Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.2004, Blaðsíða 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 9. október 2004
Það er svakalegur kraftur í danskri kvik-myndagerð. Það hefur ekki farið framhjá neinum undanfarin ár. Lars VonTrier á örugglega stóran þátt í honum.
Einnig Thomas Vinterberg. Og raunar Dogma-
ævintýrið sem þeir tóku báðir þátt í. Á málþingi
sem haldið var um síðustu helgi í tilefni af
Dönskum dögum í Regnboganum (sem eru vafa-
laust um það bil að fara fram hjá flestum kvik-
myndaáhugamönnum sök-
um slælegrar kynningar en
þeim lýkur á morgun) töl-
uðu dönsku kvikmynda-
gerðarmennirnir Lone
Scherfig og Kristian Levring meðal annars um
áhrif Dogma á kvikmyndaiðnaðinn í heimalandi
sínu. Þau voru sammála um að hinar ströngu
reglur sem hreyfingin gekk út á hafi átt stóran
þátt í að endurnýja kvikmyndagerðina í landinu
og hugsanlega einnig haft áhrif á aðra norræna
kvikmyndagerðarmenn. Scherfig taldi að Dogma
hefði orðið til á tíma er danskar kvikmyndir ein-
kenndust af þunglamalegri fagurgervingu og
móralisma og mál hafi verið komið að hugsa
hlutina upp á nýtt. „Með Dogma endurheimtum
við veruleikann í dönskum kvikmyndum,“ sagði
Scherfig.
Líklega hitti Scherfig naglann á höfuðið.
Ákveðin jarðbinding hefur einmitt einkennt
margar danskar kvikmyndir og sjónvarpsþátt-
araðir undanfarin ár. Þetta eru sögur af grunnpl-
aninu, sögur um fólk sem áhorfendur hafa getað
fundið sig í. Af Dogma-myndunum nægir að
nefna Festen eftir Vinterberg og síðan mætti
lengi telja en á hátíðinni sem nú stendur yfir er
til dæmis verið að sýna hina frábæru mynd Arv-
en eftir Per Fly, sem hlaut handritsverðlaun í
San Sebastian í fyrra. Af sjónvarpsþáttum sem
sýndir hafa verið hér á undanförnum misserum
mætti nefna Taxi, Nikolaj og Julie og nú síðast
Forsvar sem Sveinbjörn I. Baldvinsson var einn
handritshöfunda að.
Auðvitað byggja Danir á drjúgri hefð í kvik-
myndagerð sinni sem hefur ekki síst einkennst
af hinni mannlegu nálgun og sterkum, raunsæis-
legum leik. Athyglisvert er að bera saman þróun
Hollywood-mynda undanfarin ár og danska kvik-
myndagerð í þessu ljósi. Á meðan Danirnir hafa
fundið endurnýjunarkraft í meiri jarðtengingu, í
frásagnarhætti sem kalla mætti hversdags-
raunsæi og hinum realíska, átakalausa leik, þá
hefur Hollywood týnt sér í ævintýraheimum og
teiknimyndasögum, ófreskjumyndum og framtíð-
artryllum þar sem áherslan er á sífellt stílfærð-
ari og tilgerðarlegri leik. Auðvitað hefur Holly-
wood ætíð stílað myndir sínar á dyggustu
bíógestina sem eru á milli 16 og 24 ára og tekist
það vel en það er jafnljóst að Dönum tekst mun
betur upp við að gera myndir sem skírskota til
reynsluheims hins vinnuþjáða, veruleikaþrúgaða,
tilfinningaþjakaða og eilíft sakbitna fjöl-
skyldufólks sem er á aldrinum 25 til 70 ára.
Því miður eiga íslenskar kvikmyndir varla
heima í þessu samhengi, í þeim er hvorki að
finna ævintýralegan uppspuna né raunsæislega
jarðnánd. Það er satt að segja erfitt að sjá út á
hvað íslenskar kvikmyndir ganga nú orðið – en
danska undrið er staðreynd.
Danska undrið
’Líklega hitti Scherfig naglann á höfuðið. Ákveðin jarð-binding hefur einmitt einkennt margar danskar kvikmyndir
og sjónvarpsþáttaraðir undanfarin ár.‘
Sjónarhorn
eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Nikolaj og Julie Sögur af grunnplaninu.
