Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.2004, Blaðsíða 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 9. október 2004
!
Mér er tjáð að nýi WD40
Lexusinn sé væntanlegur á
göturnar innan skamms.
Ég get ekki beðið eftir því
að fá að prufukeyra hann!
Annars sá ég Hyundai
Firebirdinum bregða fyrir
um daginn. Ég vissi ekki að
þeir væru ennþá framleiddir …!
Ókei, þá held ég að allir feministar
séu hættir að lesa og við strákarnir
getum átt smá trúnó.
Konan er búin að vinna myrkr-
anna á milli undanfarið. Ég hef séð
um heimilið, börnin og allt það.
Auðvitað heitir
þetta foreldraorlof,
yngri dóttirin er
bara fimmtán mán-
aða. Ég tók líka nokkurra mánaða
orlof þegar eldri dóttirin var á
svipuðum aldri. En einhvernveginn
þróast þetta alltaf út í það að ég fæ
pössun og fer út í garð að moka
mold eða eitthvað. Það eru næg
verkefni, setja upp snúrur, taka til
í skúrnum, lakka gereftin o.s.frv.
Það er ekki eins og þessi jafn-
réttisbarátta hafi skilað okkur körl-
unum einhverju jafnrétti. Við þurf-
um að læra að gera allt það sem
mæður okkar gerðu í gamla daga –
en konunum dettur ekki í hug að
koma til móts við okkur! Ég hand-
mokaði til dæmis tuttugu rúmmetr-
um af mold úr garðinum í sumar.
Og á meðan ég var að pæla í því
hvort að ég ætti að panta gám –
eða aka þessu öllu í kerru, þá var
konan mín að velta því fyrir sér
hvort að hún ætti að fara til spá-
konu eða í árunudd!
Þetta var ótrúlegt afrek sem ég
innti af hendi í garðinum. Ég lagði
drenrör í kringum húsið, ég græj-
aði niðurfall, mokaði sandi yfir allt-
saman og hellulagði. Og svo er
þetta allt í einu búið. Núna neyðist
ég til að horfa á garðinn út um
gluggann, af því að það er kominn
vetur. Og að vísu get ég kannski
eytt smá tíma með dætrunum …?
Við þurfum að vakna klukkan
hálfsjö á morgnana, til að sú eldri
komist í skólann í tæka tíð. Sem
betur fer er hún í Landakotsskóla,
þar sem er ekkert verkfall – kaþ-
ólskum guði sé lof. Sú yngri sprett-
ur upp á sama tíma, tilbúin í fjörið.
Þá breytist ég í áttarma kolkrabba
– sem býr samtímis til graut,
burstar tennur, útbýr nesti, skiptir
um bleyju og leysir ágreiningsmál.
Stundum labbar litla skvísan með
okkur í skólann. Það er meiriháttar
fyrirtæki – sérstaklega ef maður er
seinn fyrir. Hún vill fara inn í alla
húsagarða og húsasund og blanda
geði við rónana. Sem er mjög tíma-
frekt. Þannig að ég verð að hafa
hana á öxlunum, og þá misþyrmir
hún hausnum á mér.
Kvöldmatartíminn er annað
skipulagsævintýri. Þá eru þær
þreyttar í þokkabót. Frá klukkan
fimm til svona átta, hálfníu – er
heimilið einn gargandi glundroði …
En þetta þarf ekki að vera svona.
Ég er farinn að átta mig á því. Það
er hægt að gera sér þetta auðveld-
ara. Það er hægt að læra af reynsl-
unni, sjá vandamálin fyrir og fyr-
irbyggja mistök. Með
skipulagningu getur maður einfald-
að viðfangsefnið og náð að fljóta of-
an á. Mér skal takast það. Batnandi
föður er best að lifa. En ég efast
um að það sé eitthvað flóknara að
stjórna meðalstóru fyrirtæki.
Ég klæði börnin mín aldrei nógu
vel. Ég gef þeim alltaf vitlausan
mat. Ég kem stundum of seint í
skólann og ég gleymi alltof oft lýs-
inu. En mér er alveg sama. Ef ég
ber þetta saman við afrekið úti í
garði, þá finnst mér talsvert meira
gaman að horfa á stelpurnar mínar
vaxa úr grasi – en að horfa á hél-
aðan garðinn fölna.
