Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.2004, Blaðsíða 10

10 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 24. júlí 2004
Mér finnst ég vera einskonar annálsritari,
fréttamaður hjá stofnun sem geymir allar
myndir heimsins og það er hlutverk mitt að
fella þær saman. Og ef betur er að gáð – vann
Rubens eiginlega nokkuð öðruvísi? Hann safn-
aði gríðarlegu efni í Róm og hafði ótrúlega
marga aðstoðarmenn. Í mínu tilviki eru það
mörg hundruð ljósmyndarar, myndasögu-
teiknarar, ritstjórar og aðrir sem eru til að-
stoðar alla daga.
Erró
S
nemma á sjöunda áratug síðustu
aldar gerðist Erró fráhverfur
beinni tjáningu – hætti að búa til
ný form og nýjar ímyndir en
sneri sér þess í stað alfarið að
margbreytilegum myndheimi
fjölmiðlanna, til þess að geta betur kannað
þjóðfélagslegar og menningarlegar mótsagnir
sem tilheyra heimi gegndarlausrar neyslu-
hyggju. Í fyrstu ferð sinni til New York 1963
komst hann í kynni við bandarísku pop-listina.
Þau kynni höfðu afgerandi áhrif á þróun
myndlistar hans. Samhliða málverkum sínum
hafði hann búið til klippimyndir (collages), þar
sem efniviður var sóttur
í blöð og tímarit, frá
1958, en nú fór hann að
nota klippimyndirnar
sem frummyndir málverkanna.
Erró er í stöðugri heimildasöfnun í
tengslum við list sína. Eykur við og kannar sí-
vaxandi ímynda- eða myndabankann, sem
hann hefur safnað að sér héðan og þaðan úr
veröldinni. Þetta eru myndir eða úrklippur úr
dagblöðum, tímaritum, bæklingum, vegg-
spjöld, póstkort, auglýsingar og ekki síst
myndasögublöð. Þetta ríkulega magn mynd-
efnis er uppspretta og efniviður klippimynd-
anna sem hann síðan varpar á striga og málar.
Erró segir sjálfur: Samklippið er skemmtileg-
asti hluti vinnunnar, sá frjálsasti .... hér finnur
maður formlegar lausnir á því hvernig maður
á að fylla flötinn. Samklippið er frummynd og
fyrirmynd í senn. Síðan er bara að loka sig inni
á vinnustofunni [og mála] stundum upp í
fimmtán tíma í lotu. Þessi aðferð gerir Erró
kleift að búa til óvæntar samsetningar sem
stundum geta virst fyndnar eða kaldhæðnar –
en geta líka, við nánari skoðun, komið óþægi-
lega við áhorfandann eða virkað truflandi. Því
oft má greina, undir glansandi fáguðu yf-
irborði málverka hans, hvassa pólitíska gagn-
rýni og flóknar sálfræðilegar vangaveltur.
Samsetning myndbrota frá ólíkum tímaskeið-
um gefur listamanninum einnig færi á að
brjóta upp öll takmörk tíma og rúms í verk-
unum.
Listamaðurinn Erró lætur sér ekkert
mannlegt óviðkomandi og er viðfangsefni
verka hans ótrúlega fjölbreytt. Hann er mjög
afkastamikill og vinnur yfirleitt verk sín í serí-
um eða myndaflokkum. Pólitík og sam-
félagsleg málefni hafa löngum verið eitt meg-
inviðfangsefni verka hans ásamt tilvísunum í
lista- og menningarsöguna.
Verkin á sumarsýningu Listasafns Reykja-
víkur – Errósafns, tilheyra mörg hver mynda-
flokkum um stjórnmál s.s. Kínversku mál-
verkin (Chinese paintings), Pólitískar myndir
(Political paintings), Bandarískar innréttingar
(American Interiours), Framleitt í Japan
(Made in Japan). Einnig eru á sýningunni verk
úr myndaflokknum um geimfarana Les
Portraits des Cosmonautes, ásamt verkum úr
myndaflokkunum 1001 nótt og 1002 nótt og
fleiri.
Í myndaflokknum Kínversku málverkin not-
ar Erró myndir af alþýðuhetjum, eins og þær
birtust á kínverskum áróðursveggspjöldum, í
bland við myndir af velþekktum stöðum og
minnismerkjum hins vestræna heims, eins og í
verkunum Flórens, 1974, og Heimsókn á
Munchsafnið í Osló, 1977. Þessar áferð-
arfallegu myndir bjóða upp á margskonar
túlkun: það má líta á þær sem erfiljóð eða
minningarorð þeirra sem sáu fyrir sér fé-
lagslegar eða pólitískar lausnir í hugsunum og
orðum Maós formanns – það má kannski líka
sjá í þeim martröð eða yfirvofandi ógn um
frelsissviptingu Vesturlandabúa sprottna af
sömu hugmyndum. Sumar þessara mynda
virðast vera raunsæislegar myndir af asískum
ferðamönnum á evrópskum túristastöðum.
