Íslendingaþættir Tímans - 10.05.1980, Síða 4

Jón Guðmundsson
frá Brandagili
Fæddur 4. júlí 1907.
Dáinn 15. janúar 1980.
Jón Stefán Guðmundsson, eins og fullt
nafn hans var, var fæddur 4. júlí 1907 á
Geithöli i Hrútafirði, sem er í Húnavatns-
sýslu. Það ár gerðust margir merkir at
buröir á Islandi. Þá kom Friðrik VIII kon-
ungur Islands og Danmerkur til landsins.
Þá var almenn skólaskyWa lögleidd hér.
Skipuð var sambandslaganefnd Dana og
íslendinga. Pétur Jónsson söng þá inn á
fyrstu grammfónplötuna á islensku. Þá
fæddistStefanótslandi óperusöngvari. Þá
var afhjúpaö hér llkneski af skáldinu
Jónasi Hallgrimssyni. Þá synti Lárus Rist
yfir Oddeyrarál og þótti mikið afrek. Þá
hófst ungmennahreyfingin á íslandi undir
nafninu Ungmennafélag tslands. Þeir
menn hafa siðan verið kallaðir Vormenn
Islands. Margir fleiri atburöir gerðust I
islensku þjóðlifi á fæðingarári Jóns frá
Brandagili. Ekki blés þó byrlega fyrir
Jóni sjálfum þá þvi móðir hans dó áður en
hann varð ársgamall, d. 16. okt. 1907 og
var honum þá komi I fóstur. Foreldrar
Jóns voru Guðmundur Þórðarson bóndi I
Gilhaga, bróðir Gunnars í Grænumýrar-
tungu sem margir kannast við, og fyrri
kona hans Margrét Jónsdóttir frá Trööum
I Staöarsveit Jónssonar. Jón var því eina
barn þeirra hjóna. Guömundur kvæntist
svo Ragnheiði Guðbjörgu Sigurðardóttur
frá Junkaragerði i Höfnum og eignuðust
þau hjón niu börn sem enn eru öll á li'fi.
Jóni var komið i fóstur til hjónanna
Jóns Aðalsteins Jónassonar er þá bjó I
Jónsseli i Bæjarhreppi og konu hans
Kristinar Jónasdóttir frá Lækjarskógi.
Þegar Jón er á fimmta ári deyr fóstri
hans Jón Aðalsteinn. Þá fer Jón til föður
sins og stjúpmóður sinnar, seinni konu
Guðmundar. Þau voru á Háreksstöðum I
Borgarfirði eitt ár eða svo. Helgi bróðir
Guðmundar hafði reist að nýju býli úr
auðn i Gilhaga 1909 og bjó þar til 1911 en
þá tók þar við búi Björn bróðir þeirra og
settist Guðmundur þá einnig þar að
annaðhvort sem bóndi eða húsmaður.
Þeir bræður bjuggu i Gilhaga til 1924 er
þeir fluttust til Borðeyrar.
Um ættir Guðmundar og bræðra hans er
þetta helst. Þórður faðir þeirra var sonur
Sigurðar bónda i Núpsseli i Miðfirði, Sig-
urðssonar frá Miöhópi Péturssonar.
Móðir Sigurðar I Núpsseli var Helga
Tómasdóttir stúdents og fræðimanns á
Stóru-Ásgeirsá, Tómassonar hrepps-
stjóra Guðmundssonar á Þóroddsstöðum.
Kona Tómasar Tdmassonar var Ljótunn
4
Jónsdóttir stúdents á Melum i Hrútafiröi,
Jónssonar. Þórður Sigurðsson og Sigur-
björn Sveinsson rithöfundur voru systra-
synir. Móðir; Þórðar var Helga Þórðar-
dóttir frá Ytri-Knarrartungu á Snæfells-
nesi.
Sigriður kona Þórðar Sigurðssonar var
dóttir Jóns bónda á Bálkastöðum,
Magnússonar á öspaksstöðum, Magnús-
sonar i Laxárdal Magnússonar rika á Kol-
beinsá, Bjarnasonar. Móðir Sigriðar var
Kristin Jónsdóttir, Böðvarssonar og
Sigriðar Andrésdóttur rika á Skriðnes-
enni, Sigmundssonar. Er það Ennisætt og
talin frá Andrési.
