Íslendingaþættir Tímans - 13.07.1971, Qupperneq 18

Það gefur því auga leið, að mjög
hafi það verið fátítt, að ungt fólk
væri hvatt til átaka við stórræðin,
þegar fátækir og umkomulausir
áttu hlut að máli. En þannig var
jafnvel hugsunarhátturinn, að það
gæti varla talizt sanngjarnt, að
þeir hugsuðu til hárra metorða og
mannaforráða og auðsældar, sem
engan átti farareyrinn.
Var þá og svo komið fyrir meg-
inþorra landslýðs, að fátæktin
sem verið hafði trúföst fylgikona
íslenzku þióðarinnar, hafði svo
þjarmað að henni og sogið úr
henni kjarkinn, að það var ekki
heiglum hent að brjótast til marks
eða bjóðast til forystu, sem eitt-
hvert bragð væri að. Var sú skoð-
un ríkjandi, að einungis fáir út-
valdir réðust til slíks framtaks eða
gætu af eigin rammleik hafizt til
betri kjara og mannvirðnga en al
menningur átti að jafnaði við að
búa.
í stuttu máli, það gat gjörzt í
ævintýrum, að ungir menn hæfust
til mannvirðinga án stuðnings mik
ilsmegandi ættingja eða sterkra
bakhjarla. Þó voru nú samt að
skapast tímamót í þessum efnum.
En enn mátti telja á fingrum sér
þá lukkunnar riddara, sem vel
hafði famazt og ekki brotið skip
sín í þeim átökum.
Það efast víst enginn um, að
Helgi Benediktsson hafi verið
gæddur góðum gáfum og glöggri
greind samfara miklum stórhug.
Þess vegna lét hann ekki svo mjög
brenna sér fyrir brjósti ýmsa þá
örðugleika, sem við var að etja í
efnahagslegu tilliti. Mun hann og
snemma hafa stigið á stokk og
strengt þess heit að vinna bug á
þeim Ijónum, sem hvarvetna virt-
ust standa almenningi fyrir þrif-
um, begar til skarar skvldi skríða.
Eftir því sem ég þekkti Helga,
dreg ég mínar ályktanir um, að
svona muni þetta hafa verið, þvi
að snemma fór hann að vinna hörð
um höndum í surtarbrandsnámun-
um á Tjörnesi. Ávann hann sér
strax álit meðal verkamanna, sem
á ýmsa lund benti til, að hann
byggi yfir meiri hæfileikum og
hugkvæmni en almennt gerðist.
En nokkuð var það, að strax og
hann hafði getu til, skráðist hann
sem nemandi inn í Samvinnuskól-
ann og útskrifaðist þaðan 1921.
Sneri hann sér þá þegar að fram
kvæmdum á sviði athafnalífsins.
Hafði hann reyndar gerzt kaup-
maður og útgerðarmaður í Vest-
mannaeyjum árinu áður. Hefur
hann verið búsettur þar síðan.
Varð hann fljótt þekktur athafna-
og framkvæmdamaður. Hann var
mikill félagshyggjumaður um ým-
is skipulagsmál útgerðarinnar. Var
hann jöfnum höndum hvatamaður
og einn af stofnendum fjölda
slíkra félaga og starfandi í stjórn-
um þeirra margra. Voru þessi sam
tök æði mörg og verður sú saga
ekki rakin hér. En hann lét sig
varða fleira en sjávarútvegsmálin.
Hér í Eyjum rak hann stórt kúa-
bú um árabil.
AIls staðar var Helgi áberandi
atkvæðamaður, sem lét flest mál
til sín taka. Hélt hann á hverju
máli með fullxú djörfung. Eitt kjör
tímabil var hann bæjarfulltrúi og
forseti bæjarstjórnar, sem þykir
jafnan mikil virðingarstaða.
Það gekk á ýmsu í efnahagslegu
tilliti á þessum árum. Skiptust á
góðæri og háskalegir krepputím-
ar, m.a. heimskrepputímar, sem
hófust strax á þriðja tug þessarar
aldar. Stóð sú kreppa stanzlaust
nokkur ár, allt fram á tíma síðari
heimsstyrjaldarinnar, til ársins
1942, en þá fór aftur að elda, og
fór fjárhagur landsmanna batn-
andi upp frá því.
