NT - 21.12.1985, Blaðsíða 9

Sigurður Björnsson, Kvískerjum:
Gætum landsins okkar
■ í NT 3. des. 1985 ritar reiður
maður, Sturla Sigurjónsson grein.
er hann nefnir „Er landið okkar
allra?“
Það er alltaf illt að rita greinar
reiður, því þá vill oft fljóta með
ýmislegt sem ekki á skylt við rök,
og þannig virðist mér hafa farið um
ritsmíð Sturlu, þó finna megi rök
fyrir sumu af því sem hann heldur
fram. Það mun engum til góðs að
ekki séu skýr mörk milli almenn-
inga og eignarlanda hreppa og ein-
staklinga, en á hvorugum svæðun-
um megum við, íbúar landsins,
haga okkur þannig að við spillum
landinu. En landinu er hægt að
spilla með mörgu öðru en beit. Bíll
getur skemmt land nteira á fáum
mínútum en stór fjárhópur á heilu
sumri. Jafnvel mótorhjól getur
unnið stórskemmdir á viðkvæmu
landi, en þá getur skift sköpum
hvernig sá sem á því situr beitir því.
Sem betur fer, mun nú minni
ásókn en áður var, að byggja
sumarbústaði á fegurstu og við-
kvæmustu blettunum: menn eru
farnir að átta sig á að með því er
þeim spillt og að nteiri unaður er að
njóta þeirra eins og þeir eru. Sem
betur fer hefur þó sumum sumar-
húsaeigendum tekist að gera um-
hverfi, sem ekki virtist hafa upp á
neitt sérstakt að bjóða, að unaðs-
reit. En menn virðast ekki hafa
skilið ennþá, að ef menn tjalda á
viðkvæmustu blettunum, eiga
menn á hættu að eyðileggja þá.
Mönnum finnst ekki geta sakað að
tjalda einu sinni á staðnum ef menn
gæta allrar varúðar og reyna að
valda sem minnstu tjóni á gróðri og
umhverfi, en ef annar ferðamaður
tjaldar að kvöldi, þar sem einn fór
að morgni sumarið út, er hætt við
að staðurinn beri þess verulegar
menjar og veiti mönnurn ekki þá
ánægju, sem hann hefði getað gert,
ef menn hefðu aðeins skoðað hann
en ekki tjaldað þar. Þessi hætta er
fyrir hendi þar sem umferð er
mikil, eins og víðast er þar sem feg-
urstu blettirnir eru. En það er ó-
fremdarástand að ekki skuli vera
sómasamleg tjaldstæði hæfilega
þétt um landið, þar sem menn geta
tjaldað gegn hóflegu gjaldi. Þetta
þarf að komast í gott lag sem allra
fyrst. En ef menn tjalda hvar sem
þeim sýnist, hlýtur að verða erfið-
ara, eða jafnvel ókleift að hafa
skipuleg tjaldstæði í góðu lagi.
Vegna vaxandi fjölda útlendra
ferðamanna er nauðsynlegt að
koma þessum málum, gistiaðstöðu
á tjaldsvæðum, farfuglaheimilum
og hótelum í það horf að ekki sé
langt fyrir neðan það sem annars-
staðar er, og um leið vcrðum við að
Ekki er því að neita, að árekstrar geta orðið á miili
sauðfjárbænda og ferðamanna ef ekki er gætt til-
litssemi. Ferðafólk getur orðið þess valdandi að
sauðfé, sem dreifir sér um víðlenda haga, safnast á
minna svæði með slæmum afleiðingum, bæði fyrir
bónda og land.
Laugardagur 21. desember 1985
haga löggjöfinni svo að okkar við-
kvænta landi verði hlíft við
skemmdum af völdum ferða-
manna, hvort sem þeir eru erlendir
eða innlendir. Eðlilegt er að hafa
löggjöf annarra landa til hliðsjónar
um þessi mál, en við verðum samt
að gæta þess að gróðurinn hér er
miklu viðkvæmari cn víðast ann-
arsstaðar, nema þá hátt til fjalla.
Sennilega verðum við að fara að
dæmi Austurríkismanna og lcyfa
aðeins vissum fjölda að vera í senn
á hverju svæði, a.m.k. á vinsælustu
stöðunum.
