NT - 10.02.1985, Side 14

w
Sunnudagur 10. febrúar 1985 14
■ Jean Paul Belmondo í mynd
Godard, A Bout de Souffle. Þessa
mynd gat að líta hér á síðasta ári í
engilsaxneskri útgáfu, Breathless, þar
sem Richard Gere lék aðalhlutverkið. 1
■ „Glæpir borga sig ekki.“
stendur einhvers staðar skrifað
og flest getum við verið sam-
mála um að slík athæfi eru
andstæð samvisku okkar. A
einum stað má þó fremja og
framleiða glæpi með góðri
samvisku og hagnast af, það er
í kvikmyndum. Allt síðan árið
1912 hafa glæpir og glæpastarf-
semi verið viðfangsefni kvik-
myndaframleiðenda í Holly-
wood. D.W. Griffith reið á
vaðið með mynd sinni Muske-
teers of Pig Álley þetta sama
ár, þar sem hann tók fyrir
skipulagða glæpastarfsemi.
Bannárin
Umfang glæpastarfsemi tók
á sig nýja mynd þegar áfengis-
bann gekk í gildi í Bandaríkj-
unum árið 1919. Bannárin ólu
af sér auðæfi fyrir bruggara og
gerðu Mafíuna að stórveldi.
Hver almennur borgari varð
lögbrjótur þegar hann fékk sér
í glas, og alls staðar í Banda-
ríkjunum. sérstaklega í Chic-
ago varð ólögleg áfengisbrugg-
un og sala, öflug og arðvænleg
iðja. í þessum bransa giltu
engar silkihansakaðferðir. og
skærur milli bófaflokka inn-
byrðis og við lögreglu voru
blásnar upp í dagblöðum og
útvarpi. Glæpamennirnir voru
umvafðir einhvers konar
ljóma. þeir voru Hróa Hettir
síns tíma, og kreppan gerði
það að verkum að glæpir urðu
næstum viðurkennd leið til að
verjast áföllum og afleiðingum
efnahagsstjórnunarinnar.
Hollywood byrjaði fljótlega
að yfirfæra glæpastarfsemina
yfir á hvíta tjaldið. fáar þessara
þöglu mynda ristu djúpt og
sjaldan var reynt að grafast
fyrir um orsakavalda þessarar
starfsemi. Þó voru til undan-
tekningar. Árið 1927 gerði
leikstjórinn Joseph von Stern-
berg mynd sem hét Under-
world, er innihélt mörg mikil-
væg atriði er áttu ■ eftir að
einkenna glæpamyndir næstu
áratugina. í anda expression-
isma byggði Sternberg á mót-
Atburðir úr samtímanum
urðu kveikjan að söguþráðum
og þrjár þekktustu myndir
þessa tímabils, Litfle Cesar
(1930), Public Enemy (1931)
og Scarface (1932) skírskotuðu
beint till aðalkrimmanna í
raunveruleikanum, A1 Capone
og Hymie Weiss. Atvik eins og
þegar Capone lét taka af lífi
nokkra aðra keppinauta í
sprúttbransanum 14. febrúar
1929, sá fyrir viðeigandi há-
punktum í myndum fyrr og
síðar er fjölluðu um skærur
milli bófaflokka. Þessar þrjár
áðurnefndu myndir drógu allar
upp mynd af glæponum sem
byrja smátt og stefna á
toppinn, markmið þeirra eru
völd í gegnum auð og þeir eru
með pólitíkusana í vasanum.
Þessir gæjar eru jafnsamvisku-
lausir og þeir eru miskunnar-
lausir, drepa alla sem standa í
vegi fyrir þeirn og bera enga
virðingu fyrir konum. nema
kannski ítalskri ömmu sinni.
Þeir brosa sjaldan. en þó breið-
ast þegar þeir dæla blýi í keppi-
nautana. og það er gefið í skyn
að þeir séu kynhverfir eða beri
aðeins hug og fýsnir til systur
sinnar.