Viðfangsefni þessara málverka má skoða á
sama hátt og grafíkverkin í myndaflokknum
Bandarískar innréttingar frá 1968, með dálitlu
háði í bland við móðursýki. Erró sótti mikið af
myndefni til Víetnamstríðsins. Þó svo hann
hafi á þeim tíma beinlínis verið að bregðast við
samtímaatburðum, er hryllingi stríðsins mjög
sjaldan lýst beint, með blóðugum átakamynd-
um, heldur er afstaðan grundvölluð á meiri
íhygli. Í þessum verkum sem sýna Víetkong-
hermenn inni á bandarískum heimilum, bland-
ar Erró saman tveimur heimum sem oftast eru
aðskildir í tíma og rúmi en um leið má segja að
í myndunum birtist einfaldlega raunsönn
mynd af hversdagslegum veruleika vestrænna
heimila þar sem stöðugt eru á skjánum myndir
frá stríðsátökum annars staðar í heiminum.
Í Pólitísku myndunum s.s. Ísrael, Allende,
og Endurfæðing Nazismans sem gerðar eru á
árunum 1974–77 og fjalla um alþjóðleg stjórn-
mál, fá ýmsir sinn skerf: Bandaríkin, þáver-
andi Sovétríkin, Ísrael, ásamt þeim sem stuðla
að uppgangi ný-nazista. Erfitt er að greina
viðhorf listamannsins sjálfs í þessum myndum
en efniviður verkanna er aðallega fenginn úr
sovéska skopmyndatímaritinu Krokodil. Inn-
tak þessara málverka er oft mjög ofbeldisfullt
en um leið baðað í skoplegu ljósi. Myndir úr
Krokodil eru líka uppsprettan að mynda-
flokknum Hernaðarlíf (Military Life).
Í myndinni Tyrkneska baðið, 1979, er teflt
saman fagurfræði mismunandi tíma þegar
stefnt er saman í eitt myndrými geimförum
20. aldar, ímynd hetjuskapar og karlmennsku
og munúðarfullum, íturvöxnum stúlkum úr
málverki Jean-Auguste Dominique Ingres
(1780–1867)
Verk eins og Ýlfrandi málmur, 1988, Mae
West, 1989, og Tölvum kennt, 1990, eru öll úr
myndaflokknum 1002 nótt – en sagt hefur ver-
ið að hugmyndin að honum sé sú að áhorfand-
inn geti haldið áfram að búa til nýjar sögur,
einskonar framhald af arabísku sögunum Þús-
und og einni nótt. Þó svo að frummerking
myndanna sé skýr í huga listmannsins, þá lúta
þessar samsetningar sinni eigin innri rök-
hyggju og því er túlkunarmöguleikum áhorf-
andans lítil sem engin takmörk sett og þekk-
ing hans, menning og andagift ræður mestu
um hvernig hann túlkar eða les þessar myndir.
Í verkinu Desert Storm, eða Eyðimerkurstríð
frá árinu 1991 er efniviðurinn sóttur í heim
myndasögunnar. Viðfangsefnið er pólitískt;
myndin er gerð sama ár og Flóabardagi hófst.
Þarna má sjá bandaríska innrásarherinn í
skriðdrekum sem minna á hamborgara eða
pylsur, grýta vestrænum neysluvarningi til
innfæddra um leið og handsprengjum. Þrátt
fyrir að vera máluð 1991 hefur þessi mynd
sterka skírskotun til samtímaviðburða og það
sama má í raun segja um mörg þeirra eldri
verka sem eru á sýningunni.
Erró hefur alltaf haft næmt auga fyrir
menningarlegu samspili og víxlverkun menn-
ingartákna. Þessi atriði ásamt staðfastri sam-
félagsgagnrýni gera það að verkum að myndir
hans eiga alltaf erindi við samtímann.
 Við ritun greinarinnar er m.a. stuðst við grein eftir Gunn-
ar B. Kvaran: Erró - Critical Visio, Bergen Kunstmuseum,
Bergen 2000 og grein eftir Ian Alteveer: Gray Gazette Vol. 7,
No 2, New York, 2004.
Morgunblaðið/Þorkell
Desert Storm „Í verkinu Desert Storm, eða Eyðimerkurstríð frá árinu 1991 er efniviðurinn sóttur í heim myndasögunnar. Viðfangsefnið er pólitískt; myndin er gerð sama ár og Flóabardagi hófst. Þarna má
sjá bandaríska innrásarherinn í skriðdrekum, sem minna á hamborgara eða pylsur, grýta vestrænum neysluvarningi til innfæddra um leið og handsprengjum.“ Verkið er í eigu Listasafns Íslands.
Fagurfræði og stjórnmál
Höfundur er deildarstjóri safnadeildar
Listasafns Reykjavíkur.
Kínversku málverkin „Í myndaflokknum Kínversku málverkin notar Erró myndir af alþýðuhetjum,
eins og þær birtust á kínverskum áróðursveggspjöldum, í bland við myndir af velþekktum stöðum og
minnismerkjum hins vestræna heims.“
Um þessar mundir stendur yfir sýning á
verkum Erró í Hafnarhúsinu. Í þessari grein
er fjallað um tengsl fagurfræði og stjórnmála
í list Errós en á sýningunni eru mörg verk
sem snerta á heimsmálunum með einhverjum
hætti.
Eftir Þorbjörgu Br.
Gunnarsdóttur
thgunn@reykjavik.is