NT - 28.12.1985, Blaðsíða 8

Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgelandi: Nútíminn h.l
Ritslj.: Helgi Pétursson
Ritstjómarfulltr.: Niels Árni Lund
Framkvstj.: Guömundur Karlsson
Auglýsingastj.: Steingrimur Gíslason
Innblaðsstj.: Oddur Ólalsson
Skrifstofur: Sióumúli 15, Reykjavík
Sími: 686300. Auglýsingasími: 18300
Kvöldsimar: Áskrift og dreifing 686300, rítst|órn
686392 og 686495, tæknideild 686538.'
f Setning og umbrot: Tæknideild NT.
W wrmY Prentun: Blíiwprent h.l
1 Ijfllj* Kvöldsimar: 686387 og 686306
Verö í lausasölu 35 kr.og 40 kr. um helgar. Áskrift 400 kr.
Y
Loðdýraræktin í vexti
■ Loðdýrarækt er sú grein nýsköpunar at-
vinnulífsins, sem hvað mestur vöxtur hefur verið
í undanfarin misseri. Greinin er þegar orðin stoð í
atvinnulífi ýmissa byggðarlaga.
Að frumkvæði Jóns Helgasonar, landbúnaðar-
ráðherra, vinnur Byggðastofnun nú að endur-
mati á fyrri áætlunum um uppbyggingu loðdýra-
ræktarinnar, með það fyrir augum að tryggja
skynsamlegan uppbyggingarhraða og samræm-
ingu verka þeirra, sem að greininni starfa.
Áhugi bænda á loðdýrarækt hefur vaxið að
mun undanfarið. Pann áhuga má rekja til eftirtal-
inna atriða m.a.:
Loðdýrarækt virðist henta vel við íslenskar að-
stæður, íslenskir bændur virðast hafa náð undra-
skjótum árangri í henni og greinin er arðgæf leið
til gjaldeyrisöflunar.
Stjórnvöld hafa með ýmsum hætti stutt við loð-
dýraræktina. Veitt hafa verið hagkvæm lán til
byggingar loðdýrabúa ög kaupa á bústofni. Á
þessu ári var jarðræktarlögum breytt á þann veg,
að nú er heimilt að veita framlög til loðdýra-
byggingar sem nema allt að 30% af kostnaðar-
verði þeirra. Var þessi breyting liður í nýsköp-
unarstefnu í landbúnaði, sem búvörulögin frá
liðnu vori mörkuðu.
Um þessar mundir er að koma til framkvæmd-
ar niðurfelling söluskatts af ýmsu fjárfestingaefni
til nýgreina, svo sem loðdýraræktarinnar, sem
létta mun stofnframkvæmdir.
Fóðurstöðvar eru þýðingarmikill þjónustuaðili
fyrir loðdýrabúin. Framleiðnisjóður landbúnað-
arins hefur stutt við uppbyggingu þeirra, og nú ný-
lega hefur sjóðurinn hækkað framlag til kaupa á
vélum og tækjum til fóðurstöðvanna.
Á báðum bændaskólunum, á Hvanneyri og á
Hólum er nú að verða fullbúin myndarleg að-
staða til kennslu í loðdýrarækt, sem einnig verð-
ur nýtt til hagnýtra rannsókna fyrir hina nýju
búgrein.
Síðast en ekki síst hafa loðdýrabændur mynd-
að með sér sterk samtök, Samband íslenskra loð-
dýraræktenda, sem er málsvari hinnar nýju bú-
greinar, jafnframt því að skipuleggja þróttmikið
fræðslustarf fyrir loðdýrabændur og að veita
þeim ýmsa aðra þjónustu. Þá fer vaxandi hluti af
starfi ráðunauta búnaðarsambandanna til leið-
beiningarstarfs í loðdýrarækt.
Á þessu ári, sem er að líða, hófu um 50 bændur
loðdýrarækt og munu loðdýrabúin þá vera orðin
tæp 200 að tölu. Sem einstakt dæmi má nefna, að
nýlega fréttist að í Vopnafirði væru nú um 10 árs-
verk í loðdýrarækt og þjónustu við hana. í
dreifðum byggðum munar um minna.
Það er ljóst, að stefnu stjórnvalda í landbúnað-
armálum um eflingu loðdýraræktunarinnar sér nú
'ða stað. Það er að rísa ný og þróttmikil atvinnu-
ein, sem verða mun mörgum dreifðum byggð-
n landsins styrkur og færir þjóðarbúinu nú þegar
intalsverðar gj aldeyristek j ur.