Njjar leikreglur
Mynd Howards Hawks,
Scarface, varsú síðasta í flokki
þessara mynda, því nú var
almenningsálitið og siðapost-
ular farnir að gagnrýna
fordæmin sem voru gefin í
þessum myndum, þannig að
glæponar umvafðir víni, víf og
völdum áttu ekki lengur uppá
pallborðið. Þennan siðferði-
lega þrýsting má rekja til ársins
1930, þegar samtök kvik-
myndaframleiðenda og dreif-
ingaraðila í Bandaríkjunum. í
samvinnu við stjórnvöld,
komu á löggjöf þar sem útlist-
að var. hvað mætti og hvað
mætti ekki sýna eða vísa til í
kvikmyndum. Tilurð þessarar
löggjafar var vaxandi óánægja
almennings og fjölmiðla með
starfsemi og framleiðslu
Hollywood-kvikmyndafélag-
■ Eitt af því sem jók vinsældir glæpamynda var að helstu leikarar þeirra, James Cagney, Humphrey Bogart og fl. höfðu hæfileika og
framkomu sem féll fullkomlega inn í þessa tegund mynda. Edward G. Robinson var einn slíkur, hér ér hann í Litle Ceasar.
sögnum ljóss og skugga í leik-
myndinni til að draga fram
sálarástand gangsteranna, þeir
voru umvafðir myrkri og
skuggum sem undirstrikaði
gerðir þeirra, myrkraverkin,
og Sternberg beitti nærmynda-
tökum af andlitum sem tjáðu
meir en orð gátu sagt, m.ö.o.
það mátti þekkja glæpamenn-
ina af svipnum. Boðskapur
myndarinnar var einfaldur,
glæpir borga sig ekki.
Capone og co.
Tilkoma hljóðsins breytti
miklu. nú var hægt að spila
meir upp á axjón með viðeig-
andi skothvellum og hjól-
barðaískri. og handritshöfund-
ar krydduðu málfarið, glæpon-
ar töluðu ekki eins og fólk
flest, þeir notuðu fá orð og
sterk. og skófu ekki utan af
hlutunum með slanguryrðum.
Kvikmyndagerðarmenn byrj-
uðu að velja sögusviðinu raun-
sæja umgjörð stórborgarinnar.
regnblautum og illa upplýstum
eða mánaskinsböðuðum göt-
um ásamt skuggalegum vöru-
skemmum, bryggjum og bill-
jardstofum var teflt fram gegn
glæstum næturklúbbum og lúx-
usíbúðum í þessari tegund
mynda.
anna, sem gripu til þessa úr-
ræðis til að vernda hagsmuni
sína. Þetta nýja siðfræðimat,
ásamt þeim pólitísku stefnu-
breytingum sem urðu í krepp-
unni, varð þess valdandi að
nýtt yfirbragð kom á glæpa-,
myndina. Nú voru krimmarnir
ekki lengur sjálfskapaðir, þeir
voru afurð mistaka þjóðfélags-
ins og áhersla var lögð á að
sýna þau áhrif sem skugga-
hverfi og samfélagsóréttlæti
höfðu á mótun þessara manna.
Þetta var þemað í myndum á
borð við I am a Fugitive from
á Chain Gang (1932), Angels
with Dirty Faces (1938) og
They made me a Criminal,
sem Busby Berkeley leikstýrði
árið 1939.
Á árum seinni heimsstyrj-
aldarinnar höfðu glæpa-
mennirnir í Hollywood ekki
tíma til að drepa hver annan
eða löggur, þeir tóku höndum
saman við óvini sína og það
voru nóg verkefni fyrir þá í
öðrum myndunt að eltast við
japanska og þýska njósnara og
koma þeim fyrir bí.
Film noir
í lok heimsstyrjaldarinnar
tóku glæpamyndirnar nýja