Íslendingaþættir Tímans - 14.01.1970, Qupperneq 3

Guðmundsdóttur fná MfnavöUum,
sem lifir mann sinn. Reistu þau bú
á parti af Þverá sama ár, en tóku
við jörðinni allri árið 1920. Ráku
þau búskap á Þverá til ársins 1935,
en þá seldi Bernharð jörð sína og
settist alfarið að á Akureyri. Hafði
hann tekið að sér forstöðu útibús
Búnaðarbanka íslands á Akureyri
nokkrum árum fyrr, og hlaut það
að taka tíma hans óskiptan ásamt
þingmennsku, sem bæði er óreglu
bundið starf og ónæðissamt.
Hrefna og Bernharð l'ifðu í ást-
ríku hjónabandi, svo að ekki varð
á betra kosið, full 52 ár. Þau voru
í öllu samhent og samstæð. Á sam-
búð þeirra bar engan skugga. Þau
eignuðust 3 börn, eina dóttur
misstu þau í frumbernskú. en eft-
ir lifa: Steingrímur, útibússtjóri
Búnaðarbanka íslands á Akureyri,
kvæntur Guðrúnu Friðriksdóttur
frá Efri-Hólum, og Berghildur,
gift frænda sínum, Guðmundi Eiðs
syni, bónda á Þúfuvöllum.
Bernharð hlaut að erfðum stjórn
málaáhuga föður síns og hefur
sjálfur kannazt við, að hann hafi
ungan dreymt um að verða alþing-
ismaður. Sá draumur rættist fyrr
en hann hafði búizt við og heldur
óvænt. Framan af árum var Bern-
harð fylgjandi Heimastjórnar-
flokknum. Hann var Hannesarmað
ur. En eftir að Framsóknarflokk-
urinn kom til sögunnar og Hannes
Hafstein hvarf af stjórnmálasvið
inu, gerðist Bernharð eindreginn
framsóknarmaður.
Á þessum árum var flokkaskipu
lag allt laust í reipum, flokkarnir
voru fyrst og fremst þingflokkar,
flokksfélög voru yfirleitt ekki til
og ekkert miðstjórnarvaid í okkar
skilningi, engin formieg landssam-
tök eins og nú gerist. Þá var ekki
til neitt, sem hét Framsóknarfélag
Eyjafjarðarsýslu. Frambjóðendur
buðu sig ekki fram í flokksnafni, að
öðru leyti en því, sem þeir gáfu yf-
irlýsingar á fundum og í blöðum
um það, hvaða flokk þeir styddu,
ef þeir þá tóku ákveðna afstöðu.
Kosningar áttu að fara fram
haustið 1923. Framsóknarflokkur-
inn átti tvímælalaust miklu fylgi
að fagna í Eyjafjarðarsýslu, og báð-
ir þingmenn kjördæmisins, Einar
á Eyrarlandi og Stefán eldri í
Fagraskógi, töldust framsóknar-
menn. Einar hafði verið þingmað-
ur í 7 ár og var einn af stofnend-
um Framsóknarflokksins, en Stef
án hafði verið á þlngi yfir 20 ár,
þar af aðeins stuttan tima sem fylg
ismaður Framsóknarflokksins.
Virðist hann ekki hafa átt að öllu
óskorað fylgi meðal framsóknar
manna í sýslunni, a.m.k. vildu ýms
ir fá nýjan mann til framboðs, og
margir höfðu augastað á hinum
unga oddvita á Þverá í Öxnadal.
Var á hann skorað að gefa kost á
sér til framboðs, og lét hann til
leiðast. Kosningin varð all söguleg,
en svo fóru leikar, að Bernharð var
kjörinn þingmaður og bar sigurorð
af Stefáni í Fagraskógi, hinum
gamalreynda þingmanni, með
næsta litlum atkvæðamun að vísu,
svo að Stefáni fannst ástæða til að
kæra kosninguna sem vafasama.
Alþingi samþykkti þó kjörbréf
Bernharðs einróma og taldi hann
kjörinn með eins atkvæðis mun.
Er óhætt að fullyrða, að þetta var
í fyrsta og eina skiptið sem nokk-
ur vafi gat leikið á um kosningu
Bernharðs Stefánssonar. Alls sat
hann á þingi í 35 ár, samtals á 44
þingum, og var 11 sinnum endur-
kosinn með miklum yfirburðum
alla tíð. Mjög fáir eiga lengri þing-
setu að baki og ekki margir, sem
notið hafa tryggara kjörfylgis en
Bernharð Stefánsson. Er þingsaga
hans hin merkasta og töluvert
lærdómsrík að minni skoðun. Það
getur engum dulizt, sem kynnir
sér þingmennskuferil Bernharðs,
að hann var áfallalaus og farsæll.
