Morgunblaðið - 28.08.2004, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. ÁGÚST 2004 29
m vill snúa
kýra laga-
un.
li sem á
ir að þeirri
isstjórn
dökkt. Þá
n miklu
m.
mál
á íslenskt
er goðsögn
n alltof
móta-
eðal þeirra
ram-
em þing-
ska blaða-
rgra ann-
arra einhver skýrasti og skemmtilegasti hugsuður sem
til hefur sést á vettvangi heimspekinnar. Sjálfur var ég
svo lánsamur að nema hjá honum um nokkurra ára
skeið og kynnast þannig verkum hans og störfum af
eigin raun. Verðleikakenning Þorsteins um réttlæti er á
meðal hans merkustu verka og skyldulesning öllum sem
hafa áhuga á samfélagsmálum og því hvernig við byggj-
um þjóðfélag sem grundvallast á réttlæti. Þorvaldur
hagfræðingur er sá þriðji og ætla ég hér á eftir að vitna
til einnar af hans góðu greinum þar sem hann rökstyður
hreina arðsemi menntunar og hvernig hún margborgar
sig. Bæði fyrir einstakling og samfélag.
Ellefu prósenta arðsemi!
Þorvaldur skrifaði umrædda grein í Fréttablaðið í
síðustu viku um mikilvægi og arðsemi menntunar. Þetta
málefni hefur hann mikið fjallað um og stutt efnahags-
legum rökum hve arðbært það er að fjárfesta mynd-
arlega í menntamálum og nýta jafnframt kosti og kraft
einkaframtaksins til að ná sem mestu út úr mennta-
kerfinu. Þorvaldur segir í grein sinni að eins og önnur
fjárfesting gefi menntun af sér arð sem hægt sé að
mæla í prósentum líkt og vexti í banka og gerir síðan
grein fyrir formúlu til að reikna út arðsemi menntunar.
Niðurstaðan er sú að framhaldsskólamenntun skili að
jafnaði 11% arði í OECD-löndunum. Sama tala gildir
um háskólamenntun þannig að laun og skatttekjur
aukast um 11% sem er miklu meiri ávöxtun en þekkist á
hlutabréfamarkaði.
Aukin sókn í menntun
Á síðustu áratugum hafa æ fleiri sóst eftir því að
mennta sig og auka þannig möguleika sína á vinnu-
markaði og atvinnuöryggi. Þessari sókn í frekari
menntun, hvort sem er á framhaldsskólastigi eða há-
skólastigi, hafa stjórnvöld ekki svarað eins og ætla
mætti samkvæmt þeim staðreyndum sem fyrir liggja
um mikilvægi þess að mennta sem flesta og fjárfesta af
krafti í menntamálum. Eftirsókninni hefur verið svarað
með því að búa til biðraðir og vísa frá. Bæði frá Háskóla
Íslands og Háskólanum á Akureyri og það sem alvar-
legra er, framhaldsskólunum, eins og rakið var hér að
ofan.
Veruleikinn eftir tveggja áratuga forystu Sjálfstæð-
isflokksins í menntamálum er sá að háskólastigið er
fjársvelt og við langt á eftir hinum Norðurlöndunum í
framlögum til þess. Nauðlending háskólanna í skugga
fjársveltis og skilningsleysis stjórnvalda er að taka upp
fjöldatakmarkanir eða óska heimildar til hærri skóla-
gjalda á grunnnám. Hvort tveggja eru óviðunandi kost-
ir sem ganga gegn menntasókninni sem við eigum að
róa að öllum árum.
framtíð skólamála
Morgunblaðið/Árni Sæberg
svarað aukinni eftirspurn eftir menntun með viðunandi hætti.
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
’Niðurstaðan er sú að framhalds-skólamenntun skili að jafnaði
11% arði í OECD-löndunum. Sama
tala gildir um háskólamenntun
þannig að laun og skatttekjur
aukast um 11% sem er miklu meiri
ávöxtun en þekkist á hlutabréfa-
markaði.‘
ngarinnar hafa talað fyrir neð-
estarkerfi og borgarfulltrúar
rænna vilja setja upp öflugt spor-
rfi innan borgarinnar. Þessi kerfi
sameiginlegt, þótt ólík séu, að upp-
eirra myndi kosta tugi milljarða
árlegur rekstrarkostnaður vart
dir tveimur milljörðum. Herma
að erlendir ráðgjafar hafi hlegið
tardrauma út af borðinu enda ekk-
um lestir í tillögunum.
