Morgunblaðið - 25.01.2004, Blaðsíða 14

14 | 25.1.2004
fyrstu atrennu, vegna þess að þeir teljast hafa skertar lífslíkur vegna ofþyngdar. Oftast
tekur 4–6 mánuði að fá forsamþykki íslenskra yfirvalda og leyfi til að koma með
barnið til Íslands.
Þegar það er fengið er gengið frá umsókn sem send er til erlendra stjórnvalda,
ásamt skýrslum og gögnum. Frágangur þessara gagna er mismunandi. T.d. er ít-
arlegra læknisvottorða krafist í Kína en almennari upplýsingar nægja í Indlandi.
Starfsfólk Íslenskrar ættleiðingar leiðbeinir við gerð umsóknar samkvæmt reglum
hvers lands. Skipulagsbreytingar standa nú yfir á ættleiðingarkerfinu í Indlandi og
því hefur börnum ættleiddum frá Indlandi fækkað nokkuð á síðustu árum en kemur
líklega til með að fjölga aftur. Þau komu flest hingað til lands árið 2000, tuttugu börn.
Viðmiðunaraldur foreldra sem ættleiða er hér á landi 25–45 ár en mismunandi er eft-
ir fæðingarlöndum barnanna við hvað er miðað. Í Kína er aldurslágmark 30 ár en í
mörgum löndum er miðað við að foreldrar séu ekki meira en 40 árum eldri en barnið.
Eftir að umsókn er send út, tekur við ákveðinn biðtími, sem núna er um tíu mán-
uðir fyrir Kína. Gögnin eru skoðuð nákvæmlega og síðan kemur að því að vænt-
anlegir foreldrar fá upplýsingar um barn sem þeir fá að ættleiða. „Ættleiðingarnar
ganga út á það að finna fjölskyldu fyrir barnið en ekki öfugt. Hagur barnanna er í fyr-
irrúmi,“ segir Guðrún. Þá er miðað við persónuleika barnsins, reynslu þess eða þarfir
og reynt er að finna fjölskyldu sem getur uppfyllt þær þarfir.
Börnin frá Kína koma yfirleitt á aldrinum 10–18 mánaða.
Ekkert gulltryggt Einhleypir eiga nú að mjög takmörk-
uðu leyti kost á að ættleiða börn frá Kína og Indlandi. Fyr-
irfram ákveðið hlutfall af kínversku börnunum fer til ein-
hleypra, þ.e. tólfta hvert barn, og einhleypir eru því yfirleitt
lengur á biðlista en hjón. Í Indlandi er einhleypum konum að-
eins leyft að ættleiða en í Kína er talað um einhleypinga, án
þess að kyn sé skilgreint, þótt ekki hafi reynt á að íslenskir ein-
hleypir karlar sæki um að ættleiða frá Kína. Fáeinir bandarískir
karlar hafa hins vegar gert það, að sögn Guðrúnar.
Oftast koma börnin heim hraust og eru ótrúlega fljót að að-
lagast nýjum aðstæðum. Hins vegar eru dæmi þess að heilsa
barnanna er ekki eins og lýst hefur verið í skýrslum, en ekki eru
dæmi um að fólk hafi hætt við að ættleiða barn þess vegna.
„Þetta er sama áhættan og maður tekur með því að eignast
börn með hefðbundnum hætti, það er ekkert gulltryggt,“ segir
Lísa. Fólk þurfi að búa sig undir að börnin geti haft þroskafrá-
vik eða líkamleg einkenni þess að hafa liðið skort, en auðvitað
komi á óvart ef barn er mikið veikt eða fatlað. Skýrslurnar eru
reyndar oft gerðar um börnin mjög lítil og ýmislegt getur
breyst frá þeim tíma.
Kínverska ættleiðingarmiðstöðin útvegar fararstjóra í Kína
og sá útvegar kínverskan lækni til að skoða börnin. Er það talið
hentugra en að senda íslenskan lækni eða fararstjóra með hópnum. Gestur Pálsson
barnalæknir hefur farið yfir skýrslur allra barna sem ættleiða á til landsins áður en
þau koma, auk þess sem hann rannsakar öll ættleiddu börnin þegar þau eru nýkomin
til Íslands og gefur skýrslu til viðkomandi heilsugæslustöðvar. „Það er einsdæmi að
sami læknirinn hafi kynnst öllum ættleiddum börnum á einu landi allt frá árinu
1981,“ segir Guðrún, en þetta vakti einmitt mikla athygli á alþjóðlegri ráðstefnu sem
haldin var hér á landi fyrir nokkru. Málþing var haldið á síðasta ári í tilefni af ald-
arfjórðungsafmæli Íslenskrar ættleiðingar og þá var einnig gefið út fræðslurit um ætt-
leiðingar.
Ferðakostnaður er stærsti hluti ættleiðingarkostnaðarins. Miðað er við að borga
þurfi a.m.k. eina milljón til að geta ættleitt barn frá Kína eða Indlandi, að ferðakostn-
aði meðtöldum. „Við höfum verið að reyna að fá styrki frá íslenskum stjórnvöldum til
ættleiðinga en það hefur ekki gengið ennþá. Vonandi verður það,“ segir Guðrún og
bendir á að norrænir kjörforeldrar fá á bilinu 180–400 þúsund krónur í styrk frá yf-
irvöldum. „Það er töluverður kostnaður sem sparast í þjóðfélaginu vegna okkar
barna, það er kostnaður við meðgöngu, fæðingu og ungbarnaeftirlit og það er ekki
ósanngjarnt að ættleiðendur séu styrktir sem þessu nemur.“
Eftir rúmt ár í kerfinu er erindi sem Íslensk ættleiðing sendi forsætis- og dóms-
málaráðherrum nú í félagsmálaráðuneytinu en engin niðurstaða komin. „Það er
áberandi að í þeim löndum sem hafa styrkjakerfi, eru fleiri ættleiðingar hlutfallslega
en hjá okkur og mér finnst ekki ósennilegt að það stafi að einhverju leyti af þessum
aðstöðumun. Það er mjög sárt þegar hingað á skrifstofuna kemur gott fólk sem ég
veit að uppfyllir öll skilyrði og hefur góðar aðstæður að bjóða barni, en treystir sér
ekki til að leggja inn umsókn af fjárhagsástæðum. Þetta er mismunun og það er
slæmt,“ segir Guðrún að lokum.