Hann naut trausts kjósenda í Eyja
fjarðarsýslu, tiltrúar meðal félaga
sinna á alþingi og óvenjulegrar
virðingar þeirra, sem honum kynnt
ust, jafnt stjórnmálaandstæðinga
sem samherja.
Farsæld í þingmálastörfum
Bernharðs í 35 ár fólst ekki í
mælgi hans á mannfundum og í
þingsölum, en tæki hann til máls,
var orðum hans gaumur gefinn.
Ekki var hann heldur kunnur að
neinni framhleypni né íhlutunar-
semi um hugsun og hegðun sam-
starfsmanna sinna, ekki kænlegum
undirróðri og klóklegri ýtni i mála
fylgju, oft á annarra kostnað, hvað
þá frekjublandinni tilætlunarsemi.
Bernharð Stefánsson smíðaði
stjórnmálagæfu sína úr þeim efni
við, sem hann hafði að heimanbún-
aði og ekki var svikin vara: Heið-
arleika, heilbrigðri skynsemi og
dómgreind. í stuttu máli sagt: Vit
urs manns æði. Víst hafa ýmsir ver
ið aðsópsmeiri og ýtnari en Bern
harð Stefánsson. Ég held það sé
áreiðanlegt, að hann hafi aldrei
tranað sér fram tll metorða, og vS>
hann þó ebki metnaðarlaus mað-
ur. E.t.v. hefur hógværð hans stað-
ið í vegi fyrir því, að hann skipaði
störf og stöðirr, sem hann var vel
fallinn til að gegna og sízt lakar
en ýmsir aðrir, ef á það hefði
reynt. Þannig varð Bernharð aldrei
ráðherra og ekki forseti sameinaðs
þings. Hann varð jafnvel ekki deild
arforseti fyrr en hann hafði setið
yfir 20 ár á þingi. Slíkt má okkur
nú þykja undarlegt, því að fáir
hafa setið forsetastól á Alþingi
með meiri ágætum en Bernharð
Stefánsson. Hann var þingforseti
af guðs náð, ef svo má til orða
taka, en þá á ég auðvitað við það,
að hann hafði alla þá kosti, sem
þingforseti þarf að vera búinn:
Formfastur og þó ekki smémuna
samur, stjórnsamur og þó sam-
vinnuþýður, skyldurækinn án siða
vendni, virðulegur en laus við tild-
ur, gagnorður, skýr í hugsun, ein
arður og sjálfstæður í hugsun og
athöfnum.
Hygg ég raunar, að hið síðast-
nefnda, einurð og sjáYistæði í hugs
un og athöfnum, hafi sett skýrara
mark á persónu Bernharðs Stef-
ánssonar en sumra annarra. Þessir
eiginleikar voru honum áreiðanlega
meðfæddir, en ekki er ég í vafa
um það og tel fyllilega heimilt nú
að hafa orð á því, að þessir eigin-
leikar hlutu eldskírn í sambúð
Bernharðs við ráðamesta mann
Framsóknarflokksins á sinni tíð,
Jónas Jónsson frá Hriflu. Jónas var
ekki einasta ráðamesti maður
flokksins, heldur og ráðríkastur.
Er skemmst frá því að segja, að
Bernharð var ekki ætíð í náðinni
hjá Jónasi. Þykir mér líklegt, að
Bernharð hafi andæft ráðríki hans,
— og er það engin furða í augum
minna jafnaldra, — og vafalaust
hefur Bernharð ekki þolað afskipta
semi annarra af persónulegum hög
um sínum.
Svo sem kunnugt er, klofnaði
Framsóknarflokkurinn árið 1933.
E.t.v. eru skiptar skoðanir um or-
sök þess klofnings, og verður hver
og einn að hafa á því þá skoðun,
sem honum finnst sennilegust.
Bernharð Stefánsson ræðir þetta
efni í endurminningum sínum, og
kemst að þeirri niðurstöðu, að skoð
anamunur hafi ekki valdið klofn-
ingnum, heldur persónulegar á-
stæður. Rökstyður hann skoðun
sína, og sé ég enga ástæðu til að
véfengja orð hans. En það verð ég
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
3