Gisnara kerfi
eiðakerfi gerir ráð fyrir samtals 19
agnaleiðum sem er nokkur fækkun
andi 35 leiða kerfi. Nýja kerfinu er
í sex stofnleiðir, sex aðalleiðir og
rfaleiðir.
Reykvíkinga grundvallast „nýja
svipuðum hugmyndum og núver-
andi kerfi, þ.e. áfram verður stundaður sam-
akstur helstu stofnleiða milli Hlemms og
Lækjartorgs og þessir tveir staðir verða
áfram þungamiðjan í kerfinu. Tólf af þeim
fimmtán leiðum, sem á annað borð aka innan
Reykjavíkur, munu hafa viðkomu á Hlemmi
og/eða Lækjartorgi.
Þegar á heildina er litið er heild-
arvegalengd hins nýja kerfis minni en núver-
andi kerfis. Nýja kerfið verður gisnara en hið
gamla og í mörgum tilvikum munu göngu-
vegalengdir að biðstöðvum lengjast, einkum
utan fjölbýlishúsahverfa. Mun slíkt fyr-
irkomulag líklega mest bitna á öryrkjum og
eldri borgurum. Á móti kemur að stefnt er að
því að stytta ferðatíma í kerfinu, t.d. með því
að minnka akstur um íbúðarhverfi, og auka á
ferðatíðni nokkurra stofnleiða á helstu ann-
atímum.
Borgaryfirvöld verða að viðurkenna þá
staðreynd að rysjótt veðurfar og misjöfn
færð gerir það að verkum að strætisvagna-
farþegar munu flestir taka því illa að þurfa
að ganga lengri vegalengdir til og frá bið-
stöðvum en nú. Ekki er hægt að líta framhjá
því að stór hluti strætisvagnafarþega er
börn, öryrkjar og eldri borgarar sem þurfa
greiðan aðgang að vagni. Til að þjóna þess-
um hópum áfram er mikilvægt að ekki sé
dregið úr þéttleika kerfisins.
Borgin hefur breyst
Má þá engu breyta. Jú! Sjálfstæðismenn
fagna endurskoðun leiðakerfisins en telja lít-
ið fengið með því að stokka upp allt kerfið um
leið og haldið er í sömu grundvallarhugsun
og höfð var að leiðarljósi þegar núverandi
kerfi var hannað fyrir Reykjavík á sjöunda
áratug síðustu aldar. Á þeim hartnær fjöru-
tíu árum, sem liðin eru síðan, hafa orðið stór-
kostlegar breytingar; höfuðborgarsvæðið
þanist út, ný hverfi sprottið upp, nýjar um-
ferðaræðar orðið til og verulega þrengt að
Hlemmi og Lækjartorgi sem eru vægast
sagt ekki lengur í miðju byggðarinnar. Und-
irritaður telur að útfæra hefði þurft betur
hugmyndir um að þungamiðja nýs kerfis
væri nær landfræðilegri miðju höfuðborg-
arsvæðisins og við val á staðsetningu miðað
við að strætisvagnar kæmust til allra átta
með sem greiðustum hætti. Væri slíkri
strætisvagnamiðstöð valinn staður í ná-
grenni Kringlunnar yrði með góðu móti hægt
að aka þaðan út í nær öll hverfi borgarinnar á
um tíu mínútum. Í stað þess að skipta um
kerfi í einu vetfangi mætti standa þannig að
breytingum að smám saman flyttist þunga-
miðja kerfisins frá hinum aðþrengda Hlemmi
að hinni nýju miðstöð, hvar svo sem hún yrði.
Ef snúa á við þeirri óheillaþróun sem orðið
hefur í málefnum almenningssamgangna á
valdatíma R-listans hlýtur það að vera
grundvallaratriði að bæta aðgengi borgarbúa
að þjónustunni og gera hana þannig ákjós-
anlega fyrir sem flesta. Jafnframt ætti það að
vera meginmarkmið að fjölga farþegum án
þess að draga úr þjónustu við þúsundir
traustra viðskiptavina sem nú þegar halda
tryggð við Strætó bs. Það verður ekki gert
með því að auka gönguvegalengdir að bið-
stöðvum og minnka þéttleika kerfisins eins
og samþykkt R-listans ber því miður með
sér.
Reykvíkingar eru hvattir til að kynna sér
nýtt leiðakerfi á heimasíðu Strætó, bus.is, og
koma sjónarmiðum sínum á framfæri við
borgarfulltrúa.
