Íslendingaþættir Tímans - 24.04.1976, Blaðsíða 6

r
Asgeir Magnússon
Fæddur 24. nóvember 1923.
Dáinn 28. nóvember 1975.
Gr Hel i fangi
minn hollvin ber,
þá sakna ég einhvers
af sjálfum mér.
S.f.H.
Við andlát vinar mins Asgeirs
Magnússonar stend ég frammi fyrir
þeim vanda sem ég hafði aldrei ráð
fyrir gert um dagana: að hafa ástæðu
til að minnast hans látins. Af nógu er
þó að taka frá nærfellt hálfum fimmta
áratug óslitinna kynna; varvdinn er sá
að greina i sem stytztu máli frá stað-
reyndum án þess að láta undan þeirri
freistni að rekja langa sögu, jafnvel
margar og margvislegar, sem fyllt
gætu bækur; sögur jafnt gleði og sorg-
ar og alls þar á milli svo sem tilefni
væri þó til. Viö fráfall hans er sem
enginn endir vilji verða á þeim
straumi minninga sem flæðir fram,
allt frá fyrstu samskiptum okkar sem
drengja innan við barnaskólaaldur, en
á þvi bemskuskeiði höguðu atvikin þvi
svo til, að við urðum nágrannar; það lá
aðeins gróskumikill kálgarður milli
húsanna, bannsvæði á sumrum, leik-
vettvangur á vetrum.
Við vorum þegar á bemsku- og
æskuárum ólikir um margt, og segi ég
það sizt sjálfum mér til hróss. Hann
var öllu félagslyndari en ég og hefur
að likindum veriö gæddur þvi sem nú-
timasálfræðingar nefna aðhverfa
hugsun fremur en sundurhverfri, þar
sem þessu var vist gagnstætt farið
með mig. Hann var sömuleiðis betri
námsmaður i skóla en ég, framtaks-
samari út á við, á flestan hátt betur i
stakk búinn aö mér sjálfum fannst, og
beinlinis til foringja fallinn. En aldrei
olli þetta vinslitum, miklu fremur aö
það drægi okkur nær hvorum öðrum,
enda þótt vissulega kastaðist i kekki
stöku sinnum. Ekki minnistégþess, að
við höfum nokkru sinni slegizt alvar-
lega á þessum hamagangsárum
bernskubrekanna, en hitt man ég
glöggt, að við tókum nokkuö snemma
upp á þvi að skrifa hvor öðrum mergj-
uö skammabréf i fullri alvöru og af-
hentum þau hátiðlega og án milli-
göngu póstþjónustunnar; töluðumst þá
6
ekki við i nokkra daga, jafnvel vikur;
svo lagaðist allt. Þannig leið bernskan
og æskuárin fyrstu. Og i mætu ljóði er
komizt svo að orði, að endurminningin
merli æ i mánasilfri hvað sem var;
minnist ég þess þá um leið, að það var
einmitt Asgeir sem fyrstur vakti at-
hygli mina á þvi Ijóði.
Atvikin höguðu þvi svo, að við urð-
um aldrei skólabræður. En strax á
unglingsárum áttum við langt og gott
samstarf i fleiru en einu félagi, og á ég
þá ekki aðeins við þá félagshópa, sem
við stofnuðum til að eigin frumkvæði
með öðrum strákum úr hverfinu, sum-
part upp á grin, heldur einkum innan
Góðtemplarareglunnar, þar sem viö
störfuðum af alvöru og áhuga i nær-
fellt áratug; töldum það jafnan gæfu
okkar að hafa verið friir frá slagtogi
viö Bakkus á unglingsárunum og
kunnum vel að meta kynnin við þann
félagslega aga sem Reglan veitti okk-
ur á sinni tið, þótt leiðir skildu við þau
samtök siðar.
Um árabil, eitthvað frá tiu ára aidri
og vel fram á fermingarár, áttum við
það sameiginlega tómstund að gefa út
blöð. Það voru að visu aðeins skrifuð
blöð og útgáfan ekki viðameiri en svo,
að upplagið samanstóð af einu eintáki,
sem við létum hvor annan lesa, en
sýndum engum öðrum fremur en við
værum að drýgja glæp. En í tómstundi
þessu, sem óefað var undir áhrifum
þess, að faðir Asgeirs var ritstjóri,
brauzt fram viss löngun til sköpunar
og að sinu leyti vottur af þjóðmálaá-
huga, þó svo að höfuð-fyrirmyndin
væri skopblaðið Spegillinn, sem að
okkar dómi var þá snjallastur allra
blaða, liklega rétt ályktað.
Og þá er ekki úr vegi að ég minnist
þess, að einmitt á sömu árum var ég
tekinn að basla við yrkingar og skrif-
dútl. Það fór að sjálfsögöu mjög leynt.
Enginn fékk að hnýsast inn i þann
heim — nema Asgeir Magnússon. Ég
var fljótur að finna, að athyglisgáfa
hans, ágætur smekkur og um leið
miskunnarlaus hreinskilni, það voru
vissulega eðliskostir sem gerðu gagn-
rýni hans eftirsóknarverða — og svo
náttúrlega þagmælskan. öllum þykir
vist lofið gott, og á þessum árum var
mér hrós frá Ásgeiri mikils virði, þvi
ég vissi að það var falslaust. Hinu er
ekki að leyna, að fyrir kom að mig gat
sviðiðundan gagnrýnihans, þeim mun
fremur sem hún var ósjaldan blandin
marksæknu og gegnumnistandi háði,
sem égstóðeinatt berskjaldaður gegn
án þess að geta goldið fyrir mig svo
teljandi væri. En oft hefur mér orðið
hugsað til þess siðar, hversu sú hlifð-
arlausa kritik og striðni Asgeirs gerði
mér i rauninni gott —- og kom á réttum
tima. Hún varð mér sá skóli, að ég
held, sem gerði mig upp i lifstið brynj-
aðri en ella hefði orðið gegn hverskyns
hvatskeytslegum ummælum svo i
ræðu sem riti, og þótt ekki væri fyrir
annað má ég vera honum þakklátur;
mér finnst jafnvel að ég hafi aldrei
fengiö neina kritik siðar meir, hvorki
vonda né góða, sem nokkurt mark sé
takandi á. Við nánari yfirvegun, þegar
ég hafði jafnað mig eftir umsögn hans
hverju sinni, reyndist afstaða hans og
álit lika hafa geysilega mikið til sins
máls. Og ekki má heldur gleyma þvi,
að jafnan hvatti hann mig dyggilega til
áframhaldandi ritstarfa, ekkiaðeins á
þessum bernsku- og unglingsárum,
heldur alla stund. Löngu eftir að ég
var farinn að láta almenning sjá i bók-
arformi það sem ég var að klóra, þá
var Asgeir mér jafnan innanha'ndar
um einarða gagnrýni bona fide; og
þekkingaratriðin sem ég hef sótt til
hans um dagana eru ófá, reyndar fleiri
og f jölbreytilegri en ég geti gert sjálf-
um mér eða öðrum grein fyrir. Þar
islendingaþættir