Á þessum árum var ekki heigl-
um hent að halda í horfinu at-
vinnulega séð. Urðu og margir fyr
ir alvarlegum skakkaföllum og bú-
sifjum. Báru sumir þess aldrei bæt
ur og urðu enda að gefast upp.
En margir börðust þó fram í rauð
an dauðann, settu sjálfa sig og
sína í fjárhagslega tvísýnu, en
tókst svo e.t.v. einhvern veginn að
klóra sig fram úr erfiðleikunum
og þrauka, unz aftur komu skáiri
dagar með ný verkefni og fleiri
kosta völ til halds og trausts.
Einn af þeim, sem hér í stærstu
útgerðarstöð landsins héldu velli,
var Helgi Benediktsson.
Kom þá berlega í ljós, að kjark-
ur hans var ódrepandi, því að nú
hóf hann nýsmíði mótorskipa, sem
þá var nýlunda hér. Og í skipa-
stöð hans var á þessum árum
byggður stærsti báturinn, sem til
þess tíma hafði verið smíðaður
á landi hér.
Af þessu geta menn dregið þá
augljósu ályktun, að þar, sem
Helgi fór, var maður, sem var
meira en einhamur, með allri virð-
ingu fyrir okkur hinum þó, sem
flesrt megum víst teljast til meðal-
mennskunnar. En sá, sem hefur
sig upp yfir miðlunginn, sker sig
úr andlega eða athafnalega, og læt
ur ekki hlut sinn fyrir neinum
sinna jafningja og stéttarbræðra,
ef til átaka þarf að koma. Athafna-
og framkvæmdamaðurinn má oft
ekki láta hlut sinn fyrr en í fulla
hnefana.
Þeir, sem þreyta þannig þol-
raunir lífsbaráttunnar, gnæfa oft
upp úr eða eru færðir í kaf, stand-
ist þeir keppinaútum sínum ekki
snúning. Og þá eru þeir úr leik.
Engan langar til að dæmast úr
leik, en slíkir menn verða oft um-
deildir, enda djai'fir baráttumenn,
sem höggva hvasst til beggja
handa til þess að falla ekki í val-
inn og verða að gleymdri þögn án
viðurkenningar um Iiraustlega bar
áttu, hvort sem var í sóknar- eða
í varnarstríði. En umdeildir menn
geta engu að síður orðið merkileg
ir menn, — hetjur lífsbaráttunnar,
hvort sem þeir eru þjónar ríkisins,
einkaframtaks, félagslegra sam-
taka eða sjálfs sín húsbændur.
Þeir geta, hvort sem er, verið þjón
ustumenn lýðsins, jafnframt sem
þeir vinna sjálfum sér, eins og
hver maður þarf að gera.
Þessir menn standa áberandi í
fylkingarbrjósti, hvar sem þeir
eru. Þeir eiga einurð og kjark til
að ganga út í raunir og tvísýnu
stórræðanna, jafnvel ötulast og
með mestri baráttugleði, þegar
liarðast skerst í odda. Þá er líka
teflt upp á líf og dauga, ekki ein-
asta sín eða sinna vegna, heldur
fyrst og fremst er þá e.t.v. teflt
um djörfustu hugsjónir, — þær
hugsjónir, sem lifðu með þeim og
uxu upp með þeim, frá því að þær
mótuðust fyrst í bernsku og á æsku
skeiði. Hver heilbrigður maður
þarf líka að vera maður í sjálfs
sín augum. Verður hann þá líka
betri maður að meiri, — eins kon-
ar sigurvegari í öllu, sem máli
'skiptir, — sigurvegari, jafnvel í
ósigrinum.
Helgi átti mörg hugðarefni.
Hann sótti margt sér til yndis og
ánægju í íslenzkar og erlendar bók
menntir og var mjög ljóðelskur.
Hann var líka ritfær í bezta lagi
og birtust margar greinar eftir
hann í ýmsum blöðum landsins.
Hann var óvenjulega minnugur
á allt, sem liann las, fljótur að
gera sér skýra grein fyrir hlutun-
um, enda var hann hvorki hálf-
volgur né hræddur við að taka
18
ÍSLENDINGAÞÆTTIR