Laugardagur 28. desember 1985 8
I tím:
íslensk þjóðmenn
ing þarfnast öfl-
ugrar bókaútgáf u
B Lengi var það nokkuð árviss
viðburður að bókaútgefendur létu
hátt í grátkór atvinnurekenda og
kaupsýslumanna. Var bágu rekstr-
arástandi bókaútgáfu lýst með
sterkum orðum og horfurnar í at-
vinnuvegi þessum dregnar dökkum
línum. Var því jafnan haldið fram
af miklum sannfæringarkrafti að
„framtíð bókarinnar1' væri í hættu
og gera yrði sérstakar ráðstafanir
til þess að koma í veg fyrir hrun
bókaútgáfunnar.
Óttast um framtíð
bókarinnar
Sem við var að búast reyndu út-
gefendur og rithöfundar og aðrir
áhugamenn unr bækur og bók-
menntir að gera sér grein fyrir, hverj-
ar væru ástæður þessarar þróunar.
Var margt tínt til, og má minnast
tilgátu eins og þeirrar að aukin
sjónvarpsnotkun ætti þar stóran
hlut að máli, síðar kom sú kenning
að myndbönd og almenn eign á
myndbandatækjum ylli hér miklu
um, svo og margs konar aðrir
möguleikar fólks til að stunda
menningu eða stytta sér stundir
yfirleitt, - svo og það, sem einnig
mátti heyra, að íslcndingar væru
orðnir svo vel lærðir í tungumálum
og „menntaðir" að þeir þyrftu ekki
á því að halda að lesa bækur á út-
nesjamáli á við það sem talað er á
íslandi. Enda væru bækur á
„menningartungum" heimsins
ódýrar og auðfengnar og eftir því
fjölbreyttar að efni.
„Heitarlummur“
En nú bregður svo við á þeirri út-
gáfuvertíð sem er að ljúka að menn
sem nákomnir eru „bókinni",
bókaútgefendur og bóksalar, eiga
ekki orð til að lýsa hvað bóksalan
hafi gengið vel um þessi jól. Bæk-
urnar runnu út eins og „heitar
lummur", svo notað sé danskt-
þýskt orðatiltæki í íslenskri þýð-
ingu. Bækur hafa selst ágætlega á
þessu ári. Þær seldust reyndar vel í
fyrra líka.
Frjáls bókaútgáfa
Af bókaútgáfunni í ár og á síð-
asta ári er því réttmætt að draga
nýjar ályktanir varðandi framtíð
bókarinnar. Reynslan gæti bent til
þess að horfur í bókaútgáfu séu
ekki eins dökkar eins og virtist vera
fyrir nokkrum árum, þegar bókaút-
gefendur voru að lýsa þrengingum
sínum og beindu jafnvel tillögum
til ríkisstjórnar og Alþings um ein-
hvers konar opinbert uppbóta- og
styrkjakerfi fyrir bókaútgáfuna.
Þarf varla að lýsa því hversu óæski-
legt væri að útgáfustarfsemi lendi á
ríkisframfæri, þótt það skuli jafn-
framt tekið fram og lögð á það
áhersla, að ríkisrekin útgáfufyrir-
tæki og ríkisstyrkt bókaútgáfa geta
átt fullan rétt á sér og hafa gefist vel
hér á landi. Er jafnvel hugsanlegt
að opinbera útgáfu starfsemi s.s.
Menningarsjóðsútgáfuna, megi
styrkja enn frekar en orðið er og
tryggja þó, eins og gert hefur verið,
að slík bókaútgáfa sé óhlutdræg í
bestu merkingu þess orðs og þjóni
óumdeildum menningarlegum til-
gangi.
Bókmenntaáhugi og
fjölbreytt bókaútgáfa
En í lýðræðislandi þar sem fjöl-
breytt menning er viðurkennd, og
skoðana- og tjáningarfrelsi, svo og
athafnafrelsi, er hornsteinn þjóð-
félagsgerðarinnar, er frjáls og óháð
útgáfustarfsemi, hvort heldur er
blaða eða bóka, algert grundvallar-
atriði. Á þvf sviði er mikil þörf fyrir
hvers kyns framtak og framtaks-
semi, einstaklingsframtak og fé-
lagslegt framtak, enda sé þjóðfé-
lagið að öðru leyti svo lýðræðislegt
og menningarlega sinnað að fram-
takssemi í bókaútgáfu fái notið sín.
Því má ekki gleyma að til eru þjóð-
félög - jafnvel sjálfstæð ríki - sem
eru svo áhugalítil um bókmenntir,
að þar þrífst nánast engin bókaút-
gáfa, enda stendur þá gjarnan svo á
að þjóðtungur slíkra ríkja eru
hantéraðar eins og mállýskur og
naumast bókmenntamál. Manni
kemur m.a. í hug viðskiptaland ís-
lendinga, stórfurstadæmið Lúx-
emborg, þar sem fara verður um
hliðargötu í höfuðborg þess lands
til þess að reka augu í prentmál á
þjóðtungu landsmanna, þótt sjá
megi myndarlegar bókabúðir fullar
af þýskum og frönskum ritum í
aðalverslunarhverfum staðarins.
