Íslendingaþættir Tímans - 15.01.1977, Blaðsíða 16

Áttræður
Einar S. Albertsson
Björgum í Hörgárdal
A Heiðarhúsum á Þelamörk eru nú
grónar tóftir, sem minna á fyrri
mannvist og lifsbaráttu fólksins, þeg-
ar landið var albyggt frá innstu dölum
og heiðadrögum og fram á yztu nes.
Ekki var þó svo afskekkt á Heiðarhús-
um sem mörgum þeim bæjum, sem nú
eru gengnir I eyði, né langt til annarra
byggðarbóla miðað við það, sem viða
var. Skútar, sem nú eru einnig auðir,
og Grjótgarður eru all nokkru neðar,
en aðalbólið Laugaland, fornt kirkju-
setur, á háum bökkum niður við
Hörgá. Uppi i heiöinni er viðsýnt mjög
og sumarfgurt. Horfir þar yfir utan-
verðan Eyjafjörð og út i hafsauga, en
fjallafegurð við brugðið. Hið næsta
bænum er grösugt og kjarnaland, en
ærið snjóþungt.
A siðasta áratug 19. aldarinnar sett-
ust að búi á Heiðarhúsum ung og
framsækin hjón, Albert Guðmundsson
og Júniana Jónsdóttir, borin og barn-
fædd i næstu grennd. Var Júniana
dóttir Jóns hreppstjóra á Laugalandi
Einarssonar smiðs á Krossastöðum,
Ólafssonar, og konu hans Guðrúnar
Hallgrimsdóttur á Skútum, Arnason-
ar. Jón á Laugalandi var kunnur góð-
bóndi á sinni tíð og trésmiður, hrepp-
stjóri f Glæsibæjarhreppi og nefndar-
maöur. Hann dó 1915, hálf niræður, en
hafði misst konu sina 1888 eftir 32 ára
hjúskap. — Albert var ekki Eyfirðing-
ur, þótt fæddur væri á Nunnuhóli I
Möðruvallatúni og alinn upp þar og i
Stóru-Brekku i Hörgárdal. Móðir hans
var af ætt Jóns hins rika i Asi i Keldu-
hverfi, Aðalbjörg Einarsdóttir. 1 Ætt-
um Austfirðinga er hún talin hafa ver-
ið skólaþjónusta á Möðruvöllum. Má
vera, að hún ynni nokkuð á skólanum,
en hún og maður hennar, Guðmundur
Hafliðason, sem raunar er sagður
Snorrason i Ættum Austfiröinga,
munu hafa verið i þjónustu Jóns A.
Hjaltalins skólastjóra og unnið að búi
hans á Nunnuhóli, en sfðar voru þau i
Stóru-Brekku, vinnufóik Stefáns kenn-
ara Stefánssonar, er þar rak bú. —
Guömundur Hafliðason var bróðir
Guðrúnar húsfreyju f Neskoti i Flóka-
dal I Haganeshreppi, en hún var gift
Asmundi Eirikssyni, sem þar bjó
1852-1884, er hann fór búnaði sinum að
Vöglum á Þelamörk. Telur Eiður Guð-
16
mundsson fræðimaður á Þúfnavöllum,
að Guðmundur Hafliðason kæmi á
vegum þeirra hjóna I Möðruvallasókn.
— Auk Alberts á Heiðarhúsum voru
synir hans og Aðalbjargar þeir Jón I
Sörlatungu, bóndi þar 1909-1942, faðir
Friðbjargar móður skáldanna Ingi-
mars Erlends og Birgis Sigurðssona,
og Sigurgeir á Vöglum. 5 börn Sigur-
geirs og konu hans Ólafar Rósu
Manassedóttur, systur Sigriðar móður
Guömundar Karls Péturssonar yfir-
læknis og þeirra systkina, dóu ung, en
Aðalsteinn, bóndi lengst á Grjótgarði,
vorið 1966. Magdalena i Hvammi,
Sigurgeirsdóttir, er nú á Elliheimilinu
á Akureyri, .nýlega áttræð, en Svan-
friöur systir hennar húsfreyja i Hof-
teigi i Möðruvallasókn, gift Guðna
Jónassyni bróður Einars fv. hrepp-
stjóra á Laugalandi.