Ekki er því að neita, að árckstrar
geta orðið milli sauðfjárbænda og
ferðamanna ef ekki er gætt tillits-
semi. Ferðafólk getur orðið þcss
valdandi að sauðfé, sem dreifir sér
um víðlenda haga, safnast á minna
svæði með slæmurn afleiðingum,
bæði fyrir bónda og land. Dæmi er
til um að ferðamannahópur (er-
lendur) smalaði óviljandi öllu
sauðfé úr landi einnar jarðar yfir á
land nágrannans. Ferðamenn
þurfa því að sýna tillitssemi og hafa
svolítinn skilning á að þeir geta
með gáleysi valdið öðrum tjóni.
Að endingu fáein orð um rjúp-
una. Enginn fugl er eins ofsóttur og
hún, en þar mun hún gjalda síns
sérkennilega bragðs. Vegna þess
munu fáir hafa orðið þess aðnjót-
andi að geta virt hana fyrir sér þar
sem hún fær að vera óáreitt, en þar
verður hún allra fugla ótortryggn-
ust, og þó hún sé vissulega góð
dauð, er hún skemmtilegri lifandi.
Ekki er ástæða til að alfriða rjúp-
una, nema ef ofmikið verður um
menn andlega skylda þeim sem elti
hjörtinn inn í kirkjuna í Bretlandi
og getið var í útvarpinu á dögun-
um. En vel mætti hugsa sér að all-
stór svæði í nágrenni þéttbýlisstaða
væru friöuð til að gefa fólki kost á
að kynnast henni óáreittri, sér til
yndisauka.
Oft heyrist að menn fari á
rjúpnaveiðar meira til að njóta úti-
veru en vegna veiðana. Eitthvað er
það öfugsnúið, ef ntenn verða að
gera sér til erindis að drepa fugla,
til að geta veitt sér þá ánægju að
ganga á fjöll, og vonandi að sá
hugsunarháttur hverfi með tfman-
um.
Sem betur fer hefur umgengni
þeirra scm um landið ferðast farið
batnandi, ogvonandi heldursú þró-
un áfram, en langt mun þó að bíða
að það ákvæði laga, að óheimilt sé
að skjóta fugla eða önnur dýr f
eignarlöndunt manna án leyfis,
verði óþarft.
Sigurður Björnsson.
9
Olgeir Lútersson, Vatnsleysu:
Hinn aðþrengdi meirihluti
■ Það verður nú æ Ijósara að
hverju er stefnt með rógsaðförinni
að lífshagsmunum sveitafólks, en
það er að drepa hinar hefðbundnu
búgreinar í landinu og flæma fólkið
úr sveitunum. Þetta á að gera á
eftirfarandi hátt:
Afnema opinberan fjárstuðning
við þessar búgreinar í ræktun og
byggingum, afnema útflutnings-
bætur og niðurgreiðslur, hefja
frjálsan innflutning á búvörum,
skerða og afnema eignar- og um-
ráðarétt bænda á landi og lands-
nytjum.
Þessa aðför byggir rógslýðurinn á
þeirri falskenningu sinni að lífs-
starfsemi sveitafólks, landbúnað-
urinn, standi efnahag og menningu
þjóðarinnar fyrir eðlilegum
þrifum, og ekki síst hinu sanna
frelsi.
Ein síðasta atlagan í þessa átt
birtist í grein eftir Sturlu Sigurjóns-
son í NT 3. des. sl. en þar talar
hann um „gengdarlausar kröfur"
bænda, „yfirgangsminnihluta“
„hamslausa græðgi“ og „boðbera
landauðnar“.
Kunn er krafa Alþýðuflokksins
um „þjóðareign á landi“, þ.e. ríkis-
eign. Ég hef áður bent á að ríkis-
eign í kapítalísku þjóðfélagi sé
ekki þjóðareign nema í orði, og
sannast þetta vel nú, þegar kapíta-
listar með ráðherratitil rembast við
að selja sem mest af „þjóðareign-
um“ úr ríkiseign. -Þarf ekki þjóðin
sjálf að leyfa sölu á eignum sínum -
hvenær hefur hún gert það?