… en hitt er annað mál að ef
Mercedes Benz ætlar ekki að fara
að koma með annan knastás, þá má
Audi fara að hugsa sinn gang.
Bílar
Eftir Óskar
Jónasson
oj@internet.is
Blaðið komst ekki fyrir á borðinu,kaffibollinn datt næstum því ágólfið og gleraugun voru nauðsyn-leg til að lesa fréttina lengst uppi í
hægra horninu. Þetta er liðin tíð í Svíþjóð.
Nú komast Göteborgs Posten, Svenska
Dagbladet og Dagens
Nyheter hlið við hlið á eld-
húsborðið. Þau eru öll
komin í „tabloid“ brot. GP
og DN síðasta miðvikudag
en SvD ruddi brautina fyrir nokkrum árum.
Ég hef alltaf átt í erfiðleikum með að lesa
þessi risastóru blöð sem þykja fín í útlönd-
um. Veit aldrei hvernig ég á að brjóta þau
saman og sundur og finnst ég ekki fá neina
yfirsýn yfir efnið. Sem betur fer eru dag-
blöðin a.m.k. sums staðar í heiminum nú að
verða handhægari þegar þau skreppa saman
að umfangi en þó ekki innihaldi.
Breytingin í Svíþjóð átti sér langan að-
draganda og var gerð hægt og rólega. Auka-
blöð GP og DN hafa verið í minna broti í
nokkur ár en nú hefur skrefið verið stigið til
fulls og aðalblaðið brotið saman. DN kynnti
nýja brotið með sérstöku aukablaði um blað-
ið sjálft daginn áður en skrefið var stigið og
breytingunni sjálfri var fylgt eftir m.a. með
því að ritstjórinn spjallaði við fólk á götum
úti. Breytingin hefur vakið lukku hjá les-
endum DN og GP.
„Loksins, ég var búinn að bíða eftir þessu
í tíu ár.“ „Nú kemst blaðið loksins fyrir á
morgunverðarborðinu.“ Eitthvað á þessa leið
hljómuðu athugasemdirnar sem prentaðar
voru í GP í vikunni.
Breytingin er líka í takt við tímann. Þrátt
fyrir að orðið „tabloid“ sé viðhaft um æsi-
fréttablöð í Bretlandi, er nú ljóst að svo er
ekki á Norðurlöndunum. Jonathan Falck, að-
alritstjóri Göteborgs Posten sem kom út í
breyttu broti sama dag og DN, 5. október,
segir að sænsk blöð eins og Svenska Dag-
bladet, Dagens Industri og Metro hafi sann-
að að innihaldið breytist ekki þrátt fyrir út-
litsbreytingu, en öll þessi blöð eru í
„tabloid“-formi, Metro allt frá upphafi.
Metro markaði tímamót á dagblaðamark-
aði þegar það hóf göngu sína fyrst í Svíþjóð
árið 1995. Ókeypis dagblað sem haldið er
gangandi á auglýsingatekjum þótti óhugs-
andi fyrir þann tíma en þegar það varð að
veruleika naut það mikillar velgengni og hef-
ur útgáfan verið tekin upp víða um heim.
Reyndar í örlítið breyttri mynd á Íslandi,
fyrir Íslendingana sem nota ekki almenn-
ingssamgöngur og eru vanir því að fá blaðið
sitt, ekki bara í póstkassa nokkra tugi metra
frá innganginum, heldur inn á forstofugólf
takk!
Samkvæmt könnun sem gerð var fyrir
sænska Alþýðusambandið (LO) hefur þeim
félögum LO sem sleppa áskrift að dagblaði
fjölgað verulega undanfarið. Árið 1968 voru
aðeins 10% sem ekki voru áskrifendur að
dagblaði, í byrjun níunda áratugarins hafði
þeim fjölgað í 19% félaga, 23% í upphafi tí-
unda áratugarins, en voru komnir yfir þriðj-
ung félaga árið 2004 eða 37%. Ástæðan er í
flestum tilvikum tímaskortur og stundum
sparnaðaraðgerðir. Flestir sem ekki eru
áskrifendur eru barnafólk og langflestir í
þessum hópi einstæðir foreldrar með börn en
58% þeirra sleppa áskrift að dagblaði.
