NT - 20.04.1985, Blaðsíða 9

NT - 20.04.1985, Blaðsíða 9
Laugardagur 20. apríl 1985 9 Steingrímur Hermannsson formaður Framsóknarflokksins: Þjóðarbúið þolir ekki aðra kollsteypu Ræða flutt á aðalfundi miðstjórnar Framsóknarflokksins ■ Liðin eru tæp tvö ár frá myndun núverandi ríkisstjórnar. Það hefur verið viðburðaríkur tími, skipst hafa á skin og skúrir. Viðureignin við verðbólguna gekk vel framan af, en ver á seinni hluta tímabilsins. Því hafa fylgt ýmiss konar endurvaktir erfiðleikar, bæði hjá at- vinnuvegum og einstaklingum, sem koma ekki á óvart eftir kynnin af böli verðbólgunnar undanfarin ár. Vinsældir ríkisstjórnarinnar og fylgi stjórnarflokkanna hefur samkvæmt skoðanakönnunum breyst í samræmi við þróun efnahagsmála. Ríkisstjórnin naut mikils fylgis þegar vel gekk í viðureign- inni við verðbólguna, þrátt fyrir harðar, lögbundnar aðgerðir, sem sumir nefndu ólýðræðislegar, en gengi hennar hefur fallið við endurvakta verðbólgu, þrátt fyrir frjálsræði, sem ýmsir dásama. Nauðsynlegt er fyrir okkur framsókn- armenn að meta verkin, læra af þeirri reynslu, sem fengin er, og móta ákveðna stefnu fyrir næstu og fjarlægari framtíð. Þessi miðstjórnarfundur kemur því sam- an á mikilvægum tímamótum. Ég mun í ræðu minni gera stuttlega grein fyrir meginþróun mála undanfarin tvö ár. Höfuðáherslu mun ég leggja á það tímabil, sem nú er hafið, og á mikilvæga stefnumörkun í málefnum þjóðarinnur, þegar til lengri tíma er litið. Hjöðnun verðbólgu með lögbundnum aðgerðum Fyrstu tveimur starfsárum þessarar ríkisstjórnar sýnist mér rétt að skipa í tvö tímabil. Hið fyrra einkenndíst af ákveðnum aðgerðum til varnar þeim voða, sem við blasti í óðaverðbólgunni, og markviss- um, lögbundnum ráðstöfunum til þess að knýja verðbólguna hratt niður. Stundum heyri ég sagt, að um leiftur- sóknina margfrægu hafi verið að ræða. Það er mikill misskilningur. Leiftursókn- in gerði að vísu ráð fyrir því, að verðbætur á laun yrðu afnumdar, en hún gerði hins vegar ráð fyrir, að þegar yrði gengið til frjálsra samninga um kaup og kjör og vextir gefnir frjálsir, svo eitthvað sé nefnt. Svo var að sjálfsögðu ekki gert nú. Við framsóknarmenn vildum við stjórnarmyndun, að lögbundnar ákvarð- anir um kaup og kjör stæðu lengur, töldum það óhjákvæmilegt í því alvar- lega ástandi, sem var. Sjálfstæðismenn vildu hins vegar, að slíkt tímabil yrði sem styst. Samkomulag varð um 8 mán- uði. Arangur varð, eins og fyrr segir, mjög mikill, verðbólga var um áramótin 1983-4 orðin um 15 af hundraði á árs- grundvelli. Enn er ég þó þeirrar skoðun- ar, að þetta tímabil hefði mátt standa nokkru lengur, þannig hefði betra jafn- vægi náðst í efnahagsmálum. Aukið frjálsræði Annað tímabilið hófst, þegar létt var hinum lögbundnu aðgerðum, samningar urðu frjálsir og ýmiskonar frjálsræði var aukið, sem sjálfstæðismenn leggja meiri áherslu á en við. Orð mín ber þó ekki að skilja svo, að við framsóknarmenn séum á móti auknu frjálsræði einstaklingsins, spurningin er fyrst og fremst sú, hvenær því jafnvægi er náð í efnahagsmálum, að slíkt sé tímabært og að hvaða marki. Sumt á þessu öðru tímabili tókst bærilega. Samningarnir í febrúar 1984 voru skynsamlegir. Ríkisvaldið