Jón var hjá föður sinum til 13 ára aldurs
i Gilhaga syðsta bæ i Strandasýslu. Á
þessu heiðabýli bjó faöir hans frosta-
veturinn 1918 og var sá vetur Jóni i fersku
minni, með allan sinn snjó og kuida. En
bændurnir tveir með barnahópinn sinn
uröu þó ekki fyrir neinum verulegum
áföllum, enda báðir fyrirhyggjumenn og
aðgætnir. Jón var aðeins 13 ára þegar
hann var ráðinn til bóndans Jóns Jó-
hannssonar og konu hans ólafiu Finn-
bogadóttur. Þar var hann svo vinnu-
maður i 17 ár. Jón var ágætur verk -
maður og mikill og farsæll fjármaður.
Þar eignaðist hann nokkurn stofn i bú af
sauðfé, sem hann haföi þar á fóðrum.
Þótti jafnan gefast vel að fjármenn ættu
nokkuð I bústofninum. Þvi góður fjár-
maður var ekki á hverju strái. Að vetrin-
um stóð Jón yfir fé á hálsinum fyrir ofan
Bálkastaði. Það lfkaði honum vel. Þá gat
hann látið hugann reika vitt og breitt og
þar mun hann hafa ort sinar fyrstu
stökur. Sumar þeirra skrifaði hann á blað
og geymdi l litlum læstum kassa sem
hann hafði sjálfur smiðað og einnig læs-
ingu fyrir hann. Mörgum árum siðar,
þegar hann er svartsýnn og niðurdreginn
af minnimáttarkennd, opnar hann kass-
ann sinn og tekur ljóðin.sin frá æskuárun-
um og eyðileggur þau.
Hann þykist sjá, eftir aö hafa þá lesiö
ljóð lærðra manna og viturra, að sin ljóð
séu engum manni bjóðandi. Það er svo
fyrst á eldri árum að ljóöadisin fer aö
glettast við hann og ein og ein staka
kemur fram i hugann við brosleg tæki-
færi, og er vist um það Jón var vel hæg
mæltur og hringhendumaöur ágætur á sið
ustu árum slnum. Mitt i vélagný verk-
smiðjunnar og þvargi vinnustaðarins ultu
hringhendur af munni hans þó kominn
væri á áttræðisaldur.
Niður brekkuna skammt frá Bálkastöð-
um fellur litil á sem heitir mjög fornu
nafni, Býskálará. Ofarlega i brekkunni
fellur snotur foss fram af flögubergs
stalli. Þar á stallinum öðrum megin við
fossinn hlóð Jón vörðu um tveggja metra
háa úr flögum sem hann flisaði úr berginu
viðfossinn, með broddstaf sinum. Margir
munu hafa tekið eftir vörðunni þvi hún
sást af veginum. Mönnum þótti ekki lfk-
legt að hún stæði lengi en fyrst eftir 40 ár
féll hún i einhverju mesta roki sem mer.n
muna eftir þar um slóðir. Fram aö þeim
tima sá ekki á henni. Það getur sá um
vitnað sem þessar linur ritar.
4. júni 1939 kvæntist Jón Stefán eftirlif-
andikonu sinni Sigrúnu Sigurbjörnsdóttur
frá Brandagili, dóttur hjónanna Sigur-
björns Jónssnar bónda á1 Brandagili og
viðar og konu hans Mariu Jónsdóttur frá
Dönustöðum i Laxárdal.
Einkaddttir þeirra er Aðalheiður Erla
giftungverskum manni, Lárusi Jónassyni
strætisv3gnab!’"tjóra i Reykjavik og eiga
þau tvö börn, dreng og stúlku, Maríu
Sigurbjört og Lárus Jón.
Fyrst eftir giftingu var Jón með konu
sinni i húsmennsku hjá tengdaföður sín-
um er þá bjó á Melum I Hrútafirðir. Þar
byggði Jón sjálfur yfir sig og konu sfna.
Arið 1943 fæddist ddttir þeirra, þá flytjast
þau ásamt Sigurbirni að Brandagili og
islendingaþættir