NT - 23.11.1984, Blaðsíða 6

Eftir Guðmund
G. Þórarinsson
■ Talsverðar umræður hafa
orðið um samningana sem tókust
við Alusuisse um hækkað
orkuverð til ísal. Flestir eru
ánægðir með þann góða árang-
ur sem náðist, en nokkrir telja
að betur hefði mátt gera.
Nú er það svo þegar tveir
semja, að hvorugur nær fram
sínum ýtrustu kröfum.
Auðvelt er líka að gagnrýna
samningana þegar niðurstöður
liggja fyrir og segjast vilja fá
meira.
En að hverju stefndu menn?
Aðeins einn stjórnmálaflokk-
ur, Alþýðubandalagið, lagði
skýrt fram hverjar niðurstöður
hann vildi fá, ef hann réði einn
gangi máli og þyrfti ekki við
neinn að semja. Alþýðubanda-
lagið lagði fram t'rumvarp til
laga á Alþingi um einhliða
aðgerðir, einhliða hækkun
orkuverðs. Auðvitað er fróð-
legt að bera þetta frumvarp
saman við niðurstöður samn-
inganna.
Hækkun orkuverðs.
Alþýðubandalagið lagði til
með frumvarpi sínu að Alþingi
veitti ríkisstjórninni heintild til
að hækka orkuverðið til ísal
einhliða í 15-20 mill.
Útskipun á áli í Straumsvíkurhöfn.
Þar stendur það svart á
hvítu hvað Alþýðubandalagið
vildi fá í orkuverð, ef það fengi
eitt að ráða og þyrfti ekki að
semja við Alusuisse.
Samningarnir sem nú eru
gerðir eru með grunnverð 15
mill, sem sveiflast milli 12.5
mill og 18.5 mill eftir álverði.
■ Leitað var til sérfræðinga til.
að meta þróun álverðs á því 5
ára tímabili sem samningurinn
tekur til. Erlend fyrirtæki, sem
gefa sig út fyrir að vera sér-
fræðingar í áliðnaði og hafa
áratugum saman gefið út spár
reglulega um þróun álmarkað-
arins, segja olckur að samning-
urinn þýði að meðaltali 16-17
mill á þessu 5 ára tímabili.
Auðvitað geta menn dregið
í efa allar spár fram í tímann
en segja má þó, að þeir sem
gerst ættu að vita telji, að
bestu manna yfirsýn, að samn-
ingurinn gefi 16-17 rnill pr.
kwh.
Ekki virðist þá árangurinn
slæmur miðað við þá niður-
stöðu, sem Alþýðubandalagið
vildi fá.
Auðvitað hafði það líka
áhrif í samningaviðræðunum
að Alusuisse vissi að lagt hafði
verið fram frumvarp á Alþingi
um einhliða aðgerðir,
frumvarp, sem gefur í skyn að
íslendingar muni sætta sig við
15 mill.
Það hljóta menn að skilja.
Torfi Jónsson: Æviskrár sani-
tíðarmanna, A-Ö (í þrem
bindum).
Skuggsjá 1982-1984.
■ Mörg rök mætti færa fyrir
því að mannfræði, eða öllu
heldur sá angi hennar, sem
fjallar um vitneskju um náung-
ann, sé sú fræðigrein er flestir
íslendingar stundi og kunni
nokkur skil á. Hver er maður-
inn, hverra manna og hvaðan
spurðu menn oft hér áður fyrr
er þeir þurftu að hefja sam-
ræður við ókunnuga, sem þeir
hittu á förnum vegi. Þetta var
eðlilegt á meðan landið var
strjálbyggt, samgöngur milli
byggða takmarkaðar og flestir
enn búsettir í heimahéruðum.
Nú á dögum heyrir maður
slíkar spurningar æ sjaldnar.
Greiðar samgöngur hafa fært
okkur nær hverju öðru og
flestir - af yngri kynslóðmni
a.m.k. - virðast vera af Faxa-
flóasvæðinu.
En þrátt fyrir nálægðina-og
kannski einmitt vegna hennar
- hefur þörfin á því að geta
aflað sér nauðsynlegrar vit-
neskju um náungann fremur
aukist en minnkað. 1 nútíma
samfélagi verðum við, hvort
sem okkur líkar betur eða
Þarft uppsláttarrit
verr, að hafa daglegt samband
við fjölda fólks. Fæstir segja
lengur nokkur deili á sér, nema
þá helst til nafns, og ef gengið
er á þá er eins víst að menn
taki að þylja tölurunu; nafn-
númer. Það segir mér harla
lítið, en ég á miklu auðveldara
með að tala við ókunnugt fólk
ef ég get aflað mér einhverra
upplýsinga um það fyrst.