tók að vísu mikilvægan þátt í þeim með aðgerð- um vegna einstæðra foreldra og ellilíf- eyrisþega, en það var ekki fyrr en þess var óskað af aðilum vinnumarkaðarins. Ég er einnig þeirrar skoðunar, að aukið viðskiptafrelsi hafi, þar sem sam- keppni er nægileg, reynst betur en ég trúði. Annað hefur tekist ver. Nefni ég þar sérstaklega hið svonefnda vaxtafrelsi. Ég er þeirrar skoðunar, að vextir hér á landi hljóti í framtíðinni að verða frjálsir að svipuðu leyti og er í okkar nágranna- löndum. Island er orðið mjög opið land og verður ekki auðveldlega skilið frá því, sem er í okkar næstu viðskipta- og markaðslöndum. Hins vegar kom í ljós, að hinn íslenski fjármagnsmarkaður var og er ekki enn reiðubúinn til þess að taka við því frelsi, sem honum var veitt. Til þess er fjármagnsskortur alltof mikill, bankarnir vanþróaðir og óbein peninga- stjórn ekki nægilega markvíss. Sömuleiðis verður að viðurkenna, að afskiptaleysi stjórnvalda af kjarasamn- ingum s.l. haust leiddi ekki til góðs. Að vísu var, eins og öllum er kunnugt, á bak við tjöldin og opinberlega, boðin fram skattalækkun í stað óviðráðanlegra launa- hækkana. Það mistókst, m.a. vegna þess, að ríkisstjórnin var ekki samstillt í þeirri viðleitni. Afleiðingin varð endur- nýjuð verðbólga, sem að vísu hjaðnar nú ört vegna þess, að verðbætur eru ekki greiddar á laun. Eriendar skuldir Ég get ekki lokið þessu stutta og samanþjappaða yfirliti um þróun mála undanfarin tvö ár án þess að minnast á þá hættu, sem að mínu mati er einna mest nú í okkar þjóðfélagi, erlenda skuldasöfnun. Formaður Sjálfstæðisflokksins hefur sagt, að fjármálastjórnin hafi mistekist Þar er að sjálfsögðu átt við bæði stjórn peningamála í gegnum banka og hinn svonefnda frjálsa markað og ríkissjóð. Ríkissjóður var að vísu hallalaus á síð- asta ári, og er það góðra gjalda vert. Sú afkoma byggir þó ekki síst á viðskipta- halla, sem var 6 af hundraði. Það er, vægast sagt, mjög alvarlegt í núverandi skuldastöðu þjóðarbúsins út á við. Staðreyndin er óumdeilanleg. Þrátt fyrir samdrátt í kaupmætti og sérstaklega kauptaxta, hefur einkaneyslan dregist tiltölulega lítið saman. Mikið fjármagn virðist vera í umferð. Vel má vera, að því sé nokkuð misskipt, en grunur minn er þó sá, að svo sé ekki aðeins á milli þjóðfélagshópa, heldur mun afkoma vera mjög misjöfn innan stétta. Að sjálfsögðu er þetta dæmi marg- slungið. Mikilvægarframkvæmdir í land- inu auka á þensluna. Stöðnun getur hins vegar verið jafnvel verri kostur og at- vinnuleysi er það örugglega. Spurningin er, hve lengi getum við þó haldið áfram á þessari braut? Svar mitt verður, hingað og ekki lengra. Stjórnarsamstarfið Áður en ég kem að þriðja tímabilinu í starfi ríkisstjórnarinnar, því sem þegar er hafið, þykir mér rétt að fara nokkrum orðum um stjórnarsamstarfið og álykt- anir og kröfur samstarfsflokks okkar, eins og þær koma fram á nýlegum landsfundi Sjálfstæðisflokksins. Ég hef oft sagt, að stjórnarsamstarfið sé gott. Þegar tveir aðilar með ólík sjónarmið ganga til samstarfs, tekst það aldrei nema heilindi og drengskapur ríki. Menn verða að viðurkenna sjón- armið hvor annars og taka tillit til þeirra. Ég hef lagt á það áherslu