Barnafjölskyldur nútímans eiga líka lítinn
frítíma aflögu þegar skóli, vinna og heim-
ilisstörf eru frágengin. En það er líka barn-
laust fólk sem kýs að sleppa áskrift að dag-
blaði. Tilhneigingin er greinileg. Æ fleiri
vilja nýta sér sjónvarpið, Netið eða ókeypis
dagblað í lestinni eða inn um lúguna, eftir
því hvar í heiminum maður býr, í staðinn
fyrir að kaupa áskrift að dagblaði.
Talsmaður LO segir að tölurnar veki
spurningar um framtíðina. Börn sem alast
upp án þess að dagblöð séu á heimilinu,
missi þar með af mikilvægum hlut. Í dag-
blaði sé hægt að lesa fréttina yfir aftur og
aftur og glöggva sig á innihaldinu og hægt
að kryfja mál til mergjar mun frekar en í
ljósvakamiðlunum.
Allt þetta er hægt að taka undir og í mín-
um huga er skýrt að það kemur ekkert í
staðinn fyrir þykkan blaðabunka að morgni.
Maður lætur sig hafa það að þurfa að klæða
sig í útifötin og fá sér göngutúr í póstkass-
ann til að ná í hann. En það er bót í máli og
eins gott að brotið er orðið þægilegra. Kaffi-
bollinn er úr hættu og gleraugun á hillunni.
Brotið blað
Fjölmiðlar
eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
’Sem betur fer eru dagblöðin a.m.k. sums staðar í heim-inum nú að verða handhægari þegar þau skreppa sam-
an að umfangi en þó ekki innihaldi. ‘
I „Valdið er annars staðar,“ segir portúgalskirithöfundurinn José Saramago í grein sinni
Nafnið og inntak þess í nýjasta hefti Ritsins,
tímarits Hugvísindastofnunar Háskóla Ís-
lands, sem er helgað lýðræði. Saramago held-
ur því fram að hið lýðræðislega vald hafi verið
tekið úr sambandi, valdið sé alls ekki hjá fólk-
inu eins og hugmyndin var
meðal Grikkja til forna.
Valdið er hjá markaðinum, hjá stórfyrirtækj-
unum. Markaðurinn nú á tímum, segir Sara-
mago, „er framúrskarandi tæki hins eina og
óhrekjandi valds sem rís undir nafni, hins
efnahagslega og fjármálalega valds sem teyg-
ir sig yfir landamæri og heimsálfur, þessa
valds, sem er ekki lýðræðislegt af því að fólkið
kaus það ekki, er ekki lýðræðislegt af því að
fólkið stjórnar því ekki, og ekki lýðræðislegt
af því að það stefnir ekki að hamingju fólks-
ins.“
II Saramago er beinskeyttur í þessari greineins og í nýjustu skáldsögu sinni þar sem
hann fjallar einnig um brotalamir hins vest-
ræna lýðræðis. Hann tekur að sér óvinsælt
hlutverk drengstaulans í ævintýrinu um nýju
fötin keisarans og bendir á að það standi
harla lítið eftir af hinni upprunalegu og fögru
hugsjón um lýðræði í þessum heimi. Það lýð-
ræði sem við vesturlandabúar viljum gera að
„alþjóðlegri skyldu“ er skrípamynd af hug-
mynd Grikkja, okkar kerfi er, að mati skálds-
ins, meira í ætt við það sem var við lýði í
Rómarveldi þar sem efnahagsleg ítök landeig-
endaaðals komu í veg fyrir að lýðræð-
isskipulagi kæmist á. Þetta vita allir menn en
loka augunum fyrir því. Hið efnahagslega lýð-
ræði hefur verið leyst af hólmi af „gróflega
sigrihrósandi markaði“, hugmyndin um
menningarlegt lýðræði hefur vikið fyrir „ekki
síður grófa fjöldaframleiðslu menningar,
þennan falska bræðslupott sem á að dylja al-
ger yfirráð einnar menningar“ og hið pólitíska
lýðræði er í varðhaldi hjá flokkum, þingum og
ríkisstjórnum sem þykjast aðeins vera lýð-
ræðislegar valdastofnanir en eru í raun og
veru hvorki lýðræðisleg né valdastofnanir.