Til þess að það sé hægt
verða ailtaf að vera fyrir hendi
aðgengileg uppsláttarrit. Slík
rit hafa oftsinnis verið gefin út
hérlendis, en það er eðli þeirra
að úreldast fljótt og koma ekki
að fullum notum nema
skamma hríð. Af þeim sökum
verður sífellt að gefa út ný rit,
eða viðbætur við þau sem fyrir
eru.
Þetta rit Torfa Jónssonar,
Æviskrár samtíðarmanna,
bætir úr brýnni þörf. Það er í
þrem bindum, tæpar tvö þús-
und blaðsíður og í því eru
æviágrip hátt á fimmta þúsund
samtíðarmanna. Allt hlýtur
þetta að virðast allmikið að
vöxtum, en er þó varla nóg. Ég
hef til að mynda leitað nafna
ýmissa samtíðarmanna, sem
hiklaust ættu heima í riti sem
þessu, en án árangurs. Þarna
er þó ekki við höfundinn einan
að sakast. Þeir hafa vafalaust
verið margir, sem ekki svöruðu
útsendum spurningalistum og
síðan vinna við verkið hófst
hafa margir haslað sér völl í
þjóðlífinu, sem ekki þótti á-
stæða til að senda listana, voru
jafnvel ólögráða unglingar í
skóla fyrir fjóruni til fimm
árum.
Vitaskuld getur rit sem þetta
aldrei náð yfir alla þjóðina en
hins vegar hlýtur sú spurning
að vakna; hvernig voru menn
valdir. Var valið eftir stéttum,
af handahófi, eða eftir ein-
hverjum öðrum reglum? Voru
menn valdir af því þeir voru
þekktir, eða af því þeir töldust
nýtir borgarar? Þarna er um að
ræða grundvallaratriði í vinnu-
brögðum og fyrir því hefði
þurft að gera grein í inngangi.
Eins og áður sagði eru í
ritinu æviskrár hátt á fimmta
þúsund samtíðarmanna. Þær
eru nijög mislangar. Flestir
þeirra, sem beðnir voru um
upplýsingar virðast hafa svarað
nákvæmlega því sem um var
spurt, en aðrir veita ítarlegri
og nákvæmari upplýsingar og
það svo, að einstaka menn
taka yfir tvær síður, án þess þó
að séð verði að þeir hafi verið
athafnasamari en aðrir. Þarna
finnst mér ritstjórn verksins
hafa brugðist. Sjálfsagt er að
geta allra helstu starfa, sem
menn hafa unnið og þeir, sem
fengist höfðu við ritstörf voru
að sönnu beðnir um að geta
rita sinna. Með því hefur þó
tæplega verið átt við að menn
ættu að telja upp nær því hvert
handarvik, sem þeir hafa unnið
um ævina og mikilvirkir rithöf-
undar eiga vitaskuld ekki að
nota rit sem þetta sem ritaskrá.
Það er ekki í samræmi við
tilgang þess. í ritum af þessu
tagi eiga aðeins að vera nauð-
synlegustu upplýsingar og rit-
stjórinn á að gæta þess, að
menn haldi sig við það form,
sem þeim er sett.
Ekki er því að neita, að
stöku villur er að finna í þessu
verki. Þær eru misjafnlega al-
varlegar, og fleiri en óhjá-
kvæmilegt mætti virðast í svo
stóru riti. Annað er, að þess
virðist ekki hafa verið gætt
sem skyldi, að upplýsingar um
einstaka menn væru að fullu í
samræmi við tímann. Flestir
þeir, sem getið er í ritinu, eru
menn á besta aldri. Á þeim er
oft mikil hreyfing, t.d. í starfi
og margir gegndu allt öðru
starfi þegar ritið kom út en
þegar spurningalistar voru
sendir út. Slíkar breytingar
hafa sýnilega ekki alltaf komist
til skila og upplýsingarnar því
ekki tæmandi. Vitaskuld er
aldrei hægt að fylgjast með
hverjum einasta manni og ef til
vill sýnir þetta betur en flest
annað, hve rík þörf er á því að
■ Torfi Jónsson.
rit sem þetta sé gefið út sem
oftast.
Þrátt fyrir þá ágalla, sem hér
hafa verið nefndir er þetta 'rit
mjög þarft. Það bætir úr brýnni
þörf og verður að teljast góður
grundvöllur frekari útgáfu á
þessu sviði.