Strætó
göngur?
Morgunblaðið/Eggert
list ef til vill síðasta tækifærið til að gera almenningssamgöngur að raunhæfum
ð færa þungamiðju þess nær landfræðilegri miðju höfuðborgarinnar.
Höfundur er borgarfulltrúi Sjálfstæðisflokksins.
kjartan@reykjavik.is
S
íðustu daga hafa bank-
arnir keppst við að
kynna nýja lánamögu-
leika til fjármögnunar
á íbúðarhúsnæði. KB
banki reið á vaðið fyrri part vik-
unnar og bauð upp á nýja tegund
íbúðalána með 4,4% vöxtum. Ekki
tók nema tvo sólarhringa fyrir
hina stóru viðskiptabankana og
stærri sparisjóði að bjóða upp á
samskonar lán á nákvæmlega
sömu vöxtum. Nú berast síðan
fréttir af því að lífeyrissjóðirnir
boði einnig vaxtalækkanir og það
mun auðvitað hafa veruleg áhrif á
markaðinn líka.
Nýju lánin og 90% lof-
orð framsóknarmanna
Mikið hefur verið gert úr því í
fréttum að þetta sé mikið áfall
fyrir Íbúðalánasjóð og sýni jafn-
vel fram á að sjóðurinn sé orðinn
óþarfur. Bankarnir hafa lengi vilj-
að ná til sín húsnæðislánum ein-
staklinga hérlendis og hefur
gengið á með kvörtunum þeirra
vegna þess síðustu misseri. Kosn-
ingaloforð framsóknarmanna í al-
þingiskosningunum 2003 um að
hækka hlutfall almennra húsnæð-
islána Íbúðalánasjóðs í 90% vakti
litla hamingju þar á bæ og má
segja að sjaldan hafi verið reynt
jafn mikið að koma í veg fyrir að
kosningaloforð yrði efnt. Þeir sem
vona það eiga þó eftir að verða
fyrir vonbrigðum því um fram-
kvæmd 90% lánanna er samið í
stjórnarsáttmála ríkisstjórn-
arinnar.
Undirbúningur er
í fullum gangi
Húsbréfakerfið hefur verið lagt
af og ný lán Íbúðalánasjóðs eru nú
greidd í beinhörðum peningum til
íbúðakaupenda. Vextir ákvarðast í
útboðum á markaði og sú aðferð
hefur þegar skilað sér í umtals-
verðri vaxtalækkun til lántak-
enda. Vextir í ágúst voru 4,5% en
munu lækka í september niður í
4,35%. Hvert prósentustig sem
vextir lækka er fljótt að skila sér í
buddur landsmanna. Eftirlits-
stofnun EFTA (ESA) hefur jafn-
framt ákvarðað að starfsemi
Íbúðalánasjóðs á vegum ríkisins
standist EES-samninginn sem og
fyrirhuguð hækkun lánshlutfalls í
90%. ESA kemst að þeirri nið-
urstöðu að fyrirkomulag íbúða-
lána Íbúðalánasjóðs feli í sér al-
mannaþjónustu sem sé heimil
samkvæmt ákvæðum EES-
samningsins. Sérstaklega er tekið
fram að þetta eigi jafnt við um al-
menn lán sjóðsins og viðbótarlán
til tekjuminni kaupenda, enda
ljóst að ekki verði með öðrum
hætti tryggt framboð veðlána til
kaupa á íbúðarhúsnæði með sömu
kjörum um allt land. Endurgjald
það sem sjóðurinn fær fyrir þjón-
ustuna sé hóflegt og fyr-
irkomulagið skaði ekki hagsmuni
annarra aðildarríkja.
Ákvörðun ESA
Þegar þessi ákvörðun ESA lá
fyrir varð ljóst að ekki yrði hægt
að losna við Íbúðalánasjóð með
því að skírskota til þess að starf-
semi hans stæðist ekki EES-
samninginn. Bankarnir urðu því
að grípa til annarra ráða til að
auka hlut sinn á húsnæðismark-
aði. Þessi nýi lánaflokkur er vænt-
anlega þeirra aðferð til þess.
Spurningin er hvort þetta hefði
gerst án fyrirætlana ríkisstjórn-
arinnar. Ég efast stórlega um það.