T
veir ungir drengir, Ignacio og Enriq-
ue, upgötva ástina, kvikmyndirnar
og óttann í kaþólskum heimavist-
arskóla í upphafi 7. áratugar síðustu
aldar. Skólameistarinn faðir Manolo
verður vitni – og þátttakandi – að
þessum umskiptum í lífi þeirra. Leiðir þessa
þriggja titilpersóna eiga eftir að liggja saman á ný
síðar, og það tvisvar sinnum, undir lok 8. áratug-
arins og á þeim 9. Endurfundirnir eiga eftir að hafa
veruleg áhrif á líf – og dauða – þeirra allra.
Í rökkrinu
Þannig er stutt efnislýsing á nýjustu kvikmynd
spænska kvikmyndagerðarmannsins Pedros Almo-
dóvars sem heitir La mala educación eða Léleg
lexía en hún verður forsýnd í Smárabíói nú um
helgina í tengslum við
Spænska menningarviku
sem stendur nú yfir í Kópa-
vogi. Myndin var frumsýnd
fyrr á árinu á kvikmyndahátíðinni í Cannes í
Frakklandi og hefur, líkt og flestar fyrri mynda
Almodóvars, fengið lofsamlega dóma gagnrýn-
enda. Myndin er að sögn Almodóvars óður til
myndar Billys Wilders Double Indemnity en um
leið alveg nýmóðins tegund af rökkurmynd; inni-
lega heillandi blanda af gömlum góðum rökk-
urmyndunum og jaðarheimi Almodóvars, með til-
heyrandi ástríðu, glæpum, undirferli – og
kynskiptingum. Þannig er tálkvendi myndarinnar
ekki kvendi, heldur hin óræða kynvera sem Bernal
leikur svo listilega vel. Þessi óræði örlagavaldur
sögunnar er nokkurs konar Ripley.
Í aðalhlutverkum eru tveir af heitustu leikurum
rómanska kvikmyndaheimsins, Gael García Bernal
og Fele Martínez. Bernal þarfnast síður kynn-
ingar, er orðinn heimskunnur fyrir frammistöðu
sína í myndum á borð við Amores perros og Y tu
mamá también en Martínez er minna þekktur utan
heimalandsins þar sem hann er bæði þekktur fyrir
leik sinn í sjónvarpsþáttum og kvikmyndum. Þó
kunna einhverjir að muna eftir honum úr Habla
con ella, síðustu mynd Almodóvars þar sem hann
lék Alfredo og í snilldarverki Alejandro Amenábar
Abre los ojos hvar hann lék Pelayo, en Martínes
fékk spænsku Goya-verðlaunin fyrir fyrsta hlut-
verk sitt sem einmitt var í mynd Amenábar,
Thesis.
Kröfur Almodóvars
Martínez er eitt af andlitum hinnar ungu spænsku
kvikmyndabylgju og eru bundnar við hann miklar
vonir á Spáni. Með framlagi sínu til La mala educa-
ción þykir hann líka sýna á sér nýjar og þroskaðri
hliðar sem leikari og er því spáð að myndin eigi
jafnvel eftir að opna honum dyr utan heimalands-
ins. Blaðamaður Morgunblaðsins hitti Martínez á
Cannes-kvikmyndahátíðinni fyrr á árinu þar sem
La mala educacíon var sýnd sem opnunarmynd.
Fyrst var rætt um hversu mikið Martínez þurfti
að breyta útliti sínu fyrir myndina, að kröfu Almo-
dóvars.
„Myndin markar ákveðin tímamót fyrir mig. Ég
hef þroskast mjög sem leikari og þessar breytingar
sem ég þurfti að ganga í gegnum, sem auk útlits-
breytinganna voru þær að ég þurfti að lækka róm-
inn töluvert, hafa gefið mér aukna breidd, meiri
trúverðugleika í hlutverki fullorðins manns. Það
tók mig tvo mánuði að byggja mig upp og fá útlitið
sem Almodóvar vildi. Það var erfiður tími, sem ég
sé ekki eftir núna því sjálfstraustið hefur aukist til
muna. Ég verð stoltur af þessum hraustlega
náunga sem er þarna í myndinni.“
Það orð fer af Almodóvar að fáir leikstjórar séu
kröfuharðari en hann. Martínez staðfestir það orð-
spor og bætir við að sér finnist nauðsynlegt að leik-
stjóri sé kröfuharður.
