NT - 04.06.1984, Page 10

Einangraðir popparar
■ Ef menn dvelja nógu
lengi á einhverjum stað
endar .með því að þeir fara
að sjá. Ekki einungis yfir-
borðið heldur inn úr því,
ínní gangverk og sál hlut-
anna. Þannig er viss
einangrun og kyrrstaða
nauðsynlegur aflvaki hinn-
ar djúpsæju sjónar, en hún
er það sem hefur verkin yfir
froðusnakk tíðarandans.
f>ví í margbreytileik sínum
er lífið einnig kerfisbundið
munstur; en kannski er eng-
inn margbreytileiki, heldur
sjáum við einfaldlega sama
munstrið frá mismunandi'
stöðum á mismunandi
tíma.
Viðdvöl í einu landi færir
mönnum sjónina til að sjá
þræðina í vef umhverfis,
sögu og mannlífs. Upplýs-
ingar og tilfinning fyrir að-
stæðum í umheiminum
mynda þann bakgrunn sem
þarf til að geta skilgreint
þennan vef á sannan hátt.
Einangrun gædd meðvit-
und að utan hefur fætt af
sér sósíalrealisma íslend-
ingasagna,skáld|Skap Hall-
dórs Laxness og Guðbergs
Bergssonar.
Einangrun fslendinga er
þrenns konar. Fjarlægð frá
öðrum þjóðum, sem fer
óðum minnkandi að vísu.
Tungumálaerfiðleikar. Og
fóiksfæð, en hún veldur því
að við getum ekki, og
höfum ekki nema augna-
blik og augnablik í gegnum
einstaka afreksmenn skap-
að okkar eigin sjálfstæðu
menningu án minnimáttar-
kenndar. íslensk menning
er því í eðli sínu leiksoppur
útlendra menningar-
strauma. Ef við lítum að-
eins á hinn dæmigerða ís-
lenska listamann sést þetta
í hnotskurn. Einn daginn
liggur hann viti sínu fjær,
kylliflatur fyrir alþjóð-
legum tískustraumum. Sem
hann trúlega hefur upp-
lýstst um í gegnum kjafta-
sögur, eða í gegnum mynd-
irnar í listtímaritunum því
textinn í kringum þær er
honum yfirleitt lokuð bók
vegna tungumálaerfiðleika,
og því eðli hverrar hræring-
ar jafn lokað þeim. Hinn
daginn hefir hann fengið
einhverja flugu í höfuðið í
gersamlega lokaðri
einangrun, telur sér trú
um, og stundum öðrum, að
það sé fluga heimslistarinn-
ar, en hún flýgur útí busk-
ann jafnskjótt og ávæn-
ingur af „alvöru“ heimslist-
inni bankar þó ekki sé
nema á undirmeðvitund-
ina. Þetta háttalag er dæmi-
gert fyrir þegna smáþjóða;
annars vegar glannaleg
eftiröpun og stundar-.
hrifning, hins vegar kol-
svartur sjálfbirgingur ein-
angrunarinnar og aðhalds-
leysis. Hvorugt orsakar
gáfuleg, dansandi eða vold-
ug verk. En ef jafnvægi
næst milli þess að vera hér
og vera þar, vera þú sjálfur
eða hinir, náum við ef til
vill þeirri þéttu útgeislun
frá afurðum okkar sem ein-
kennir verk höfundanna
sem ég minntist á áðan.
Nú mætti halda, og því
halda sumir blákalt fram,
að við séum sjálfstæð
menningarþjóð, ekki síst ef
marka má magn menningar
Mánudagur 4. júní 1984 10
Myndl ist
■ „Arbítur í skóginum“.
■ Stærsta mynd sýningarinnar(180x270) Fólkið í aðalhlutverki, kallarnir fullir og á kvennafari. Tígrisdýrin éta dýr í bakgrunni
Hannes Lárusson:
BEGGJA BLANDS
og listtengdra skrifa í dag-
blöðum hérlendis. En við
nánari skoðun kemur í ljós
í flestum tilfellum að þessi
umfjöllun er aðallega um
umgjörðina, vettvanginn og
yfirborðið, við skiljum yfir-
leitt lítið í innihaldinu,
gangverki listarinnar.
Skilningur okkar fslend-
inga á list er mestur í
nösunum, öll skrifin eru
aftur á móti um, vonandi
djúpa þrá eftir því að verða
sjálfstæð menningarþjóð.
Þessi þráláta þrá grasserar
líka í hugum listamanna
okkar. Þessi þrá verður ein-
ungis að áþreifanleika að
þeim takist að sjá innúr
yfirborðinu; það þýðir að
listsköpunin fer úr nösu-
num uppí heila.
Niðursoðin
framúrstefna
Listmunahúsið, Lækj-
argötu 2, er um þessar
mundir eina gallerí á ís-
landi, sem eittthvað kveður
að, sem leggur metnað í að
sýna fremur vandaða
myndlist í söluhæfum um-
búðum. Markmið gallerís-
ins virðist vera að hafa á
boðstólum þægilega mynd-
list í þægilegu umhverfi sem
laðar til sín fólk í nægilega
stórum hópum sem endrum
og eins er svo þægilegt að
kaupa eitt og eitt verk; án
þeirra viðskipta yrði húsinu
trúlega lokað. Jafnframt
því að aðlaga sýningarnar
smekk listunnenda með
því að sýna „gömlu menn-
ina“ sem öruggt er' að
kaupa, er skotið upp inná
milli sýningum sem eiga að
gefa fólkinu línuna í hinum
blómlegu vaxtarbroddum
íslenskrar myndlistar og
fyrirheit um hugsanlega
framtíðarfjárfestingu. í
■ „Rhinopegasus.“ Ein minnsta mynd sýningarinnar (70x70). Dæmi um hamskipti; skepnan er
beggja blands, belgurinn er af nashyrningi en vængimir af skáldfáknum Pegasus. En hvert á andi
áhorfandans að fljúga þegar hann sér verkið?