Bankarnir treysta sér þó ekki
til að ganga að fullu inn í þjón-
ustuhlutverk Íbúðalánasjóðs. KB
banki tilkynnti um leið og nýju
lánin voru kynnt að 80% lánshlut-
fall gilti aðeins um höfuðborg-
arsvæðið og Akureyri en yrði að
hámarki 60% á öðrum svæðum.
Ekki kemur fram í kynningum
hinna bankanna á sínum lánum
hvort sömu skilmálar gilda hjá
þeim, en gera má ráð fyrir að svo
sé. Íbúðalánasjóður mismunar
hinsvegar ekki kaupendum eftir
búsetu og það eitt myndi réttlæta
tilveru hans áfram í mínum huga.
Lánin eru líka á misjöfnum
kjörum. Hægt er að greiða upp
eldri húsbréfalán og hin nýju lán
Íbúðalánasjóðs hvenær sem er á
lánstímanum. Heimildarákvæði
er þó í lögum um að félagsmála-
ráðherra geti sett uppgreiðslu-
gjald á lánin ef fjárhag sjóðsins
er stefnt í hættu en vonandi kem-
ur aldrei til þess að það þurfi að
beita því. Bankalánin eru mis-
mikið bundin. Sum eru alveg
bundin, með föstum vöxtum og
má hvorki greiða inn á þau né
greiða upp en í öðrum tilvikum
má greiða þau upp á vissum tíma-
punktum en vextir eru þá endur-
skoðaðir um leið. Í enn öðrum til-
vikum má greiða upp lánin gegn
sérstöku uppgreiðslugjaldi sem
getur verið föst prósenta eða
munurinn á vöxtum lánsins og
markaðsvöxtum þegar upp-
greiðslan fer fram.
Að auki gera bankarnir
kröfu um að lántakendur þurfi
að vera hjá þeim með sín aðal-
viðskipti til að fá lágu vextina.
Vilji menn hætta viðskiptum
og skipta um banka, eins og
oft kemur fyrir, hækka vextirnir
á íbúðaláninu strax um tæpt pró-
sent. Það munar um það í budd-
unni og má því segja að þegar
tekin eru svona íbúðalán þá sé
jafnframt verið að gera samning
um bankaviðskipti til 25 eða 40
ára. Þetta kann líka að skapa
vandkvæði þegar eignir með
áhvílandi lánum skipta um eig-
endur ef kaupandi er ekki í við-
skiptum við þann banka þar sem
lánið er tekið. Getur kaupandi þá
ekki yfirtekið lánið án þess að
vextir hækki um leið? Þessi lán
eru svo ný að þessi spurning hef-
ur ef til vill ekki komið upp en
hún á örugglega eftir að gera það.
Engar slíkar kvaðir fylgja lánum
Íbúðalánasjóðs.
Vonandi ekki tíma-
bundið undirboð
Það má þó ekki gleyma því að
4,4% vextir eru gríðarlega lágir
miðað við það sem almenningur á
að venjast hérlendis. Jafnvel
óeðlilega lágir miðað við að ís-
lenska ríkið sem hefur besta
mögulega lánshæfismat á al-
þjóðamarkaði fær svipaða vexti
sjálft. Kjarabótum til íbúðar-
kaupenda ber þó að fagna og
jafnframt að fleiri valkostir séu
nú í boði við fjármögnun íbúðar-
húsnæðis. Vonandi eru þessi
vaxtakjör komin til að vera en
ekki bara tímabundið undirboð
stefnt gegn Íbúðalánasjóði. Um
leið er óskandi að þeir sem ætla
að taka þessi nýju lán gefi sér
tíma til að reikna dæmið til enda
áður. Mikill kostnaður er því
fylgjandi að taka lán eins og flest-
ir vita. Við Íslendingar erum
stundum dálítið fljótfær og verði
lánin tekin til að auka neyslu, þá
er auðvitað fyrir hendi hætta á
aukinni verðbólgu sem verður
fljót að éta upp kjarabótina af
lægri vöxtum.
En við vonum auðvitað að til
þess komi ekki. Það er mín ósk að
þetta sé upphafið að varanlegri
vaxtalækkun hérlendis. Vaxta-
lækkun sem hefði tæplega orðið
nema vegna fyrirætlana rík-
isstjórnarinnar.
Ný staða á hús-
næðismarkaði
Eftir Sigurð Eyþórsson
’Spurningin er hvortþetta hefði gerst án
fyrirætlana ríkisstjórn-
arinnar. Ég efast stór-
lega um það.‘
Höfundur er framkvæmdastjóri
Framsóknarflokksins.