„Þess vegna eru myndir hans eins og þær eru,
einstakar. Vegna þess að hann er kröfuharður. Það
fer ekki á milli mála hver ræður á tökustaðnum og
ég vona að næstu leikstjórar mínir verði eins. Það
er nauðsynlegt að vita hver ræður. En því má ekki
gleyma að hann gerir engu meiri kröfur til annarra
en hann gerir til sjálfs sín. Hann lifir fyrir kvik-
myndir. Þær eru ástríða hans. Og hann hefur ein-
stakt lag á að smita þessari ástríðu út til samstarfs-
fólksins, okkar leikaranna líka. Og ef það er
eitthvað sem við þrífumst á þá er það ástríða.“
Martínez segir einnig alveg ótrúlega auðvelt að
eiga samskipti við leikstjórann fræga, hann eigi svo
auðvelt með að koma óskum sínum til skila. „Síðan
má hann líka eiga það að hann örlátur maður og
þolinmóður mjög ef maður þarf meiri tíma til að ná
túlkuninni eins og hann vill hafa hana. Hann gefur
sér líka tíma til að hlusta á athugasemdir annarra
og tekur meira að segja tillit til þeirra – stundum,“
segir Martínez og glottir. „En um leið finnst mér að
leikstjóri eigi ekki að gefa eftir of mikla stjórn á
verki sínu, og Almodóvar gerir það svo sannarlega
ekki. Það er styrkur hans og af honum má mikið
læra.“
Grandskoðaði 9. áratuginn
Martínez er gagnkynhneigður en í myndinni leikur
hann samkynhneigðan mann og þurfti að leika í
býsna opinskáum ástarsenum með öðrum karl-
mönnum. Aðspurður hvort það hafi verið honum
erfitt þá svarar hann því neitandi án umhugsunar:
„Nei, þetta var alveg eins og að leika hverja aðra
persónu. Í þessu tilfelli lék ég karlmann sem elskar
aðra karlmenn. Þannig hlutverk kann að vera erfitt
fyrir fordómafullan leikara, en ekki fyrir mig. Það
virkar nákvæmlega eins á mig að leika í ástarsenu
með karlmanni og að leika í ástarsenu með kven-
manni. Ég er að leika, það er kjarni málsins.“
Hann segir að Almodóvar hafi hjálpað sér mjög
mikið með að ná tökum á þessu vandasama hlut-
verki, gera það trúverðugt. „Við unnum mjög náið
saman, nokkuð sem var alveg nauðsynlegt fyrir
okkur að gera. Það kom fyrir að við vorum ekki al-
veg sammála um þær leiðir sem hann vildi fara en
sem betur fer tók hann tillit til óska minna. Það
ríkti mikið og sterkt traust á milli okkar.“
Þetta er í annað sinn sem Martínez leikur fyrir
Almodóvar. Var mikill munur á því að leika í Habla
con ella og La mala educacíon?
„Munurinn var mikill, já. Fyrra hlutverkið var
miklu minna og auðveldara. En nú þurfti ég ekki að
fara í leikprufu því Almodóvar skrifaði hlutverkið
fyrir mig, sem er ótrúlegur heiður. Um leið stress-
aði það mig upp og ég varð heltekinn af þeirri hugs-
un að ég ætti eftir að bregðast trausti hans. Press-
an var því miklu meiri í þetta sinn, fyrir utan það
hversu miklu kröfuharðara hlutverkið var. Vegna
þessa skrekks þá hellti ég mér þeim mun ötullegar
út í hlutverkið og undirbjó mig mun meira en ég
hefði annars gert. Ég stúderaði t.d. í þaula menn-
ingu, tísku og tónlist frá öndverðum 9. áratugnum,
en þá gerist myndin að stærstum hluta. Ég horfi
meira að segja á bíómyndir frá þessum tíma, auð-
vitað sérstaklega myndir Almodóvars, en einnig
myndir á borð við My Beautiful Laundrette
(Stephen Frears). Ég var fullungur á þessum tíma
og þurfti því að leggjast í sögurannsóknir.“
Enrique, persónan sem Martínez leikur, er sam-
kynhneigður kvikmyndagerðarmaður líkt og
Almodóvar sjálfur. Var hann kannski að leika
Almodóvar ungan?
„Nei, hann tók það skýrt fram við mig að hann
hefði aldrei skrifað hlutverkið með sig sjálfan í
huga og þess vegna gerði ég í því að reyna að búa
til persónu sem væri gjörólík honum.“
Þótt Fele Martínez sé einungis 29 ára að aldri
(lítur út fyrir að vera talsvert eldri) þá á hann að
baki hlutverk í einum 23 kvikmyndum og fyrir
frammistöðu sína í La mala educación hefur hann
hlotið mikið lof og er m.a. tilnefndur til Evrópsku
kvikmyndaverðlaunanna í ár, sem veitt verða í des-
ember. Fylgist með Fele.