Geta ekki ráðherrar kapítalista
alveg eins braskað með land, laxár
og silungsvötn í eigu ríkisins eins
og fjármagn þess og fyrirtæki?
Hverjar eru „gengdarlausar
kröfur“ „yfirgangsminnihlutans"
eins og S.S. nefnir sveitafólk?
Sveitafólk gerir þær réttlátu og
eðlilegu kröfur að hafa óvéfengdan
rétt til nytja og umráða þess lands
sem það byggir lífsafkomu sína á,
jafnframt því að framleiða lífs-
nauðsynjar handa allri þjóðinni.
Þetta land er heimalönd bújarð-
anna og afréttirnar ásamt tilheyr-
andi ám og vötnum.
En hinn „aðþrengdi meirihluti"
S.S. gerir hinsvegar kröfur á lög-
gjafarvaldið um að skerða og af-
nema þessi réttindi sveitafólks, því
annars geti „aðþrengdir" þéttbýlis-
búar ekki notið ættjarðarinnar.
S.S. ogjábræðurhanssjáofsjón-
um að sveitafólk hafi möguleika á
nokkrum öðrum tekjum en af tak-
markaðri búvöruframleiðslu. Þeir
möguleikar eru þó litlir nema fyrir
þá landeigendur sem stærstan hlut
eiga í arðskrá bestu laxveiðiánna.
Á síðustu tímum heyrir maður
oft nefnt „lífsgæðakapphlaup",
sem eins mætti nefna lífsgæða-
græðgi. Af orðbragði S.S. má ætla
að sveitafólkið ryðjist þar fremst af
landsmönnum.
Leigugjöldin af laxveiðiánum
ráðast af ríkjandi lögmáli um fram-
boð og eftirspurn. Enn má ekki
hafa svo margar veiðistengur í ánum
að hægt sé að fullnægja veiði-
leyfaumsóknum. Það skal haft í
huga að hér er um sportveiði að
ræða en ekki fiskveiðar - þó veiðir
margur maðurinn meira verðmæti í
laxi og silungi heldur en veiðileyfi
hans kostuðu.
Þá nefnir S.S. bændur „boðbera
landauðnar".
í upphafi fslandsbyggðar var
landið mikið „viði vaxið“ um neð-
anverðar hlíðar og láglendi. Þurftu
landnemarnir að „ryðja“ mikið
land til að geta komið sér fyrir til
búsetu. Síðan varð skógurinn og
viðarlandið lífsnauðsyn fólksins til
eldsneytis, húsagerðar, smíða og
beitar. Því fór sem fór að skógurinn
eyddist, en það er fáviska að kenna
búendum um það því án skógarins
hefði mannlíf ekki haldið velli í
landinu.
En náttúruöflin voru líka stór-
virk við eyðingu skóga. Eldgos,
skriðuföll og snjóflóð voru þar
stórvirk. Eftir að skógurinn var
eyddur urðu veðraöflin mikilvirk
við að eyða viðkvæmum gróðri og
jarðvegi skóglendisins. Hálendið
hefur frá fornu verið gróðursnautt
nema stöku vinjar.
í minni sveit, Fnjóskadalnum, eru
enn verulegir fornir skógar. Það
vekur athygli að hólar, sem rísa í
þessum skógum, eru ekki skógi
vaxnir heldur bert grjót. Þó um-
vafðir séu skógarþykkni og engin
sauðkind hafi nokkru sinni komið
þar, vegna ófærðar um ógrisjaðan
skóg, myndast þar enginn gróður.
Þarna, og hvarvetna um land,
eru veðraöflin að verki: stormar,
frosthörkur, stórrigningar, en af-
leiðingar þeirra: ofþurrkar,
jarðfok, kal, holklaki, áfreðar,
vatnságangur, aur- og skriðuhlaup.
Það vekur líka athygli, að þar
sem beitarhús sauðfjár hafa verið
byggð sums staðar í skógunum,
hefur skógurinn haldið velli um-
hverfis þau eftir aldalanga beit.
Ofanverðar fjallahlíðar eru
gróðurlausar, en í hlýrri og rakari
sumrum litkast af gróðri upp í
grjótið. En í rosasumrum lifnar
þessi nýgræðingur ekki og er þarna
engri sauðbeit um að kenna.