í stjórnarsamstarfinu, að ágreiningsmál verði leyst innan ríkisstjórnarinnar og milli flokkanna, en ekki í fjölmiðlum. Þetta hefur að mestu tekist. Að sjálf- sögðu hafa slík mál verið allmörg og hvorugur flokkurinn fengi allt sitt fram. í flestum tilfellum hafa þó náðst samn- ingar, sem báðir aðilar hafa sætt sig við. Því verður alls ekki neitað, að nokkr- um erfiðleikum hefurvaldið, aðformað- ur Sjálfstæðisflokksins situr ekki í ríkis- stjórninni. Ég er þeirrar skoðunar, að hann ætti að vera þar. Að sjálfsögðu er það hins vegar málefni sjálfstæðismanna sjálfra, hverja þeir velja til ráðherra- starfa. Þetta hefur þó haft skaðleg áhrif fyrir ríkisstjórnina. Innan Framsóknarflokksins hafa að sjálfsögðu heyrst óánægjuraddir. Reyndar get ég sjálfur tekið undir ýmsa þá gagnrýni, sem fram hefur komið vegna þess, sem ekki hefur tekist eins vel og skyldi. Við ræðum hins vegar málin á okkar fundum og höfuð ætíð náð sam- stöðu. Enginn getur vænt okkur fram- sóknarmenn um að ganga ekki heilir til verks. í stjórnarsamstarfinu hrikti okkuð við kollsteypuna, sem varð um síðustu áramót. Það var eðlilegt. Við formenn flokkanna settumst þá niður og náðum samstöðu um allbreytta framkvæmd á stefnu ríkisstjórnarinnarj sem ég mun koma að síðar. Gjarnan má koma fram, að ég tel, að í viðræðum okkar formann- anna hafi ávallt ríkt heilindi af beggju hálfu, og sömuleiðis þegar umræður hafa farið fram á breiðari grundvelli, á milli flokkanna. Landsfundurinn Landsfundi Sjálfstæðisflokksins er ný- lokið. Þegar við framsóknarmenn met- um stjórnarsamstarfið og framhald þess, er nauðsynlegt að athuga þau viðhorf, sem fram komu á þessum fundi okkar samstarfsaðila. Landsfundarins var beð- ið með nokkurri eftirvæntingu. Því réði m.a. óánægja allmargra sjálfstæðis- manna með það ástand, sem skapast hefur með formann flokksins utan ríkis- stjórnarinnar, ýmsar yfirlýsingar minni spámanna flokksins og ágreiningur, sem virðist ríkja innan Sjálfstæðisflokksins um ýmis mál. Yfirlýsingar þær, sem frá fundinum komu, eru þó miklu hógværari en ýmsir gerðu ráð fyrir. Ég mun því ekki dvelja lengi við landsfundinn. Þó eru nokkur atriði, sem óhjákvæmilegt er að minnast á. Ég fagna því að Sjálfstæðisflokkurinn ályktar að ríkisstjómin skuli beita sér fyrir samstarfi við launþega og atvinnu- rekendur um þróun efnahags- og kjara- mála á breiðum grundvelli. og leitast þannig við að koma í veg fyrir að ný kollsteypa verði í efnahagsmálum í haust. Þetta var reyndar þegar ákveðið í samkomulagi flokkanna frá febrúar s.l., oger hafið, einsogég mun koma að síðar. Mér sýnist einnig að samþykktir flokksins um landbúnaðarmál geti orðið grundvöllur að skjótri afgreiðslu hins nýja frumvarps um Framleiðsluráð land- búnaðarins, sem landbúnaðarráðherra hefur látið gera. Um annað hefur ætíð verið Ijós ágreiningur. Sjálfstæðisflokk- urinn leggur t.d. áherslu á vaxtafrelsið. Við teljum það ekki tímabært, um það verða hér eftir sem hingað til eflaust skiptar skoðanir. Eg undrast þá ofuráherslu, sein Sjálf- stæðisflokkurinn leggur á einkarekstur, að því er virðist á kostnað alls annars rekstrarforms. Þetta er að sjálfsögðu mjög andstætt skoðun okkar