ÆTTLEIÐINGAR Á ÍSLANDI
HAGSMUNIR BARNSINS Í FYRIRRÚMI
H ér á landi búa yfir 450 börn sem fædd eru í öðru landi en hafa verið ætt-leidd til íslenskra foreldra frá árinu 1970. Þau elstu eru því komin á fer-tugsaldur. Á síðasta ári voru þrjátíu börn ættleidd til Íslands, flest frá
Kína, eða 22. Sex börn komu frá Indlandi og tvö frá Kólumbíu. Færri koma frá öðr-
um löndum þessi misserin, eins og t.d. frá Taílandi, og á tímabili komu einnig börn
frá Rúmeníu. Fyrstu börnin frá Kína komu til Íslands árið 2002 og hafa alls fjórir
hópar kjörforeldra farið og sótt börnin sín til Kína frá þeim tíma. Hér á landi eru nú
32 ættleidd börn frá Kína, þar af einn strákur, 150 frá Indlandi, 85 frá Sri Lanka og
60 frá Indónesíu. Alls búa hér á landi ættleidd börn frá 25 löndum en frá mörgum
þeirra landa eru aðeins eitt eða tvö börn.
Lísa Yoder, formaður Íslenskrar ættleiðingar, og Guðrún Ó. Sveinsdóttir, annar
starfsmaður félagsins, segja að ættleiðingum fjölgi nú ár frá ári og því hafi m.a. verið
bætt við starfsmanni hjá þessu 26 ára gamla félagi sem nú hefur eitt og hálft stöðu-
gildi. Lísa og Guðrún hafa báðar ættleitt börn, Lísa er móðir Róberts Davíðs Pálm-
arssonar, 8 ára frá Indlandi, og Guðrún er móðir Þóru Katrínar Kristinsdóttur, 19 ára
frá Sri Lanka, og Tómasar Kára Kristinssonar, 16 ára frá Indlandi. Guðrún hefur ver-
ið starfsmaður félagsins í fimmtán ár og þekkir íslenska kjörforeldra og sögu ættleið-
inga hér á landi vel, auk þess að þekkja ættleiðingarferlið af eigin reynslu.
Íslensk ættleiðing hefur nú milligöngu um allar ættleiðingar til Íslands nema í
undantekningartilvikum, t.d. þegar foreldrar hafa sérstök tengsl við landið sem ætt-
leitt er frá, en áður fyrr var einnig hægt að ættleiða án milligöngu Íslenskrar ættleið-
ingar. Með lögum frá árinu 2000 var tekið fyrir einkaættleiðingar nema í áðurnefnd-
um undantekningartilvikum en í lögunum er gert ráð fyrir ákveðinni uppbyggingu
ættleiðingarferlisins í móttökulandinu og fæðingarlandi barnsins eins og alþjóðlegar
reglur kveða á um. Gert er ráð fyrir löggiltum félögum í móttökulandinu og stofn-
unum sem hafa leyfi yfirvalda í fæðingarlandi barns.
Ófrjósemi er algengasta orsök þess að fólk ákveður að ættleiða börn en einnig get-
ur komið til að fólk vilji leggja sitt af mörkum og ættleiða barn til að bjarga því frá að
líða skort. Fyrrnefnda orsökin er nær eina orsök ættleiðinga hingað til lands en er-
lendis hefur það færst í vöxt að fólk ættleiði börn af mannúðarástæðum, að sögn
þeirra Lísu og Guðrúnar.
Þegar fólk hefur hug á að ættleiða er byrjað á að sækja um forsamþykki til dóms-
málaráðuneytisins sem sendir umsóknina til viðkomandi sveitarfélags. Sveitarfélagið
felur barnaverndaryfirvöldum á staðnum að rannsaka aðstæður umsækjenda og felst
sú rannsókn m.a. í heimsóknum frá félagsráðgjafa. Athugað er hvort fólk búi við eðli-
legar fjölskylduaðstæður og sé í tengslum við nána fjölskyldu og vini. Ytri aðstæður
fólks eru einnig athugaðar, þ.e. búseta, heimili og tekjur, og einnig hvort umsækj-
endur séu á sakaskrá. Viðhorf væntanlegra foreldra til ættleiðinga er athugað og
hvernig þeir muni greina barninu frá uppruna sínum.
Lífslíkur foreldra skipta miklu máli Heilsufar og lífslíkur væntanlegra
foreldra skipta einnig miklu máli, þar sem hagsmunir barnsins eru hafðir að leið-
arljósi við athugunina. Lífslíkur eru metnar út frá ýmsum þáttum heilsufars, m.a.
þyngd. M.a. eru dæmi um að foreldrar hafi ekki fengið forsamþykki, a.m.k. ekki í
Börn og foreldrar saman í Kína rétt
áður en lagt var af stað heim til Íslands.