III Saramago segir að við þurfum að fara aðtala um hlutina eins og þeir eru, annars
stefni grundvöllur samfélaga okkar í þrot og
stöðnun: „Við skulum því horfast í augu við
staðreyndirnar. Það þjóðfélagskerfi sem við
höfum hingað til kallað lýðræðislegt líkist æ
meir auðvaldsstjórn (þar sem hinir ríku ráða)
og æ minna lýðræði (þar sem fólkið ræður).“
Saramago telur að hið svokallaða vestræna
lýðræði sé „statt á braut hnignunar og með
öllu ófært um að stöðva sig og snúa þróuninni
við“. Hann telur allt benda til þess að það
muni á endanum afneita sjálfu sér. En hvað
er til ráða? Saramago leggur til að við hætt-
um að hugsa um lýðræðið „eins og hlut sem
við höfum höndlað, skilgreint í eitt skipti fyrir
öll og snertum aldrei framar“. Nú um stundir
sé rökrætt um alla skapaða hluti nema lýð-
ræði. „Við skulum rökræða um lýðræðið, við
skulum rökræða um það án afláts, við skulum
rökræða um það alls staðar, af því að ef við
gerum það ekki meðan enn er tími til, ef við
uppgötvum ekki leið til að finna það upp að
nýju, já, finna það upp að nýju, glötum við
ekki aðeins lýðræðinu, heldur einnig voninni
um að sjá mannréttindi einhvern tíma virt
eins og þeim ber á þessum vansæla hnetti.“
Þessi grein Saramagos ætti að vera skyldu-
lesning fyrir þá sem vilja gera vestrænt lýð-
ræði að „alþjóðlegri skyldu“.
Neðanmáls
Tvær skáldsögur franska rithöfundarins Houellebecqs hafa ver-ið þýddar og gefnar út á íslensku. Þær eru Öreindirnar (2000)og Áform (2002). Sú fyrri hlaut IMPAC-bókmenntaverðlaun-
in 2002. Ansi deildar meiningar eru um þær báðar. Karlmenn virðast
almennt hrifnari en konur sem sumar segja þetta ómerkilegar bók-
menntir og vísa þá meðal annars til þess hve ófeiminn höfundurinn er
við tjá sig um kynferðismál og virðist oft upptekinn af illræmdum
neðanþindarhugsunarhætti karlmanna. Flestir hafa þó skemmt sér
vel yfir dálítið kjaftforum stíl höfundar og óvægnum skoðunum á hin-
um ýmsu málefnum. Til sanns vegar má færa að ekki hugnast
Houellebecq hneykslunargjörnum og er enn nokkuð við sama hey-
garðshornið í nýjustu bók sinni, Lanzarote, sem kom út í enskri þýð-
ingu Frank Wynne 2003. Hin megna svartsýni hans og ótrú á að
manneskjan muni fremur hallast að hinu fagra í lífinu en hinu ljóta
lýsir sér vel í þessum orðum, „Jafnvel þegar ekki er hægt að búst við
neinu í lífinu er samt hægt að finna eitthvað til að hræðast.“ (s. 71).
Söguþráðurinn er ekki flókinn. Sögumaður fer í sumarfrí til eyj-
arinnar Lanzarote sem er nær eintóm eyðimörk þótt þar séu reyndar
líka eldfjöll og strendur. Þar kynnist hann þýsku stúlkunum Barböru
og Pam og karlinum Rudi frá Lúxemborg. Stúlkurnar eru kannski
lesbíur, kannski ekki. Alla vega hafa þær ekkert á móti því að gamna
sér við söguhetjuna. Lífshlaup Rudis fyrir og eftir þessa sumarleyf-
isdaga er hins vegar með undarlegra móti og í ljós kemur að hann
sem í fyrstu virtist venjulegastur persónanna er í raun sá bilaðasti.
Höfundi tekst vel að lýsa umhverfinu og áhrifum þess þannig að les-
andinn á gott með að lifa sig inn í andrúmsloft eyjarinnar. Lýsingin
er samt þannig að vart langar mann til að heimsækja staðinn. Kyn-
lífslýsingar eru nokkrar og sæmilega opinskáar en bókin stutt og
bætir engu við fyrri verk höfundar. Eins og henni hafi verið slöngvað
fram í hvelli af því að markaðurinn eða útgefandinn krafðist bókar.
Ingvi Þór Kormáksson
www.bókmenntir.is
Houellebecq
samur við sig
Morgunblaðið/RAXHörkutól.