framsókn- armanna. Framsóknarflokkurinn hefur alla tíð stutt heilbrigðan einkarekstur og samvinnurekstur jöfnum höndum. Við styðjum, án tillits til rekstrarforms, hvern þann atvinnurekstur, sem er þjóð- félaginu í heild hollur. Það kemur síður á óvart, að Sjálf- stæðisflokkurinn leggst gegn ríkisrekstri. Við framsóknarmenn útilokum hins veg- ar alls ekki slíkan rekstur, en höfum ætíð talið, að ríkisrekstur eigi að vera undan- tekning, og fyrst og fremst að koma til greina, þegar treysta þarf atvinnuöryggi eða koma í veg fyrir einokun. Með tilliti til þess teljum við td. afar nauðsynlegt að í landinu sé a.m.k. einn öflugur ríkisbanki. Við framsóknarmenn höfum tekið þátt í því upp á síðkastið að breyta fáeinum ríkisfyrirtækjum í hlutafélög, og þá metiö hverja slíka hugmynd í ljósi ofangreindrar stefnu. Þegar þær að- stæður eru ekki lengur fyrir hendi, er eðlilegt, að ríkið dragi sig út úr viðkom- andi rekstri og bjóði dugmiklum ein- staklingum eða samtökum þeirra að taka við. Við erum ekki „kredduflokk- ur“ að þessu leyti fremur en öðrum. Ræða formanns Sjálfstæðisflokksins í ræðu formanns Sjálfstæðisflokksins á landsfundinum kom fram atriði, sem full ástæða hefði verið til að ræða, m.a. með tilliti til þess, að innan Framsóknar- flokksins gætir töluverðrar tortryggni í garð sjálfstæðismanna. Það er ekki óeðlilegt eftir margra áratuga átök um grundvallaratriði í íslenskum þjóðmál- um. Sviðaðra viðhorfa gagnvart Fram- sóknarflokknum mun, að því er mér skilst, einnig gæta innan Sjálfstæðis- flokksins. Fullyrðingar um frumkvæði sjálfstæðismanna í flestum mikilvægum málcfnum þcssarar ríkisstjórnar afskrifa ég þannig sem nauðsynlega viðleitni formannsins til þess aö bcrja saman sitt lið. Aö sjálfsögðu hafa flokkarnir báðir haft frumkvæði á fjölmörgum sviðum. Það er t.d. kunnara en svo, að slíkt þurfi að ræða, að lögbundnar og árang- ursríkar aðgerðir gegn verðbólgunni í upphafi stjórnarsamstarfsins voru sam- kvæmt lillögum okkar framsóknar- manna. Sömuleiðis er alþjóð ljóst, að vaxtafrelsið á öðru tímabili ríkisstjórnar- innar var að frumkvæði sjálístæðis- manna, svo einhver dæmi séu ncfnd. Þá má öllum vera ljóst, að opinberar að- gerðir til lausnar á kjaradeilum og þátt- taka ríkisvaldsins í samningum aðila vinnumarkaðarins, er fremur í samræmi við skynsemisstefnu okkar framsókn- armanna en frjálshyggjuna. Um slíkt á ekki að þurfa að deila. Aðalatriðið er að vinna af heilindum og leitast við að ná samkomulagi, þegar um skoðanamun er að ræða. Það hefur yfirleitt tekist í þessu stjórnarsamstarfi, og von mín er, að svo verði áfram um sinn. Ég verð þó að gera athugasemd við þá fullyrðingu formanns Sjálfstæðisflokks- ins, að við framsóknarmenn gætum á óeðlilegan hátt hagsmuna Sambands ís- lenskra samvinnufélaga á kostnað einka- framtaks. Ég vildi gjarnan fá að heyra dæmi um slíkt. Þótt ekki sé það nefnt, er e.t.v. átt við þann leigusamning, sem landbúnaðarráðherra gerði við laxeldis- fyrirtæki Sambandsins á Reykjanesi. Sá samningur var að öllu leyti eðlilegur og þess fullkomlega gætt, að ekki fylgdu meiri réttindi til notkunar á jarðvarma og köldu vatni en eðlilegt er og svæðið þolir. Allt upphlaupið í þessu sambandi