Frá forlagsins hálfu er allur
frágangur verksins með ágæt-
um. Það er skýrt, prentað á
góðan pappír, bundið í
smekklegt band og umfram
allt í handhægu broti.
Jón Þ. Þór.
Álsamningarnir:
Hvaða árangri vildu menn
ná?
Nixonkenningin og sambúð stórveldanna
■ Nixon forseti og Kissinger utanríkisráðhcrra, sem hafði mikil
áhríf í mótun utanríkisstefnunnar.
Robert S. Litwak: Détente
and the Nixon Doctrine, Am-
erican Foreign Policy and the
Pursuit of Stability, 1969-1976.
Cambridge University Press
1984.
232 bls.
■ Þegar Richard Nixon var
kjörinn forseti Bandaríkjanna
árið 1969 voru Bandaríkja-
menn djúpt sokknir í styrjald-
arfenið í Víetnam. Nixon átti
útnefningu sína og kjör ekki
síst að þakka óvinsældum
styrjaldarinnar og þeirri stað-
reynd að hann sagðist sjálfur í
kosningabaráttunni búa yfir
leyniáætlun um það, hvernig
—friði yrði komið á í Víetnam.
Nixon tókst að flytja heri
Bandaríkjamanna frá Víet-
nam og þegar á heildina er litið
hafa engir bandarískir forsetar
á seinni árum markað jafn-
mikla stefnubreytingu í utan-
ríkismálum og hann.
Hann hætti þátttöku í Víet-
namstríðinu, hann tók upp
stjórnmálasamband við kín-
verska Alþýðulýðveldið og
stórbætti samskipti þjóðanria,
og hann stuðlaði að þíðu í
samskiptum Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna nteð þeim hætti
að sambúð risaveldanna
tveggja hefur líkast aldrei ver-
ið betri frá lokum síðari heims-
styrjaldarinnar en hún var síð-
ustu forsetaár Nixons.
Allt átti þetta rætur í Nix-
onkenningunni svonefndu, en
samkvæmt henni hétu Banda-
ríkjamenn því að bregðast
ekki bandamönnum sínum á
hættustund, en lýstu því þó
jafnframt yfir, að þeir myndu
ekki láta draga sig út í beinar
hernaðaraðgerðir í öðrum
löndum á sama hátt og gerst
hafði í Víetnam.
Með þessu hugðist Nixon
endurvekja_ traust annarra
þjóða, einkum þjóða þriðja
heimsins, á Bandaríkja-
mönnum.-og stuðla jafnframt
að stöðugleika í alþjóðamál-
um, sem gæti orðið grund-
völlur gagnkvæms traust og
bættrar sambúðar stórveld-
anna.
Þeir eru margir, sem hafa
viljað draga úr frumleika Nix-
ons sjálfs f þessu efni og þakka
Henry Kissinger, öryggismála-
ráðgjafa og síðar utanríkisráð-
herra hans. Segja hann hafa
verið heilann á bak við utan-
ríkisstefnu Nixons.
Höfundur þessarar bókar
hefur kannað utanríkisstefnu
Bandaríkjanna í forsetatíð
Nixons til nokkurrar hlítar.
Hann skýrir í ritinu hvernig
Nixonkenningin varð smám
saman til og hvernig báðir,
Nixon og Kissingaer, lögðu
þar nokkuð af mörkum. Þetta
gerir hann m.a. með því að
kanna afskipti Nixons af utan-
ríkismálum áður en hann varð
forseti og sýna hvernig skoðan-
ir hans breyttust smám saman.
Jafnframt kannar höfundur
feril Kissingers og þó einkum
rit hans, en Kissinger var pró-
fessor við Harvardháskóla og
skrifaði mikið um utanríkis-
og alþjóðamál áður en liann
varð öryggismálaráðgjafi. Sýn-
ir höfundur m.a. fram á, að
hann hefur dregið mikinn lær-
dóm af bæði stjórnmála-
mönnum og stjórnmálaheim-
spekingum 19. aldar.
Þetta er afar athyglisverð
bók og fróðieg. Hún sýnir
hvernig stjórnarstefna Nixons
í utanríkismálum þróaðist
smám saman úr því að vera
lauslegar hugmyndir til lausnar
brýnu úrlausnarefni í heilstæða
stefnu, sem óneitanlega hafði
rnikil áhrif á gang heimsmála.
Jón Þ. Þór.