Í læri hjá Almodóvar
Fele Martínez leikur aðalhlutverkið á móti Gail
García Bernal í nýjustu mynd meistara Pedros
Almodóvars, La mala educación.
Eftir Skarphéðin
Guðmundsson
skarpi@mbl.is
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Fele Martínez er 29 ára gamall og er fæddur og upp-
alinn í Alicante á Spáni.
Níu þúsund miðar hafa selst á fyr-irlestur kvikmyndagerð-
armannsins Michaels Moore í Há-
skólanum í
Arizona. Moore,
sem er þekktur
fyrir umdeildar
heimildarmyndir
sínar, Fahrenheit
9/11 og Í keilu
fyrir Columbine,
talar í háskól-
anum á mánudag.
Miðar eru seldir á
fimm bandaríkja-
dali, tæpar 400 krónur, og segja
skipuleggjendur að það dugi til að
borga tveggja milljóna króna upp-
sett verð Moore
og leigu á sal auk
annarra útgjalda.
Moore, sem er
stuðningsmaður demókratans og
forsetaframbjóðandans Johns
Kerry, ferðast nú um landið til að
hvetja „letingja“, til að mæta á kjör-
stað. Hann segir að þeir sem mæti
ekki venjulega gætu haft úrslita-
atkvæðið í þessum kosningum.
Repúblikanar í skólanum hafa hvatt
stúdentaráð til að standa líka fyrir
fyrirlestri þekktrar manneskju sem
styðji Bush fyrir kosningarnar 2.
nóvember.
  
Meira af kosningaslagnum ogkvikmyndum. Leikarinn
Michael J. Fox ætlar að snúa aftur á
skjáinn til að
leika í auglýsingu
til stuðnings
Johns Kerry.
Gerir Fox þetta
vegna andstöðu
núverandi forseta
við stofn-
frumurannsóknir
en Kerry er ein-
dreginn stuðn-
ingsmaður slíkra
rannsókna.
„Stofnfrumurannsóknir geta hjálpað
milljónum Bandaríkjamanna, sem
þjást af illvægum sjúkdómum.
George Bush hefur sagt að við getum
beðið. Ég held því fram að mannslíf
séu í veði og það þurfi ákveðinn leið-
toga. Þess vegna styð ég John Kerry
í forsetaembættið,“ sagði hann.
Fox, sem þjáist af Parkinson-
sjúkdómi, fór á kosningafund með
Kerry í vikunni í New Hampshire, og
var auglýsingin tekin upp á eftir
fundinum.
Hann er best þekktur fyrir hlut-
verk sín í Aftur til framtíðar-
myndunum og sem Alex P. Keaton í
Family Ties, þáttum sem voru vin-
sælir á níunda áratugnum. Hann
hætti að mestu í leiklistinni um miðj-
an tíunda áratuginn vegna sjúkdóms
síns og hefur síðan barist ötullega
fyrir stofnfrumurannsóknum.
  
Framleiðendur í Hollywoodþrýsta nú á kvikmyndaverin að
hætta að veita fólki framleiðendatitil
þegar það
á hann
ekki skilið.
Kathleen
Kennedy,
formaður
Producers
Guild of
America,
vildi þó
ekki gefa upp hverjir hafi fengið slík-
an titil án þess að hafa unnið til hans.
Á blaðamannafundi upplýsti Ken-
nedy og fleiri frá framleiðenda-
samtökunum að þau hygðust krefj-
ast þess að sett væru skilyrði fyrir
því hverjir væru titlaðir framleið-
endur. Kennedy, sem hefur tekið
þátt í gerð mynda á borð við Sea-
biscuit, E.T., og Aftur til framtíðar,
sagði að fólk væri oft nefnt framleið-
andi til að gefa leikara, umboðs-
manni eða öðrum betri ferilskrá án
þess að það kostaði kvikmyndaverin
neitt.
„Stúdíóin ætluðu sér ekki í upphafi
að gera lítið úr framleiðendum. Þau
uppötvuðu einfaldlega að þau gætu
notað titilinn sem skiptimynt. Þegar
fölsuð myndt er í umferð dregur hún
úr gildi alls kerfisins,“ sagði Ken-
nedy og ætla framleiðendur að leita
réttar síns fyrir dómstólum ef kvik-
myndaverin brjóti gegn þessu.
Erlendar
kvikmyndir
Michael Moore
Michael J. Fox og
John Kerry.
Úr myndinni um E.T.