NT - 18.08.1985, Blaðsíða 8

NT Sunnudagur 18. ágúst 1985 8
í þágu vísindanna:
Omurleg örlög f roska
■ í nóvember 1982 komu sparnað-
araðgerðir Reagan-stjórnarinnar nið-
ur.á CROAK froskabúinu í Ann
Arbor, Michigan sem rekið var af
rannsóknarstofu sem er í beinum
tengslum við Michigan háskóla. Það
var fyrirsjáanlegt að stöðin yrði lögð
niður vegna fjármunasveltis og að
farga yrði þeim tíu þúsundum froska
og hundruðum þúsunda halakarta
sem þar voru ræktaðar fyrir tilraunir.
En George W. Nace dýrafræðipróf-
essor hafði ekki í hyggju að leggja
árar í bát þótt móti blési, hann kærði
sig ekki um að sjá sextán ára starf sitt
fara í súginn. Hann ákvað að setja á
laggirnar einkafyrirtæki sem tæki við
hlutverki rannsóknarstofunnar og
mcð aðstoð Michigan háskóla og
nokkurra framsækinna fjáraflamanna
kom hann fyrirtæki sínu upp.
Nú er froskabú Nace til húsa í
Ypsilanti USA og fyrirtækið kallast
Ampitech og hefur vart undan að
sinna pöntunum sem berast hvaðan-
æva að í froska og körtur. Alifrosk-
arnir skera sig úr villifroskum að því
leytinu að það er hægt að ábyrgjast að
þeir séu sóttlausir og þar að auki telst
■ Dílafroskur (RANA PIPIENSýHVlælist um það hil 10-12 cm. Fyrrum
algengur um öll Bandaríki Norður-Ameríku en hefur farið mjög fækkandi.
Margar kynslóðir líffræðinemenda hafa haft þá ánægjn að kryfja þennan frosk
til mergjar og froskarnir veiddir í þeim tilgangi.
það ótvíræður kostur að vita hárná-
kvæmlega um aldur þeirra þegar
notast á við þessi láðs- og lagardýr í
tilraunaskyni.
Fyrir utan að rækta froska til til-
rauna selur Nace allan nauðsynlegan
búnað til heimaræktunar froska. Hjá
honum má kaupa froska, sæðingar-
áhöld og hormóna ásamt ítarlegum
leiðbeiningum um notkun tólanna.
Ef leiðbeiningarnar skyldu vefjast
fyrir mönnum býður Nace einnig upp
á vikunámskeið í froskarækt sem kost-
ar litlar fimmtíu þúsund kr.
Illkynja æxli seljast vel
Væntanlegir eru á sölumarkað
heimsins fyrstu skyldleikaræktuðu
froskarnir sem allir hafa sömu litn-
ingaröðun. Jo Ann Cameron, líf-
fræðiprófessor við Illinoisháskóla
segir að með fyrirframvitaðri litninga-
röðun froskanna geti rannsakendur
valið um öll froskaafbrigði og þurfa
ekki að leita þeirra þar sem afbrigðin
birtast tilviljanakennt í náttúrunni.
Nace býst við því að þessir skyldleika-
ræktuðu froskar eigi eftir að seljast
drjúgt til rannsóknarstofa, einnig tel-
ur hann sölumöguleika froska með
illkynja æxli vera mikla.
Sheldon Guttman dýrafræðipróf-
essor og gamalgróinn viðskiptavinur
Nace, notar nýfrjóvguð froskaegg til
rannsókna á áhrifum málmmengunar
á þroska fóstra. Hann heldur að
ýmiss lífefnaiðnaður sem nú er í
gangi enda er tilgangur Nace með
Ampitech-froskabúinu ekki sá að
græða peninga. Áhugi hans er bund-
inn við rannsóknir á þróun láðs- og
lagardýranna með séráherslu á litn-
ingaröðun o.fl.
Löngu áður en mýs og rottur urðu
aðalfórnarlömb vísindamanna var
froskum slátrað fyrir málstað þekk-
ingarleitarinnar. Jafnvel Aristóteles
sjálfur, faðir vestrænna vísinda, drap
froska til að kanna æxlun og þróun
lífsins. Líffræðingar voru heldur ekki
ódeigir við að stúdera froskaegg ef
ske kynni að það mætti veita þeim
innsýn í leyndardóma frjóvgunar og
fósturþroska. Og froskar voru löng-
um nytilegir í skólastofum; banda-
rískir nemendur hafa slátrað yfir
einum milljarði á tilraunaborðinu
undanfarin tuttugu og fimm ár.
Gengi froska til tilrauna beið
hnekki á sjötta áratugnum og vísinda-
menn sneru sér í æ ríkari mæli að
nagdýrum ýmiss konar enda eru nag-
dýr miklum mun þægilegri til umhirðu
en froskar. Mönnum gekk ekki of vel
að halda froska áður fyrr enda út-
heimtir froskabúskapur margslungin
búr þar sem dýrunum gefst kostur á
láði og legi til afhafna. Aukinheldur
líta froskarnir varla við öðru en
lifandi bráð og því erfiðleikum bund-
ið að velja í þá fóðrið. Þar af leiðandi
voru flestir tilraunafroskar veiddir út
í guðs grænni náttúrunni.
mannsfóstur séu afar viðkvæm fyrir
hverskonar málmmengun og af því
það er erfitt að fá nægjanlega mörg
mannsfóstur til rannsókna verður
hann að notast við fóstur froska.