þessari þjónustu sinni hefur
Listmunahúsið í seinni tíð
fengið þann heiðursess að
verða eins konar loka-
punktur í brautargengi
myndlistar hérlendis. Eftir
að hið óstýriláta tígrisdýr
framúrstefnunnar hefur
misst tennur, klær og hala
er því boðið inná panelgólf
Lismunahússins. „Nýlistin"
niðursoðin lendir æ oftar
þarna og æ meira hefur verið
niðursoðið í þennan eilífa
almenning núna undanfar-
ið. Enda er nú talað um að
gamla nýlistin sé öll orðin
að nytjalist í gegnum niður-
suðuna og nýtist nú jafnt
almenningi og poppurum.
„Hamskipti og skepnu- |
skapur" er yfirskrift sýning-,
ar Magnúsar Tómassonar
sem nú stendur yfir í List-
munahúsinu við Lækjar-
götu. Á sýningunni eru 32
olíumálverk af um það bil
60 dýrum. Ekki alls fyrir
löngu var sýnt eitt af eldri
verkum Magnúsar á samsýn-
ingu í Nýlistasafninu, þar
var á ferðinni skepna, ís-
músin, sprelllifandi í verk-
inu sjálfu, sem var eins
kona blanda af skúlptúr og
skáldskap. Verk þeirrar
tegundar sem höfundur
hefur kallað „Visual Po-
etry“ (sýniljóð). „Það er
eitthvað sem er of tengt
Ijóði til að geta verið mynd
og of myndrænt til að geta
verið ljóð,“ skilgreindi
Magnús fyrirbærið í nýlegu
viðtali. Hugmyndalegan
uppruna þeirra málverka
sem hann nú sýnir má rekja
til þessara þrívíðu mynda.
Af um 20 tegundum dýra
sem koma fyrir í verkum
Magnúsar að þessu sinni
ber mest á nashyrningum
þeir koma fyrir í um það bil
13 skipti, tígrisdýr 6
sinnum, karlmenn 4sinnum
en konur 2svar, í einni'
myndinni má greina bláan
fílsrass, á annarri grískan
Sfinx.
Og hvað eru þessi dýr að
vilja inná myndirnar? Fæst
úr því skorið ef umhverfi
þeirra er skoðað? Sáralítil
menningarleg skírskotun er
fólgin í umhverfinu. Þó eru
grískar súlur í 3 verkum og
píramítahrúgöld í einu eða
tveimur, annars skógar-
ímynd í urn 8 myndum, en
í helmingi verkanna (eða
16) er umhverfið óskil-
greint eða eyðimörk. Og
hvað skyldu skepnurnar
vera að bauka á myndflet-
inum, hvererskepnuskapur-
inn? I örfáum myndum
sjáum við dramatískt
samspil; hlébarði að fálma
eftir fljúgandi fugli, fugl að
draga orm úr jörð, kallar
að veifa flöskum útí skógi
og svo frv. Þó er þetta
drama einhvern veginn
þannig, að það er ólíklegt
að áhorfandínn láti sér það
koma við, eða mögulegt sé
með fullri skynsemi að yfir-
færa þetta á mannfélagið
eða grafa uppúr því ádeilur.
Þó er þama húmorinn gamal-
alkunni úr fyrri verkum
Magnúsar, en umgjörðin
virðist vera öll miklu sleikt-
ari. Af hverju er fugl að
draga orm úr jörð inní 4
ferm. málverki í gull-
ramma?
Fídusinn í mörgum verk-
anna er þó oft sá, að dýrin
eru að breytast yfir í annað,
en hafa mörg stoppað á
miðri leið og eru því beggja
blands, t.d. röndóttur nas-
'hyrningur eða nashyrning-
ur með vængi. Við þessi
hamskipti virðist þó harla
lítið gerast í tilveru dýr-
anna. Verða mörg enn
dauðyflislegri hlunkar á
striganum en þau hefðu
annars verið, og aldrei ná
þessi hamskipti hinu létta
flugi fantasíunnar.
Tilgangur þessara mynda*
er greinilega að vera sætar
og penar eins og stelpur í
gaggó og þeim tilgangi ná
þær, því verkin eru öll unn-
in og frágengin af fagmann-
legri kunnáttu. Að gull-
römmunum sþöruðum
myndu þær margar sóma
sér vel sem myndskreyting-
ar við smásögu sem greindi
frá hættulegri veiðiferð til
Afríku um aldamótin, þar
sem söguhetjan hefði eitt
nashyrningshorn uppúr
krafsinu. Eða eins og lista-
maðurinn sagði í viðtali á
dögunum: „Annars vil ég
að myndirnar mínar tali
sínu máli sjálfar, gef fólki
ekkert nema titilinn og hver
og einn getur síðan lagt
eigin merkingar í verkin.“
Merkingin er því öll og
engin, myndirnar eru bara
striginn, litirnir og ramm-
arnir, hitt er aukaatriði,
nema þér detti það í hug
sem sérð myndirnar. Er
það þannig sem listin á að
vera, geðþótta merking
hvers og eins og því ekkert
nema merkingarlaust skran
til að tapa peningum á.