Ólík þjóðmenning
hérog þar
Hvað sem líður annars þjóðfé-
lagsgerð og efnahagsgrundvelli og
fjárhagslegri afkomu þessara
smæstu þjóðríkja í Evrópu, íslands
og stórfurstadæmisins Lúxemborg-
ar, þá er þarna að finna mun á
menningarviðhorfum (menningar-
ástandi) sem sýnist nokkuð aug-
ljós. Þar fyrir er engin ástæða til að
kasta rýrð á þjóðmenningu Lúx-
emborgara almennt. íslendingar
eiga a.m.k. ekki að temja sér
menningarhroka af einu eða öðru
tagi, síst gagnvart smáþjóðum, eða
hreykja sér yfir aðra sem einhver
útvalin menningarþjóð. Sann-
leikurinn er sá að Islendinga skortir
margt í menningu sinni, sem gerir
þjóðmenningu annarra þjóða svo
þekkilega og áhugaverða. Þar má
nefna þjóðdansamenningu, tón-
menntir, klæðaburð, húsagerðar-
list, heimilishefðir margs konar og
rækt við venjur og sveitarsiði sem
er svo einkennandi fyrir einstakar
þjóðir, þjóðabrot og minnihluta-
hópa að þeir halda sérstöðu sinni í
hinu ruglingslegasta kraðaki ríkja-
bandalaga og annars samruna
landa og þjóða, þar sem viðhorf
herraþjóðanna virðast þó allsráð-
andi.
Islenska er þroskað
bókmenntamál
Islendingar ættu því að láta aðra
í friði með sitt, því að engum er alls
varnað, ogþjóðfélags aðstæðureru
margs konar í heiminum. Hinsveg-
ar ættu íslendingar að átta sig þeim
mun betur á því sem einkennir
þeirra eigin þjóðmenningu og gera
sér grein fyrir því hvað það er sem
gerir þá að þjóð en ekki að flaki í
þjóðahafinu. Þar er fyrst að nefna
að íslendingar eru eyþjóð sem mót-
ast hefur við allt aðrar aðstæður en
smáþjóðir meginlandanna. Islend-
ingar voru um aldir svo einangruð
þjóð að þeir höfðu góðan tíma til
að melta utanaðkomandi áhrif á
mál og menningu og aðlaga þau í
samræmi við eðli íslenskrar tungu
og íslenskrar menningar. Bók-
menntir eru auk þess mjög sterkt
einkenni á íslenskri menningu, ís-
lenskan er þroskað bókmenntamál
og ritmál um margar aldir og er að
því leyti býsna sérstæð meðal
tungumála smáþjóða. Eins er ljóst
að mállýskumunur í íslensku er
miklu minni en búast mætti við, ef
litið er á íslenska landshætti,
strjálbýlið, einangrun byggðanna,
öræfin, fjöllin, sandana og stór-
fljótin. Og það er ekki síst fyrir þá
gæfu að íslenskan er að verulegu
leyti laus við mállýskur að „menn-
ingarvandamál" (lítum á Noreg!)
eru ekki til hér á landi nema ef vera
skyldi í hugum þeirra, sem gera sér
það að atvinnu að búa til félagsleg
og menningarleg vandmál upp á
skandinavisku eða amerísku.
Nauðsyn bókaútgáfu
Þar sem bókmenntir eru svo ein-
kennandi fyrir íslenska menningu
og hafa haft svo mikil áhrif á þróun
íslenskrar tungu og gert hana m.a.
hæfa til þess að vera þjóðinni tæki
til hvers konar tjáskipta, hvort
heldur er í daglegum samskiptum á
heimili og vinnustað (sem hver
mállýska er fær um) eða á sviði
fræða, bókmennta og vísinda (sem
til þarf þroskaða tungu) og er auk
þess einstakt sameiningartákn
þjóðarinnar, svo að góð íslenska er
hvorki stéttbundin né staðbundin,
- þegar allt þetta er fyrir hendi, er
það næstum að segja úrslitaatriði
fyrir íslenska menningu að „bókin"
eigi sér framtíð. Það eru gleðitíð-
indi, ef bókaútgáfa hefur gengið
vel á þessu ári. Vonandi haldast
þau skilyrði, sem ráðið hafa góðri
afkomu bókaútgáfunnar undanfar-
in ár. Ef krítarkortin eiga sinn þátt
í því, þá má hugga sig við það að af-
leiðingin af útbreiðslu þeirra gat
orðið verri. Ef bókaverð fer hlut-
fallslega lækkandi vegna endur-
bóta í prentiðnaði, þá er það vís-
bending um að góð skilyrði til
bókaútgáfu séu varanleg og að
„bókin" eigi framtíð.
Ingvar Gíslason