Froskarnir með illkynja æxlin eru
mikið keyptir af áhugasömum
krabbameinsrannsakendum sem vilja
kynna sér allt um þá meinsemd.
Svo er einn viðskiptavinur froska-
búsins sem leitast við að sanna þá
kenningu sína að vetrardvali frosk-
anna framkalli efni í ónæmiskerfinu
sem hindri framgang sóttkveikja af
völdum sýkla og hann kaupir býsn af
froskum til að reyna að sanna kenn-
ingu sína. Þessar athuganir og ýmsar
fleiri eiga allt undir því að ávallt sé
nægjanlegt framboð af fórnfúsum
froskum sem hægt er að kvelja í þágu
vísinda og þekkingarleitar.
Villtir og ræktaðir
froskar
Þótt froskarækt virðist við fyrstu
sýn ábatasöm aukabúgrein er jafnvíst
að hún verður aldrei eins arðbær og
■ Afríska klókartan (XENOPUS
LAEVIS). Um það bil 15 cm löng og
dregur nafn sitt af svörtum,
klóm. Þessi karta lifir einvörðungu í
vatni og setur ekki fyrir sig að nærast
á fóðri andstætt flestum öðrum kört-
um og froskum sem helst líta ekki við
öðru en lifandi bráð.Ómatvendni
þessarar klókörtu auðveldar ræktun
hennar og þess vegna þykir hún
vænlegust til rannsókna.
„ímyndið ykkur ef allar tilrauna-
rottur væru veiddar í skolpræsunum,"
dæsir Nace þegar hann lýsir ástandinu
eins og það var fyrir daga froskabús-
ins; gjörsamlega óhæft til að standast
kröfur vísinda tuttugustu aldarinnar.
Villtu froskarnir voru af öllum gerð-
um í þá daga sem kannski kom lítt að
sök á bernskudögum líffræðinnar
þegar fræðin einskorðuðust við að
skoða og skilgreina. En þegar tímar
liðu og líffræðin fór að þróast upp í
einhvers konar Frankenstein-iðju,
menn fóru að krukka í erfðafræði og
sameindaröðun dýranna, tók gaman-
ið að kárna því niðurstöðurnar voru
vísast ærið blendnar þegar forsend-
urnar voru lítt kunnar. Því fóru
vísindamenn að treysta á hreinræktuð
nagdýr með fyrirframvitaða litninga-
röðun, en Nace hafði tröllatrú á
froskunum sínum og tók til að hrein-
rækta þessi sleipu dýr svo hægt væri
að vita kyn þeirra og litningaröðun.
Geimfrjóvgun
Nú er Nace talinn sérfróður í
froskarækt og rannsóknaráætlun á
vegum N ASA hefur hann á launaskrá
við rannsóknarverkefni sem stofnað
var iil að kanna mætti hvort mannkyni
sé mögulegt að fjölga kyni sínu við
þau skilyrði sem ríkja utan aðdráttar-
sviðs jarðar. Það er sjálfgefið að öll
egg hryggdýra frjóvgast við þau skil-
yrði sem plánetan jörð gefur þeim,
það er, þau frjóvgast í þyngdarsviði
jarðar en það er ekki sjálfgefið að
frjóvgun geti orðið úti í geimnum þar
sem þyngdarleysið ríkir. Nú er ætlun-
in að athuga hvernig froskaeggi reiðir
af úti í geimnum fyrstu þrjár stundirn-
ar eftir frjóvgun en þessar þrjár
stundir kunna að skipta sköpum um
framþróun og þroska eggsins. Á þess-
um skamma tíma eftir frjóvgun undir-
gengst eggið miklar breytingar, við
eðlilegar aðstæður hrærir þyngdarafl
jarðarinnar eggið þannig að sá hluti
þess sem á eftir að þróast í skepnu
verður ofaná en rauðan og blóminn
sem fóstrið nærist á á þroskaskeiðinu
sínu verður undir. En ef fóstrið snýr
ekki rétt upp og niður er alls ekki víst
að frumurnar skipti sér samkvæmt
venju svo úr verði skepna með tvö
augu, fjórar lappir og annan skapnað
sem guð gefur.
George W. Nace hefur áhuga á
froskum, hann fær sér jafnvel læri og
læri í kvöldmatinn ef þannig liggur á
honum. En þótt margir froskar séu
gómsætir hefur Nace ekki í hyggju að
steypa sér út í matvælaiðnaðinn þótt
það gæti gefið gott af sér. Hann metur
starfíð sitt, sem hann hefur gætt í
áraraðir, framar öllu og við þá iðju að
rækta froska til skemmtunar vísinda-
mönnum ætlar hann að halda sig það
sem eftir lifir ævi.
■ Bolafroskshvítingi (RANA CATESBEINA) Lengd um það bil 20 cm. Þessi tegund er komin af sjaldgæfum
bolafroskum sem náðst hafa villtir. Af ókunnum ástæðum hafa vísindamenn ekki getað ræktað hvítingja af kvenkyni
tegundarinnar. Fyrir utan að vera gagnlegur í tilraunastofum er þessi froskur algengasti matfroskurinn í Bundaríkjunum.