Arin, sem Albert og Júniana bjuggu
á Heiðarhúsum var kallað góðæri i
landi eftir kulda, is og áþján 9. tugar
aldarinnar. Mun þeim hafa vegnað þar
vel, en þær urðu lyktir, að Júniana dó
af barnsförum að 3. barni þeirra
hjóna, Valgerði, sem fæddist hinn 30.
október 1900. Var Einar þá aðeins 4
ára, en Aðalheiður á 2. ári. Treystist
Albert þá eigi til að halda heimili sinu
og búi áfram, einn sins liðs og með 3
börn i frumbernsku. Réðst hann hið
næsta vor til Stefáns og Ragnheiðar i
Fagraskógi, og fylgdi Einar honum i
vistina til þessara merku sæmdar-
hjóna. Aðalheiður ólst upp á Kroppi i
Hrafnagilshreppi og Valgerður lengst
á Holtinu, sem kallað var, og svo á
Hillum á Arskógsströnd. Varð Aðal-
heiður siöar húsfreyja frammi i Eyja-
firði, en nú um mörg ár á Ákureyri, en
Valgerður giftist einnig og settist að á
Hjalteyri, þar sem hún býr nú ekkja I
Arnargarði.
Tveggja ára veru feöganna i Fagra-
skógi lauk á sviplegan hátt. Albert
drukknaði af Skildi 1903. Fórst þá
einnig bróðursonur hans, Leonarð frá
Vöglum. Fór Einar eftir þetta aö
Brakanda i Hörgárdal til Júliusar
móðurbróður sins og konu hans
Kristjönu Arnadóttur frá Laugalandi.
Var heimili hans þar siöan fram um
tvitugsaldur. Sem vænta má fór hann
ungur að vinna fyrir sér og var i ýms-
um vistum. Liðu svo árin og var hann
vinnandi á nokkrum bæjum I Möðru-
vallasókn, lengst i Fornhaga á viður-
kenndu menningarheimili Páls Páls-
sonar og Valgerðar Friðfinnsdóttur,
og siðan með hinum kunnu ágætis-
hjónum Arna kennara Björnssyni og
Jóninu Þorsteinsdóttur á Nunnuhóli og
i Stóru-Brekku. Haustiö 1937 réðst
hann til prestshjónanna á Möðruvöll-
um og hafði ekki vistaskipti upp frá
þvi meðan þau sátu á staðnum, eða til
1966. Allan þann tima, i 29 ár, var Ein-
ar fjármaður, en gekk þess utan að
ýmsum störfum, sem til féllu á stór-
býlisjörð. Fór þar mest fyrir hey-
skapnum, sem var griðarlega mikill á
Möðruvöllum. Tún eitt hið stærsta i
sýslunni fram undir 1950, er faöir minn
fór smám saman að minnka við sig bú-
skapinn, en greiðfært og flatlent, sem
hinar viðáttumiklu og nafnfrægu engj-
ar jarðarinnar á bökkum Hörgár. —
Vinnufólk var jafnan margt og verður
varla talið nú allt þaö, sem var sam-
tiða Einari á Möðruvöllum, en ekki
mun fjarri lagi, að þar geti um eða yf-
ir 60 manns. Eru þvi ófáir, sem minn-
ast samvistanna við Einar, en sem að
llkum lætur var ráða hans oft Jeitað, er
hann var svo gróinn á staðnum og
gagnkunnugur hverjum hlut. Var hann
þvi gjarna kallaður ráðsmaður, en
hent gaman af, er aörir dyggir og
grónir vinnumenn vildu fremur láta til
sin taka, en hættunni um slikan
greinarmun daglegs lifs boðiö heim, er
húsbóndin, bundinn umsvifamiklum
embættisstörfum, sagöi jafnan litt fyr-
ir um verk, nema á heyönnum.
Fjárhús prestssetursins hafa lengi
verið á Nunnuhóli, þar sem afi og
amma Einars áttu heima i litlum bæ á
öldinni, sem leið, en hann sjálfur
minntist góðrar vistar hjá Arna og
Jóninu á ungu árunum. Hér var allt
riki Einars á vetrum. Engum kom til
hugar að hafa minnstu afskipti af fjár-
geymslu hans, og voru hann og Nunnu-
hólshúsin órofin heild, reynslutryggð
og vanabundin. Otbeit engin og inni-
staða og heygjöf mikil, en ávallt tvi-
mælt, 5-6 baggar á kind um veturinn,
en frá hátiðum og fram á vor löng-
umærin hiröing á hrossum. Sá var hér
Framhuld á bls. 15
íslendingaþættir