er þeim til skammar, sem að því stóðu. Þessa eru ýmis dæmi, að fyrirtæki hafa fengið t.d. jarðvarma á betri kjörum frá ríkinu. Svo er í nýlegum samningi, sem fjámálaráðherra hefur gert við Hvalstöð- ina í Hvalfirði, svo dæmi sé nefnt. Reyndar tel ég, að fyrirtæki, sem ráðast í umfangsmiklar framkvæmdir til ný- sköpunar í íslensku atvinnulífi, eigi að njóta þeirra bestu kjara, sem ríkisvaldið getur veitt. Gildir þá að sjálfsögðu eitt og hið sama um samvinnufyrirtæki og einkarekstur. Við framsóknarmenn erum og viljum vera „hagsmunagæsluflokkur" hvers þess fyrirtækis, hvort sem það er sam- vinnufyrirtæki eða fyrirtæki í einkaeign, sem ræðst í heilbrigða og þjóðnýta framkvæmd. Ég get, að gefnu tilefni, ekki látið hjá líða að vara við markvissri viðleitni til þess að brjóta niður einhver heilbrigð- ustu samtök fólksins í landinu, sam- vinnufélögin. Gegn slíku munum við framsóknarmenn standas. Ég skal ekki hafa fleiri orð um landsfund sjálfstæðismanna. Þegar á heildina er litið, lít ég svo á, að sjálf- stæðismenn kjósi áframhaldandi stjórn- arsamstarf. Áð vísu eru ýmsar sam- þykktir þeirra settar fram sem kröfur og sagt að á þeim grundvelli skuli verkin tala. Ég hygg hins vegar, að sjálfstæð- ismönnum sé cins ljóst og okkur, að allar kröfur annars samstarfsaðilans geta aldrei náð fram að ganga. Viðræður við aðila vinnumarkaðarins Þriðja tímabilið í stjórnarsamstarfinu er hafið. Það hófst með því samkomu- lagi, sem gert var á milli stjórnarflokk- anna í febrúar s.l. í því var lögð til grundvallar sú reynsla, sem fékkst á síðasta ári. Ég mun nú rekja þau megin verkefni, sem framundan eru í ár. Mikilvægast, og reyndar grundvöllur starfsáætlunar stjórnarflokkanna, er samráð ríkisstjórnarinnar við launþega og vinnuveitendur um efnahags- og kjaramál. Upp á það er boðið í þeirri von, að kjarasamningar í ár leiði ekki til annarrar kollsteypu, sem þjóðarbúið þolir ekki. Skýrt skal tekið fram, að ákvörðunarvaldið hlýtur þó ætíð að vera hjá ríkisstjórninni sjálfri. Henni ber að stjórna. Þessu hefur verið vel tekið og eru viðræður við Alþýðusamband íslands og Vinnuveitendasamband íslands þegar hafnar. Einnig eru hafnar viðræður fjármálaráðherra við Bandalag starfs- manna ríkis og bæja, og ég hef rætt þessi mál ásamt fjármálaráðherra við formann BSRB. Reyndar má segja, að þetta samráð hafi hafist í sjómannadeilunni. Enginn hefur verið þvingaður til slíkra viðræðna. Aðilum var tilkynnt, að rtkis- stjórnin væri reiðubúin til þessa samráðs þegar og ef þeir óskuðu. Það var ósk sjómanna, að ríkisstjórnin kæmi inn í þá deilu. Ég tel að fullyrða megi, að viðræður við deiluaðila, sem í tóku þátt, auk mín, sjávarútvegsráðherra og fjár- málaráðherra, hafi orðið til þess að leysa sjómannaverkfallið. Ég leyfi mér einnig að fullyrða, að sú lausn, sem fékkst, hafi verið vel viðunandi fyrir alla aðila og valdi ekki röskun í efnahagsmálum. Eins og kunnr ' ?r, hafa launþegar krafist þess, að verðbætur verði teknar upp að nýju á laun. Stjórnarflokkarnir Sjá næstu síðu

x

NT

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: NT
https://timarit.is/publication/305

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.