NT - 27.10.1985, Síða 11

UÐINN
vængi úr blöðum sólblómsins og
reyndi að fljúga til himins en það
kviknaði i vængjunum og hann féll til
jarðar. Þannig segir Olebis að hann
hafi sjálfur dæmt sig til dauða með
orðum sínum og upp frá því deyja
allir menn.
Á meðal eskimóa á Grænlandi er
önnur útgáfa af þessari sögu: I upp-
hafi voru hvorki til sól né dauði.
Gömul kona sagðist vilja fórna dags-
birtunni ef hægt væri að sigra dauö-
ann en önnur mótmælti því og sagði
að lífið væri óhugsandi án sólarljóss
- því yrði þetta tvennt að fylgjast að.
Þetta minnir aftur á goðsögnina um
þrætuna og afleiðingu hennar, dauð-
ann eins og fyrr var minnst á. Blæ-
fegurðin í tveim síðasttöldu sögnun-
um virðist einkennandi fyrir þjóð-
flokka N-Ameríku - þar kemur fram -
í sögn frá indiánum af Svarthöfðaætt,
þræta milli fyrsta ættföðurins og ætt-
móöurinnar. Gamli maðurinn þráði
ódauðleikann en konan áleit að þá
yrði fólkið á jörðinni of margt og auk
þess - ef það dæi myndi því þykja
vænna hvoru um annað. Þau verða
NT Sunnudagur 27. september 11
síðan ásátt um að láta nautsbein
skera úr um málið og fleygja því í
tjörn - og ef það flyti myndu þau biðja
um ódauðleika, en sykki það myndu
þau biðja um dauða. En gamla konan
kunni töfra og breytti beininu í stein
og uppfrá því deyja allir menn. f
Oceaniu stendur baráttan á milli
tveggja yfirnáttúrulegra anda þar sem
annar kýs líf en hinn dauða og sigrar
sá síðarnefndi. Stundum kemur fyrir
að annar guðanna er illviljaður og á
Bank-eyjum er sú saga sögð að góði
guðinn Quat hafi búið til líkneski úr
tré og gætt það lífi með því að dansa
og berja trumbur. En guðinn fyiarawa
sem bæði var illur og afbrýðisamur
kom og brenndi líkneskjuna.
Kjötbúr dauðans
En sumar sögur tilheyra ekki nein-
um flokki fyrrnefndra sagna. Frum-
byggjar í Astralíu af flokki Aranda
álíta að fyrstu mennirnir hafi komið úr
klettum. Menn öfunduðu og hötuðu
foringjann vegna þess að hann gat
valið um konur svo að þeir sendu
honum galdur. Hann féll þá í dá og
gaf upp andann og var jarðaður.
Hann var þó ekki alveg dauður því
hann stakk hausnum upp úr moldinni.
Þá birtist töfrafuglinn Ubuna og stakk
hnífi í hausinn og sagði honum að
vera kyrrum á dánarheimi.
Hitt fólkið breyttist í fugla sem
kvökuðu sorgarljóð á grein en hefði
Urbuna ekki komið til skjalanna hefði
allt farið vel. Ef til vill kemur einkenni-
legasta sagan frá Ewe-þjóðflokknum
í Vestur-Afríku. Kóngulóin Yiyi (eitt
dæmiö um hinn kæna og gráðuga
jötunn sem finna má í mörgum goð-
sögnum) fékk eitt sinn kjöt að éta hjá
dauðanum meðan hallæri var. Dauð-
inn átti nóg kjöt því hann hafði sett
veiðigildrur í skóginn. Að launum fyrir
kjötið gaf Yiyi dauðanum dóttur sína
fyrir konu. Dauðinn bannaði konunni
að fara í gegnum skóginn til að sækja
vatn en dag einn fór hún þangað og
festist í gildru. Þegar Yiyi sá hvað
skeð hafði réðist hún á dauðann og
hljóp í skelfingu inn í þorpið með
dauðann á hælunum. Dauðinn hafði
aldrei fyrr komið til þorpsins og á
meðan hann lá í leyni og beið eftir
Yiyi skemmti hann sér við að skjóta
konurnar um leið og þær komu niður
að ánni að sækja vatn. Þá sá dauðinn
að hann hafði nóga bráð og þurfti
ekki að leggja gildrur i skóginum.
Persónugerving dauðans
Ein fyrsta tilraunin til að lýsa þeirri
skelfingu sem dauðanum fylgir fannst
við Catal Huyuk, aðsetursstað ný-
steinaldarmanna frá 7. árþúsundi f.
Kr. Hann birtist þar í mynd ógnvekj-
andi svartra hrægamma sem nærast
á mannshræjum. Fyrsti ritaði vitnis-
burðurinn um slíka persónugervingu
kemur frá forn-Egyptum og Mesopot-
amiu Osiris, hetjan guðdómlega sem
síðar varð tákn mannsins í útfararsið-
um Egypta, var drepinn af hinum illa
guði Seth. Á myndum er Seth í
dýrslíki með oddhvöss eyru, horn og
langt trýni og rófu sem klofin er í
tvennt. Hann var þó aldrei álitinn vera
dauðaguðinn og í egypskri list er
heldur enginn slíkur guð.
Þó sýnir eftirfarandi texti frá ca.
2160-1580 f. Kr. greinilega hvernig
Egyptar persónugerðu dauðann:
„Bjargið mér úr klóm hans sem tekur
það sem honum þóknast. Lát eigi
hinn glóandi anda hans nema mig
brott.“ Ekki erólíklegt aðágrísk-róm-
verska tímabilinu í Egyptalandi hafi
guðinn með sjakala-höfuðið, Anubis,
sem oft kemur fram í útafararsiðum
ásamt Osiris, hafi verið gerður að
guði eða leiðsögumanni hinna fram-
liðnu.