I vetrar- og vorharðindaköflum
síðari ára hefur fjalldrapi og lyng í
hlíðum sums staðar kalið til dauðs.
í hágróandanum eru misstórir
blettir gráir og líflausir. Síðar kem-
ur þurrkvindurinn og feykir burt
visnuðum gróðurleifunum, og síð-
an frostið og myndar holklaka. Að
vori kemur stórrigning þegar frost-
ið er þiðnað í yfirborðinu, en það
ofmettast af vatni og fellur sem
aurhlaup og skriður niður í hlíða-
rætur - en við blasa opin sár í hlíð-
unum.
Þannig hefur þetta ekki farið þó
sauðkind hefði bitið ofan af gróðr-
inum, því ræturnar hefðu lifað
áfram og skotið nýjum gróður-
sprotum.
Samkvæmt kenningunni um
landeyðingu af völdum búfjárbeit-
ar ætti landið fyrst og fremst að
vera gróðursnautt í nánd við tún bú
jarðanna, þar sem ágangur búfjár
hefur verið mestur um aldir. En
þetta er ekki þannig - jafnvel stórar
skriður, sem fallið hafa í námunda
við tún, eru algrónar. Fjalldrapi og
lyng hafa eyðst við túnjaðrana en
harðgerðar grastegundir vaxið.
Hversvegna er gróðureyðingin
meiri á einum stað en öðrum?
Vegna þess að þar hafa veðraöflin
gengið miskunnarlausar að, og það
er ósannað með öllu að gróðureyð-
ingin væri minni nú þótt aldrei
hefði verið sauðkind í landinu.
Stormar og ofþurrkar hafa valdið
mestu um gróðureyðingu - jarðveg-
urinn fauk.
Hitt er svo annað mál, að það er
engin hagkvæmni í búskap að búfé
snöltri á hagleysi.
En það er hægt að eyða landið að
öðru en gróðri, - það er hægt að
eyða það að fólki við skapandi
ræktunarstörf í sveitum, og að því
vinna menn sem með réttu ber
nafngiftin: „boðendur landauðn-
ar“.
Sturla Sigurjónsson segir m.a.:
„Þar sem ljóst er að íbúar þéttbýlis
•hafa á tiltölulega skömmum tíma
verið sviptir fyrri möguleika á að
kynnast margrómaðri fósturjörð af
eigin raun, jafnvel þó að í stuttum
! sumarleyfum sé, þá er ekki að
undra þó margir vilji spyrna við
fótum".
Þegar S.S. talar um „aðþrengdan
meirihluta" mun hann fyrst og
fremst meina íbúa Reykjavíkur-
svæðisins. En hversvegna þyrpist
meirihluti þjóðarinnar á þetta
svæði? Er það ekki vegna þess að
þar býðst flest af því sem fólk sæk-
ist eftir í svonefndu lífsgæðakapp-
hlaupi, sem dregur með sér fjár-
magn af allri landsbyggðinni?
En mikið vill meira, og þess-
vegna er nú af vaxandi græðgi sótt
að hlut þeirra sem í sveitunum búa.
Hver hefur bannað þéttbýlisbú-
um að kynnast ættjörðinni? Liggja
ekki vegir til allra átta? Eru ekki
þjóðgarðar griðlönd og öllum þar
frjálst að vera sem vel hegða sér?
Hver hefur bannað þéttbýlisbúum
ferðalög og dvöl á hálendinu?
En sumir verða fyrir því að hug-
urinn dregur þá að vötnum þar sem
þeir megi næðis njóta, en reka sig
þá kannski á eignar- eða umráða-
rétt bænda. Rændir ró og friði
verða þeir þá jafnvel að „reiða upp
peningaveskið" og rennur blóð fyr-
ir sjónir andspænis sveitavarginum
„hamslausum af græðgi“.
Vatnsleysu 15. des. 1985
Olgeir Lútersson.
Þessa aðför byggir rógslýðurinn á þeirri falskenn-
ingu sinni að lífsstarfsemi sveitafólks, landbúnað-
urinn, standi efnahag og menningu þjóðarinnar fyr-
ir eðlilegum þrifum, ekki síst hinu sanna frelsi.