inn á við, til hins persónulega og einstaka. Þeir von-
ast til að finna mögulega framtíð í sköpuninni, og
nota til þess almenna miðla svo sem ljósmyndir og
myndbönd, í sífelldri endurvinnslu hugmynda og
frásagna fortíðarinnar.
Að leita framtíðar í útópísku
myndmáli fortíðar
Denkmal 2, innsetning belgíska listamannsins Jans
De Cocks (f. 1976), er stærsta og umfangsmesta
verk tvíæringsins. Staðsetninguna valdi hann sjálf-
ur, yfirgefinn slipp rétt fyrir innan innsiglinguna í
fjörðinn Ondartxo, þar sem járnarusl og ryðgaðir
skipskrokkar mynda eyðilega andstæðu við grasi
grónar hlíðar. De Cock dvaldist á staðnum þá tvo
mánuði sem bygging verksins tók, festi rætur og
myndaði tengsl sem vonandi eiga eftir að styrkja
tengsl íbúanna við verkið, sem mun standa áfram að
hluta, en hugmyndin er að breyta staðnum í sjó-
minjasafn.
Jan De Cock byggir arkitektónísk rými úr lárétt-
um og lóðréttum línum, 90 gráða hornum og rétt-
hyrndum flötum úr dragsléttum, glansandi, græn-
lökkuðum krossviðarplötum sem endurvarpa ljósi.
Verk hans eru ætíð staðbundnar innsetningar sem
hann vinnur út frá staðfræðilegum sérkennum. Skal-
inn er mannlegur og minni
palla, sem hægt er að gang
um. Hann lítur á ljós, form
fyrirbæri og afstaða ljóss o
endanlegu útliti verksins. H
greiningar til frumherjann
Lloyds Wrights og módern
notfærir sér kenningar þei
hegðun og skynjun einstak
ekki greinilegum skírskotu
Judds og Daniels Burens.
Geómetrískt myndmál m
viðfangsefni þeirra Peios A
es Vergaras (f. 1973). Þeir
að rannsaka módernískan
manna í kringum listamann
unda áratug síðustu aldar.
gleymda kvikmynd, Opera
baskneska listamanninum
samvinnu við myndhöggva
1963. Myndin var ekki ger
huga að vera séð sem lista
heimildamynd framleidd að
Juans Huartes, myndrænn
innar og ljóðrænu framleið
hefð tuttugustu aldar.
Áróðursmyndir Sovétrík
Hvernig listin verður s
Myndlistarsýningin Manifesta 5 stendur nú yfir í San
Sebastian á Spáni. Manifesta 5 hvetur til umhugsunar
um horfnar andstæður, mótsagnir, brothætt mörk for-
tíðar og framtíðar, einsögu og stórsögu, heimilda og
áróðurs, minninga, ímyndana og sannleika, skáld-
skapar, drauma og veruleika.
Eftir Æsu
Sigurjónsdóttur
aesa@free.fr
Jan De Cock, Denkmal 2, 2004. Innsetning. David Zink-Yi, La Cumbia, 199