Engill dauðans
í Mesopotamíu til forna kölluðu
Babyloniumenn dauðaguðinn
Uggga, þótt hann hafi sjaldan komið
fram með því nafni. Dauðinn tók á sig
ógnvænlegt gervi í þeirra augum. I
hinu fræga söguljóði Gilgamesh,
dreymir Enkidu, ógæfusaman vin
söguhetjunnar, um eigin dauða þegar
óttaleg ófreskja nær honum á sitt
vald:
„Hann umbreytti mér og armar
mínir uröu sem fuglshamur þaktir
fiðri.
Hann lítur til mín og leiðir mig inn í
hús myrkursins til bústaðar Irkalla
þaðan sem engum er undankomu
auðið."
í texta frá Assyriu 650 f. Kr. er
þessum erkióvini lýst í frásögn af
undirheimum og er í líki ófreskju með
mannshendur og slöngufætur. En
persónugervi dauðans birtist þó í
margbreytilegri mynd og í öðrum
assýruskum texta er að finna leið-
beiningar handa þeim sem gyðja
hinna dauðu kallar til sín. Og í
goðsögnum frá Mesopotamiu birtast
alls kyns ófreskjur úr undirheimum.
í hebreskum bókmenntum er guð
álitinn eiga sök á dauða manna enda
þótt hann samkvæmt sköpunarsög-
unni sé afleiðing af synd. Þar kemur
fram að þeir álíta Yahweh vera
öðrum þræði sjitinn úr tenglsum við
daglegt líf manna, þó það sé hann
sem sendir mönnum dauðann. í
seinni tima þjóðsögum gyðinga er
engill dauðans nefndur Sammael en
það merkir bikar guðs. Því var trúað
að sverðsoddur dauðans væri vættur
galli og hundar geltu við komu hans.
í goðafræði írana eru dauðinn og
tíminn fyrirbæri og þannig var Zun/a
konungur tímans um leið tákn dauð-
ans.
í fornum persneskum texta má
finna eftirfarandi: Engin lækning er til
hjá Zurva og enginn getur flúið dauð-
ann. ímynd Zurva var tvöföld í huga
Persa því það var til annars konar
tími -tími fallvaltleikans sem bundinn
var eðli mannsins, hrörnun hans og
dauða. Þessi hugmynd um Zurva
eða Ahriman öðru nafni, sem varguð
hins illa, tilheyrði Mithratrú og birtist í
musterum Persa í líki ófreskju með
Ijónshöfuð og skreytt táknum tímans.
í Vedabókmenntum Indverja er
guð dauðans nefndur Yama. Sam-
kvæmt Rig-Veda var hann sonur
Vivasvant og fór fyrstur dauðlegra
manna til undirheima. í seinni ritum
verður Yama dómari hinna dauðu og
í því hlutverki kemur hann fram í
búddismanum, bæði í Tíbet, Kínaog
Japan. Samkvæmt trú Kínverja nefn-
ist hann Yen-to-wang og ræður ríkj-
um á fimmta sviði helheima. Hann er
vinsæll innan japanskrar listar og ber
þá nafnið Emma-0 og situr í hásæti
ægilegur ásýndar klæddur klnversk-
um dómarabúningi. í hindúatrú birtist
dauðinn með öðru móti; hann nefnist
þar Mara eða Mrtyu og kemur fram í
mannsgervi. Það er líka áberandi í
goðafærði búddismans þótt hann sé
þar frekar tákn hins illa eða
„papman". Hindúaguðinn Shivasem
talinn er hafa tvíþætt eðli, er í senn
Bhaurava „hinn ógurlegi tortimandi"
og sér um líkbrennslu. Hann ber
hálsfesti úr hauskúpum manna og
slöngur skríða á höfði hans.
Enn sérkennilegri er hugmyndin
um eyðingarmátt Shiva sem birtist í
líki gyðjunnar Kali eða Durga. Kali
(sem merkir tími) er hræðileg ásýnd-
um, hún er svört og ber sveig úr
sundurskornum mannshöfðum og
hefur margar hendur sem halda um
tákn hennar, sverð dauðans, og eil-
ífðarblómið sem tákn um hina enda-
lausu hringrás lífs oa dauða.
Þýð.: Esther Vagnsdóttir
VAXANDIEFTIRSPURN
IMT dráttarvélarnar hafa fengið
frábærar viðtökur og seljast eins
ört og við getum afgreitt þær.
PÖTTINGER heyhleðslu-
vagnar. Ótrúlegt en satt, við
fáum sendingu vikulega.
Nokkrum óráðstafað úr
næstu sendingu 29/10.
Jarðtætarar fyrirliggjandi 60"
og 70". Þeir ódýrustu á
markaðnum. Frá kr. 34.500.-
|v.:y ;?
....TfeSviy
PÖTTINGER sláttu-
vélar. Örfáum óráð-
stafað. V.br. 1,65 m.
Verð aðeins kr.
46.500.-
STOLL heyþyrlur.
Vinnslubreidd frá 5m -
7,20 m.
_v. ■ >■!** '
.Jí'iVí,' v '••• v’ ' • , ...
SÆNSKAR LOFTRÆSTIVIFTUR í GRIPAHÚS
VÆNTANLEGAR - SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA.
Vélaborg
Bútækni hf. Sími 686655/686680